Στο καινούργιο μυθιστόρημα της Έλενας Μαρούτσου με τον τίτλο «Το εξιλαστήριο θαύμα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη, τα πάντα κινούνται γύρω από μια αναδοχή. Ο Μουσά, ένα δεκαπεντάχρονο ασυνόδευτο προσφυγόπουλο από τη Σομαλία, έρχεται από τα hotspot της Λέρου για να φιλοξενηθεί από τον Νίκο, τη Ραχήλ και τις δύο κόρες τους, μέχρις ότου να ενωθεί ξανά με τους συγγενείς του. Ο Μουσά έρχεται από τη Λέρο. «Όλη η Λέρος είχε κάγκελα» διαβάζουμε. Ο τόπος όμως είναι και τρόπος. Και η Λέρος ένας τόπος φορτισμένος, ένας τόπος σύμβολο. Οι περισσότεροι από τους ήρωες συνδέονται κάπως με αυτόν. Οι προσωπικές τους ιστορίες εκκινούν ή καταλήγουν σε αυτόν, καθώς η Έλενα Μαρούτσου ξεδιπλώνει την κεντρική αφήγηση, εμπλουτίζοντάς την με επιμέρους στοιχεία, επιμέρους μικρές ιστορίες βουτηγμένες μέσα στη μεγάλη Ιστορία, που απαρτίζουν το «όλον». Εγκιβωτισμένες ιστορίες οι οποίες φωτίζουν άγνωστες ή καλά κρυμμένες ή ξεχασμένες περιοχές των ηρώων.
Πρόσωπο αινιγματικό
Ο Μουσά έχει σαν μπόγο στην πλάτη του μια μεγάλη σακούλα σκουπιδιών δεμένη με σπάγκο. Δεν μαθαίνουμε ποτέ τι κουβαλάει μαζί του. Το πρόσωπό του παραμένει μέχρι το τέλος θολό, αινιγματικό. Το πρόσωπό του παραμένει ξένο. Ο Μουσά δεν είναι καλός, ούτε κακός. Η Μαρούτσου δεν υποκύπτει σε εύκολες και αβάσιμες κατηγοριοποιήσεις. Οι ήρωές της, όλοι οι ήρωες, δεν είναι χάρτινοι, δεν είναι ήρωες από λέξεις και συμβολισμούς. Έχουν αίμα, σάρκα, σωματικά υγρά και φυσικά αντιφάσεις. Άλλωστε σκοπός της δεν είναι να μιλήσει για το ξένο, αλλά πώς αυτό επηρεάζει τις υπάρχουσες ισορροπίες. Πώς δέχεται το κάθε μέλος της οικογένειας το ξένο, πώς καθρεφτίζεται πάνω του, τι νιώθει ότι στερείται, τι του χαρίζεται; Ποιοι φόβοι ξυπνάνε, ποιες ανασφάλειες, ποιες προσδοκίες;
Με βάση τον αντίκτυπο που έχει πάνω στον καθένα η έλευση του Μουσά, η Μαρούτσου χτίζει και ξεδιπλώνει τους χαρακτήρες της. Η οικογένεια δεν είναι έννοια συμπαγής. Η οικογένεια δέχεται τους κραδασμούς. Ακόμη και αυτή η όχι συνηθισμένη, ή όχι εύκολα κατατάξιμη οικογένεια που περιγράφει η Μαρούτσου. Μια οικογένεια ραγισμένη. Από τις ρωγμές της εισβάλλει όχι ο ξένος, αλλά το απρόοπτο, το ανεξέλεγκτο, το απειλητικό. Οι ήρωες και αυτοί ρευστοί. Ακολουθούν τα γεγονότα ή αυτά τους ακολουθούν. Ανακατατάσσουν, εξερευνούν, αναθεωρούν. Όλα σε μια προσπάθεια αποκατάστασης των ρωγμών. Μια προσπάθεια ένωσης με τον Άλλο. Οι ήρωες προχωράνε σε ένα κινούμενο παρόν με μόνη σταθερά το παρελθόν. Ένα παρελθόν που ξεδιπλώνεται με όλη την τετελεσμένη δύναμή του.
Ιστορίες εκτοπισμού
Οι ιστορίες των γονιών της Ραχήλ και του Νίκου είναι ιστορίες εκτοπισμού. Οι ιστορίες των ίδιων είναι και αυτές, με μία έννοια, ιστορίες εκτοπισμού. Ένα αντικείμενο-σύμβολο διασχίζει από άκρη σε άκρη το μυθιστόρημα: η βαλίτσα.
Είναι η βαλίτσα σύμβολο εκτοπισμού; Προφανώς και είναι. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η βαλίτσα δηλώνει προορισμό, αλλά δηλώνει και προσδοκία. Δηλώνει άφιξη, όπως δηλώνει και αναχώρηση. Η βαλίτσα μπορεί να συμβολίζει το παρελθόν, όπως μπορεί να προσδοκά το μέλλον. Ο Μουσά ζωγραφίζει μία θάλασσα γεμάτη βαλίτσες. «Άλλες όρθιες, άλλες μισοβυθισμένες στο νερό, άλλες ξαπλωτές σαν σχεδίες, μα όλες κλειστές, μαύρες, μακρόστενες. Μόνο μία ανοιχτή. Από μέσα της είχαν ξεχυθεί και επέπλεαν στο νερό, θυμίζοντας αφρούς, κάτασπρα κόκκαλα». Η βαλίτσα ως σύμβολο θανάτου. Πολλαπλές οι προσεγγίσεις, πολλαπλές οι ερμηνείες τις οποίες καλείται να δώσει ο αναγνώστης με βάση τις δικές του εμπειρίες, τη δική του καλλιέργεια, τον δικό του πολιτισμό.
Η έμφυλη βία
Πολλά ακόμα μπορεί να πει κανείς για το εξιλαστήριο θαύμα και πάλι να μην τα έχει πει όλα, καθώς η Μαρούτσου θίγει μια σειρά από θέματα, άλλοτε ευθέως και άλλοτε υπαινικτικά. Με έναν υπαινιγμό -όπως στην περίπτωση του βιασμού και της έμφυλης βίας- που σοκάρει περισσότερο καθώς ξεσκεπάζει τη δύναμη αυτής της κουλτούρας. Η Μαρούτσου μιλάει για τον έρωτα, για τη συντροφικότητα, για τη μοναξιά μέσα σε αυτή την συντροφικότητα, για ζητήματα ταυτότητας φύλου, για τη σεξουαλικότητα. Και μιλάει με ευθύτητα, με αμεσότητα, ακομπλεξάριστα, τολμηρά. Οι διακειμενικές αναφορές, όπως το συνηθίζει, είναι και εδώ παρούσες. Ξέρει να συνομιλεί και να εντάσσει στην αφήγηση αυτή τη συνομιλία, και με άλλα έργα τέχνης. Το έκανε τόσο ωραία και στο προηγούμενο έργο της, τους «Θηριόμορφους», με τις φωτογραφίες της Μακαμπρέσκου, αλλά και παλιότερα στις «Άγριες ορχιδέες» και στο «Μεταξύ συρμού και αποβάθρας». Άλλωστε και ο Μουσά, μη γνωρίζοντας ελληνικά, συνομιλεί με τους άλλους μέσω της ζωγραφικής.
Είναι εντυπωσιακός ο τρόπος που συνθέτει το υλικό της. Εγκιβωτισμένες ιστορίες, διηγήματα, όνειρα, ημερολογιακές καταγραφές, e-mail, δελτάρια, παραμύθια. Όλα σε ένα ενιαίο σύνολο. Όλα στη θέση τους, δίχως την αγωνία του εντυπωσιασμού. Το αποτέλεσμα ένα πολυπρισματικό, σύγχρονο και, κυρίως, γοητευτικό μυθιστόρημα.
Info:
Έλενα Μαρούτσου, «Το εξιλαστήριο θαύμα»
Εκδ. Κίχλη
344 σελ. Τιμή: 16 ευρώ
