Μετά την «Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη» και τα «Θερμά θαλάσσια λουτρά» επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη η τρίτη κατά χρονολογική σειρά συλλογή διηγημάτων του Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου με τον τίτλο «Ο γενικός αρχειοθέτης». Η πολύ προσεγμένη έκδοση συνοδεύεται από θαυμάσια σχέδια της Εύης Τσακνιά, δίνοντας υποσχέσεις και για τα επόμενα έργα του διηγηματογράφου, μιας και πρόκειται να εκδοθεί σχεδόν το σύνολο του έργου του.
Ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος -βραβευμένος με το Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών το 2010 και με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του το 2015- υπηρετεί ακούραστα, από την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα το 1973 μέχρι και σήμερα, τη μεγάλη του αγάπη, που δεν είναι άλλη από το διήγημα. Με τα μικρά, αφοπλιστικής λιτότητας και διαύγειας κείμενά του, ανάγοντας πολλές φορές μια λεπτομέρεια σε βαρύνουσας σημασίας γεγονός, καταφέρνει να δίνει φωνή στα ασήμαντα και να αναδεικνύει τα αφανή. Καταφέρνει με δυο-τρεις λέξεις, με έναν ζηλευτό όμως εσωτερικό ρυθμό, με μια μείξη ωραίων ελληνικών που συνοδεύονται από εκφράσεις στην καθαρεύουσα, με μια αφήγηση αβίαστη, δίχως βαρύγδουπες εκφράσεις, δίχως ίχνος διδακτισμού, δίχως καμία διάθεση πρωτοτυπίας ή εντυπωσιασμού να φτάνει στον πυρήνα της ύπαρξης και να μιλάει για το «όλον» της ανθρώπινης κατάστασης, μιλώντας θεωρητικά μόνο για τον εαυτό του.
Καθώς στα περισσότερα διηγήματα υπάρχει μια αυτοβιογραφική βάση, το αφηγηματικό εγώ εύκολα ταυτίζεται με τον ίδιο. Άλλωστε, δεν έχει καμία σημασία η διάκριση ανάμεσα στο αυτοβιογραφικό και στο επινοημένο καθώς αυτό που υπερισχύει είναι το αληθινό. Είναι «αληθινές» οι αφηγήσεις του Παπαδημητρακόπουλου και έμπλεες συγκίνησης. Μιας συγκίνησης που δεν εκβιάζεται, αλλά προκύπτει από την τρυφερότητα της ματιάς του αφηγητή, από την παιγνιώδη περιπαικτική διάθεση, από το χιούμορ και τη στωικότητα. Μπορούμε να πούμε πως, οι αφηγήσεις του συγγραφέα, είναι ένας ύμνος στη ζωή. Στη ζωή, όμως, που είναι γεμάτη από θάνατο. Που είναι παραδομένη στον θάνατο και στη φθορά, αλλά που δεν παύει να «υπάρχει» με τον πιο ορμητικό τρόπο. Σε ένα ενύπνιο που περιγράφεται στο διήγημα «Η επίσκεψη» ο πεθαμένος ποιητής Τάκης Σινόπουλος έρχεται επίσκεψη φορώντας τα ίδια παπούτσια που φορούσε και στην κηδεία του. Έρχεται πρώτος από όλους τους άλλους φίλους και φέρεται εντελώς φυσιολογικά, «σαν να μην είχε μεσολαβήσει ολόκληρος ο κάτω κόσμος».
Στα χρόνια της Κατοχής
Αλλά εκεί όπου αυτή η σύζευξη ζωής και θανάτου δίνεται με τον πιο θαυμαστό τρόπο είναι στο διήγημα «Η κηδεία». Ο αφηγητής ανακαλεί -όπως και άλλες φορές κάνει- ένα περιστατικό της εφηβείας του μεσούσης της Κατοχής. Αυτοσαρκαζόμενος, μάλιστα, λέει πως πρέπει να σταματήσει με αυτές τις παλιές ιστορίες και να κοιτάξει τι γίνεται γύρω του, να ενσκήψει επιτέλους στα προβλήματα της εποχής του. Όμως η μνήμη αυτονομείται και τον μεταφέρει στον γυναικωνίτη της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου στον γενέθλιο Πύργο, όπου ένα τσούρμο ξαναμμένοι έφηβοι αναγκάζεται να κάνει μάθημα εκεί λόγω της επίταξης του γυμνασίου τους από τους Ιταλούς. Πολλές φορές, όμως, και όταν η πλήξη βρίσκεται στο απόγειό της, τα μαθήματα σταματούν από το «χαρμόσυνο» γεγονός μιας αιφνίδιας κηδείας η οποία πρέπει να γίνει, με συνέπεια να αδειάζει ακαριαία ο γυναικωνίτης. Στο ίδιο δε διήγημα έχει μία εικόνα από την κηδεία του Σινόπουλου, όπου επικεντρώνεται και πάλι στα καφέ παπούτσια του νεκρού ποιητή που είναι τα ίδια με αυτά που φορούσε το προηγούμενο βράδυ στο ξενοδοχείο όπου εξέπνευσε. Εστιάζοντας, δηλαδή, σε μια φαινομενικά ασήμαντη λεπτομέρεια, αναφέρεται, χωρίς στην ουσία να αναφερθεί, στο άλγος που του προκάλεσε ο ξαφνικός πρόωρος θάνατος του ποιητή. Εστιάζοντας, δηλαδή, στο μικρό, φωτίζει το μεγάλο. Ο πόνος βρίσκεται πάντα παραδίπλα. Αλλά η ζωή εξελίσσεται δίχως να τον υπολογίζει. Όπως στο διήγημα «Τα πόδια», όπου η φθορά του έρωτα δίνεται και πάλι με έναν υπαινικτικό και πλάγιο τρόπο, καθώς ο συγγραφέας εστιάζει στα πόδια, στα μέλη, δηλαδή, του σώματος «που συγκεντρώνουν τη λιγότερη εκτίμηση, σχεδόν την περιφρόνησή μας, κι ας μην μπορούμε ούτε για κατούρημα να πάμε χωρίς αυτά».
Αβίαστη αφήγηση
Τα διηγήματα του Παπαδημητρακόπουλου είναι άλλο ένα δείγμα εξαίσιας γραφής όπου το ύφος είναι η «αβίαστη», λιτή, δίχως τίποτε περιττό ή κραυγαλέο αποδραματοποιημένη αφήγηση, η οποία ξέρει να κρύβει καλά τον συγγραφικό κόπο, όπως ξέρει να αναδεικνύει τη δύναμη και την επίδραση λεπτομερειών -οι οποίες απαρτίζουν και δημιουργούν το «όλον»- που θα περνούσαν απαρατήρητες χωρίς το οξύ, μελαγχολικό, περιπαικτικό, βαθιά ανθρώπινο βλέμμα του αφηγητή.
Info:
Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, «Ο γενικός αρχειοθέτης»
Εκδόσεις Κίχλη
Σελίδες: 108
Τιμή: 10,50 ευρώ
