Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
15.8°C19.3°C
1 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
16 °C
11.6°C19.0°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
15 °C
12.0°C15.9°C
2 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
16.8°C19.7°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.9°C15.7°C
0 BF 82%
Mαριάννα Κάλμπαρη στην «Α» / Μέγα παράδοξο η αποφυλάκιση Λιγνάδη
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Mαριάννα Κάλμπαρη στην «Α» / Μέγα παράδοξο η αποφυλάκιση Λιγνάδη

131984830.jpg

Σε μια περίοδο που αναμετριόμαστε με το σκληρό παρόν αλλά και το σκληρό πέρασμα της Ιστορίας από τη χώρα, η Μαριάννα Κάλμπαρη αποφάσισε να παρουσιάσει τις δικές της «Παστρικές». Μια παράσταση - σπονδή στην περιπέτεια των γυναικών προσφύγων από την εποχή των «Ικέτιδων» μέχρι σήμερα, επικεντρωμένη στις Μικρασιάτισες που πριν έναν αιώνα τα έχασαν όλα και προσπάθησαν σε νέο τόπο να βρούν όσα μπορούν. Για τη μοίρα των γυναικών ξεκινήσαμε να μιλάμε, στον λίγο χρόνο που μπόρεσε να «κλέψει» πριν την πρεμιέρα της παράστασης στο Αρχαίο Θέατρο Δωδώνης και ενόψει της αθηναϊκής της καθόδου, την επόμενη Τετάρτη, στο Ανοιχτό Θέατρο του Κολωνού. «Όσο ζούμε σε μια κοινωνία που επιτηρεί τη σεξουαλικότητά μας με οποιοδήποτε τρόπο, την καταδικάζει, τη σχολιάζει, την ενοχοποιεί, είμαστε όλες "παστρικές"» λέει ευθύς εξαρχής. Συζητώντας με αυτή τη σημαντική γυναίκα, που διαθέτει περγαμηνές στην τέχνη της και στιβαρή παρουσία στη διεύθυνση του Θεάτρου Τέχνης, η κουβέντα διατρέχει τις «χαμένες στο βάθος της Ιστορίας» γυναίκες, την προσφυγιά, τον καθαρτήριο ρόλο του νερού που για τις Μικρασιάτισσες έγινε αφορμή στιγματισμού, φτάνει στον Κουν που «καθάρισε» την αντίληψή μας για το θέατρο αλλά και σε κάποιους που... τη βγάζουν καθαρή. «Δεν ξαφνιάστηκα, παρότι στα μάτια μου αποτελεί μέγα παράδοξο» ομολογεί για τη χορήγηση αναστολής και την αποφυλάκιση του Δημήτρη Λιγνάδη, ενώ παράλληλα διαπιστώνει ότι «και οι ισχυρότεροι θεσμοί, όπως η Δικαιοσύνη, μπορούν να τίθενται υπό την κρίση των πολιτών, ακόμα και να αμφισβητούνται». Μια συζήτηση με τη σκηνοθέτιδα Μαριάννα Κάλμπαρη διατρέχοντας τις «Παστρικές» κυλάει σαν λαγαρό νερό, ίσως αποκαθάρει κιόλας.

Εχεις βιωματική σχέση με τη Μικρασία;

Ολοι μας έχουμε κάποιο συγγενή από τη Μικρασία, γιατί η σύγχρονη Ελλάδα ουσιστικά δημιουργήθηκε το 1922, που ήρθε όλος αυτός ο ελληνισμός εδώ και όχι μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Έρχονται λοιπόν όλοι αυτοί οι άνθρωποι και πασχίζουν να βρούν τη θέση τους εδώ. Αφού περάσαν το πρώτο σοκ, καθώς η πρώτη ελπίδα ήταν να ξαναγυρίσουν στην πατρίδα τους και χάθηκε, είναι αντιμέτωποι πια με την πραγματικότητα και πρέπει να βρούν τρόπο να επιβιώσουν σε έναν τόπο πάμφτωχο και υπανάπτυκτο όπως ήταν η Ελλάδα τότε. Εγώ δεν είχα ιδιαίτερα ακούσματα ή βιώματα από αυτή την ιστορία, παρ΄ ότι έχω μακρινή καταγωγή από τη Μικρά Ασία.

Τι σε οδήγησε να κάνεις την παράσταση;

Με ενδιαφέρει πάντα η μοίρα των ανθρώπων σε κάθε εποχή και ειδικά σε κάθε δύσκολη εποχή. Ακόμα περισσότερο με ενδιαφέρει η θέση της γυναίκας. Επειδή την Ιστορία την έχουν γράψει άντρες και όχι γυναίκες, οι γυναίκες βρίσκονται κάπου στο βάθος χαμένες, θέλω να τους δώσω τη φωνή που δεν είχαν. Επειδή το βάρος της μετεγκατάστασης στην Ελλάδα έπεσε στους ώμους των γυναικών, ήθελα να διερευνήσω τι ακριβώς συνέβη τότε. Και μέσα από πλούσιο υλικό και μελέτη είδα ότι δύο δρόμοι υπήρχαν για τη γυναίκα πρόσφυγα τότε. Μπορούσε να επιβιώσει είτε ως Παναγία είτε ως Εύα. Άλλος δρόμος δεν υπήρχε. 

«Παστρικές», λέξη - στίγμα και σήμα κατατεθέν για τις Μικρασιάτισες πρόσφυγες αλλά και για μια κοινωνία με πολλές στερεοτυπικές συμπεριφορές. Τι σηματοδοτεί στην παράστασή σου, δεδομένου ότι οι γυναίκες της Μικράς Ασίας, της Σμύρνης, έχουν απασχολήσει πολλάκις τη θεατρική πράξη; 

Η λέξη είχε αρνητικό πρόσημο, χρησιμοποιήθηκε ως μομφή κυρίως από τις Ελλαδίτισσες για να θίξουν την ηθική και την υπόληψη των Μικρασιατισσών. Εκείνα τα χρόνια πλένονταν συχνά μόνο οι πόρνες. Οι ηθικές γυναίκες δεν είχαν ιδιαίτερα καλή σχέση με το σαπούνι και το νερό. Οι Μικρασιάτισσες λοιπόν, που αγαπούσαν πολύ την πάστρα και τον καλλωπισμό, έγιναν το αντικείμενο της ζήλιας των ντόπιων γυναικών, που φοβόντουσαν ότι θα τους πάρουν τους άντρες, που ήταν πράγματι αριθμητικά πολύ λιγότεροι, καθώς το 65% του προσφυγικού πληθυσμού ήταν νέες γυναίκες, ηλικίας 16 έως 25 χρονών, οι περισσότερες ορφανές ή χήρες, χωρίς προστάτη. Ταυτοχρόνως αυτές οι γυναίκες ήθελαν να επιβιώσουν και να αποκατασταθούν. Παρ' όλη την καταστροφή που είχαν βιώσει, κουβαλούσαν από τη χαμένη τους πατρίδα έναν άλλο «αέρα». Οι συνήθειές τους, τα έθιμά τους, η μουσική τους, το ντύσιμό τους φαίνεται πως μαγνήτιζαν τους ντόπιους νεαρούς άντρες. Είναι φοβερό το γεγονός ότι τα πρώτα δείγματα ρατσισμού και ξενοφοβίας είναι αποτυπωμένα στην κοινωνία της εποχής, όπως ανακάλυψα ερευνώντας τον Τύπο της εποχής. Οι «Παστρικές» της παράστασής μας είναι μία «Παναγία», η Παναγιώτα, μια σύζυγος, νοικοκυρά, μητέρα και εργάτρια που αναγκάστηκε να ζήσει σύμφωνα με τους ασφυκτικούς ηθικούς κώδικες της εποχής, με τη βία του άντρα της, με την καταπίεση του περίγυρου, με το περίφημο δηλαδή «τι θα πει ο κόσμος». Και από τη άλλη είναι η «Εύα», η Κατίνα, που πέφτει θύμα εκμετάλλευσης μιας σειράς επιτήδειων που έκαναν χρυσές δουλειές εκείνα τα χρόνια που άνθισε στην Ελλάδα η πορνεία, από το 1922 και μετά. Η Κατίνα γίνεται πόρνη και μέσα από την ιστορία της στην παράσταση κάνουμε και μια περιήγηση σε όλο αυτό τον κόσμο του αγοραίου έρωτα. Μέσα από τις ιστορίες των δύο αυτών Μικρασιατισσών φτιάχνεται το σύμπαν των «Παστρικών». Όλος ο πόνος, όλος ο αγώνας, η αγωνία, η καταπίεση, όλο αυτός ο σκοτεινός καμβάς στον οποίο έζησαν αυτές οι γυναίκες. 

Θεωρείς ότι τα έχουμε μάθει όλα για τη Μικρασιατική Καταστροφή, ότι τα λέμε όλα; Εσύ τι αναζήτησες στην ιστορική γνώση για την παράστασή σου και τί διαπιστώνεις τώρα που οι «Παστρικές» είναι πια στη σκηνή;

Υπάρχουν πάρα πολλά να ειπωθούν και δεν είναι τυχαίο, βέβαια, που ακόμα και σήμερα στο σχολείο τα παιδιά διδάσκονται πολύ λίγα απο την ιστορία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Εγώ αυτό που συνειδητοποίησα είναι μια μεγάλη ιστορική αλλαγή, που σηματοδοτεί παγκόσμια το '22. Είναι η εποχή που αποφασίζεται διεθνώς ότι οι χώρες θα αποκτήσουν αυστηρά σύνορα και ότι το έθνος που καθορίζεται από το κυρίαρχο θρήσκευμα πρέπει να κατοικεί μέσα σ' αυτά τα στενά όρια. Γι' αυτό και τρεις χιλιάδες χρόνια ελληνισμού στη Μικρά Ασία τερματίζονται τότε. Ο κόσμος με τον τρόπο που τον ξέρουμε σήμερα δημιουργήθηκε μετά το 1922. 

Από τις «Ικέτιδες» του Αισχύλου μέχρι τις «Παστρικές» μοιάζει να μην πέρασε ούτε μέρα. Πώς διατρέχεις μέσα από την παράσταση αυτή τη σχεδόν γραμμική διαδρομή;

Στις «Ικέτιδες» του Αισχύλου πρωταγωνιστούν οι Δαναΐδες, οι 50 κόρες του Δαναού που ζήτησαν άσυλο στο άνυδρο τότε Άργος. Οι Δαναΐδες δίδαξαν στους Πελασγούς, που κατοικούσαν τότε την περιοχή, την τέχνη της άρδευσης, πώς δηλαδή να φτιάχνουν πηγάδια. Κι έτσι έγινε το Άργος εύφορο και γόνιμο. Υπάρχει αυτή η σχέση με το νερό καταρχάς, που ενώνει όλες μας τις ιστορίες, γιατί η ζωή αναπτύσσεται πάντα κοντά στο νερό. Έτσι λοιπόν και οι Μικρασιάτισσες, που έχουν αυτή τη σχέση με το νερό και τη καθαριότητα, φέρνουν τη δική τους ζωή στη νεότερη Ελλάδα και τη φτιάχνουν όπως είναι σήμερα. Η παράσταση λοιπόν ξεκινάει από τις «Ικέτιδες» και διατρέχει όλη τη διαδρομή της μετεγκατάστασης των γυναικών από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα, αφού μας ενδιαφέρει να δείξουμε πώς επιβίωσαν, πώς ξανάφτιαξαν τις ζωές τους εδώ. Φτάνουμε στο σήμερα μέσα από μια σύγχρονη πρόσφυγα και τις συνθήκες που έχει να αντιμετωπίσει από την πλευρά της στην Ελλάδα του 2022.

Γυναίκα πρόσφυγας δεν είναι και ο καλύτερος οδηγός επιβίωσης. Μοιάζει περισσότερο με ορισμό της θυματοποίησης και με ακραία ευαλωτότητα που πολύ εύκολα καταλήγει στο τράφικινγκ. Είναι και αυτές «παστρικές» των ημερών μας;

Αυτές είναι οι «παστρικές» των ημερών μας και το τρομερό είναι ότι το σώμα αυτών των γυναικών γίνεται πεδίο μάχης όσο είναι στην πατρίδα τους, στις εμπόλεμες ζώνες, και πεδίο εκμετάλλευσης και βίας όταν έρχονται σε μια ξένη χώρα και προσπαθούν να βρουν τη θέση τους, να επιβιώσουν. 

Ποιες είναι οι άλλες «παστρικές» της εποχής μας; 

Οσο ζούμε σε μια κοινωνία που επιτηρεί τη σεξουαλικότητά μας με οποιοδήποτε τρόπο, την καταδικάζει, τη σχολιάζει, την ενοχοποιεί, είμαστε όλες «παστρικές». Είναι φοβερό που έχουμε φτάσει στο 2022 και σε κάποια μέρη του κόσμου θεωρούμε ότι έχουμε κάνει πρόοδο σε σχέση με τη θέση της γυναίκας, αλλά είμαστε ακόμα στην αρχή κι αυτή η αρχή διαρκώς απειλείται. Συνεχώς υπάρχει ο φόβος ότι οτιδήποτε συζητιέται ή «κατακτάται» μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανατραπεί. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας ακόμα. 

Τι σκέφτηκες ακούγοντας για τη χορήγηση αναστολής και την αποφυλάκιση του Δημήτρη Λιγνάδη;

Δεν ξαφνιάστηκα, παρότι στα μάτια μου αποτελεί μέγα παράδοξο. Είναι θλιβερό πάντως η ελληνική Δικαιοσύνη να αποφασίζει ότι κάποιος είναι βιαστής δύο ανηλίκων και η προσοχή μας, αντί να στρέφεται στα θύματα, στη ψυχολογική τους υποστήριξη, στην ηθική αποκατάσταση και δικαίωσή τους, να στρέφεται κυρίως στην πλευρά και τις δηλώσεις του θύτη. Ποιο είναι ακριβώς το μήνυμα που παίρνει σήμερα το θύμα οποιασδήποτε μορφής βίας; Πόσο εύκολα θα βρει μετά από όλη αυτή την ιστορία το θάρρος και τη δύναμη να μιλήσει, να δημοσιοποιήσει αυτό που του συνέβη, να το καταγγείλει με την ελπίδα να δικαιωθεί; Και τι ακριβώς σημαίνει εν προκειμένω η δικαίωση; Πόσο μπορούμε να προστατεύσουμε τα θύματα σε μια τέτοια διαδικασία; Πώς ακριβώς η Δικαιοσύνη, που οφείλει να είναι μια Αρχή ανεξάρτητη, μια Αρχή που προστατεύει όλους τους πολίτες της, παίρνει τις αποφάσεις της και με ποιους γνώμονες; Αυτές είναι οι δικές μου σκέψεις.

Τι σημαίνει για σένα αυτό το «Βιαστής είναι» που απλώνεται σε ανοιχτά θέατρα και συναυλιακούς χώρους;

Σε μια ευνομούμενη δημοκρατική κοινωνία όλοι οφείλουμε να έχουμε δικαίωμα στη δημόσια τοποθέτηση, παρέμβαση ή διαμαρτυρία. Και βέβαια, ακόμα και οι ισχυρότεροι θεσμοί, όπως η Δικαιοσύνη, μπορούν να τίθενται υπό την κρίση των πολιτών. Μπορούν ακόμα και να αμφισβητούνται. Άνθρωποι δικάζουν και κανείς άνθρωπος δεν έχει το αλάθητο.

Εχεις πει ότι τα ζητήματα που έθεσε ο Κουν είναι ένας αιώνιος οδηγός για το θέατρο: η παραγωγή νέων ελληνικών κειμένων, έργων που έχουν κάτι να πουν, η συγκέντρωση ανθρώπων παθιασμένων, ταπεινών, που πιστεύουν στη δύναμη της συλλογικότητας και όχι στο σταριλίκι. Το metoo μάς έδειξε ότι ο λόγος του ελάχιστα εισακούστηκε. Γιατί άραγε;

Καταρχάς να πούμε ότι τα λόγια του Κουν παραμένουν οδηγός για το Θέατρο Τέχνης αλλά και για ένα σημαντικό μέρος καλλιτεχνών του ελληνικού θεατρικού χώρου. Είναι πολύ δύσκολο να συσπειρωθούμε υπό τις σημερινές συνθήκες. Είναι πολύ δύσκολο να επιβιώσουμε αλλά δεν σταματάμε να εμπνεόμαστε από αυτά τα λόγια και να αγωνιζόμαστε να τα εφαρμόσουμε. Το πρόβλημα στην τέχνη αλλά και σε όλους τους τομείς δεν είναι στα λόγια και τις ιδέες, ούτε καν στη σωστή ή λάθος εφαρμογή τους, αλλά στον τρόπο με τον οποίο ασκείται η εξουσία. Και εδώ έρχεται το metoo να μας βοηθήσει να δούμε επιτέλους την αλήθεια κατάματα. Η εξουσία δεν είναι προνόμιο, είναι παραχώρηση. Κανείς δεν δικαιούται να την θεωρεί δεδομένη και να την χρησιμοποιεί για προσωπικό του όφελος. Το θέατρο είναι δυστυχώς ένας ακόμη χώρος που έχει υποφέρει από κάθε είδους άσκηση βίας που γεννιέται κάθε φορά που η εξουσία πέφτει σε λάθος χέρια. Βίας φανερής και κρυμμένης, που έχει ασκηθεί πολλάκις στο όνομα του καλλιτεχνικού αποτελέσματος, στο όνομα μιας καλλιτεχνικής αυθεντίας ή ιδιοφυΐας. Απλώς παλιά δεν μιλούσε κανείς. Πιστεύαμε ή μας έκαναν να πιστεύουμε ότι «έτσι είναι». Κι όμως φαίνεται ότι μπορεί να είναι «και αλλιώς». Πρέπει να είναι «αλλιώς».

Και τώρα τι συμβαίνει; Πόσος δρόμος θεωρείς ότι έχει διανυθεί και πόση απόσταση μένει να διανυθεί ακόμα για μια πραγματική ισοτιμία, ενδεχομένως χωρίς το δεκανίκι της ποσόστωσης, στο θέατρο αλλά και στην κοινωνία; Για να σταματήσει να μετράει το κοντέρ θύματα γυναικοκτονιών;

Μόνο και μόνο το γεγονός ότι μιλάμε για όλα αυτά ξανά και ξανά είναι μεγάλη πρόοδος. Το ότι προσπαθούμε να σκεφτούμε αλλιώς, ότι αντιδράμε αλλιώς, είναι πρόοδος. Ειδικά αν αναλογιστεί κανείς όλους αυτούς τους αιώνες ανισότητας. Τους αιώνες καταπίεσης της γυναίκας σε όλα τα επίπεδα. Τίποτε όμως δεν έχει κερδηθεί πραγματικά. Είμαστε ακόμα στην αρχή μιας διαδικασίας που θα χρειαστεί πολλές ακόμα γενιές προκειμένου να αλλάξει σε βάθος την κοινωνία. Η ελληνική κοινωνία παραμένει συντηρητική και πατριαρχική. Εξού και ο μεγάλος αριθμός των «αρσενικών» που νιώθουν σήμερα ότι απειλείται η εξουσία τους και σκοτώνουν τις γυναίκες που ζουν δίπλα τους ή τις κακοποιούν. Εξού και η εξαιρετικά δημοφιλής σε νεαρές ηλικίες μισογυνική κουλτούρα της τραπ μουσικής. Εξού και όλες οι απόπειρες συζήτησης πάνω στις θεωρίες του αγέννητου παιδιού και τα λοιπά και τα λοιπά… Συνεχίζουμε λοιπόν. Συνεχίζουμε πρώτα απ΄ όλα να μιλάμε και να αγωνιζόμαστε με κάθε τρόπο για την αληθινή ισοτιμία.

Πώς από το «σταριλίκι» που επικρατεί στο θέατρο, στον χώρο του θεάματος, περνάει η σκυτάλη ξανά στους παθιασμένους, ταπεινούς, στη δύναμη της συλλογικότητας;

Καταρχάς για ποιο σταριλίκι να μιλάμε στο μικρό μας χωριό; Είναι αστείο να αισθάνεται κάποιος «σταρ» επειδή έπαιξε μια σεζόν στην τηλεόραση. Οι αξίες της εποχής «γεννούν» τις αντίστοιχες ποιότητες ανθρώπων. Πρέπει να αλλάξουμε τις αξίες για να πάρει τη σκυτάλη αυτό το άλλο είδος καλλιτέχνη που, αλίμονο, δεν έχει εξαφανιστεί , απλώς αγωνίζεται να επιβιώσει μέσα σε αυτή την τόσο μπερδεμένη ακόμα εποχή μας. Όμως πιστεύω ότι κάτι αλλάζει. Κάτι θα αλλάξει σύντομα.

Παιδί ή μαμά, πλέον, του Θεάτρου Τέχνης; 

Μπορεί να αισθάνομαι παιδί, αλλά μεγάλωσα κι εγώ. Αν πάντως ρόλος της μαμάς είναι να νοιάζεται και να φροντίζει, ε, τότε ναι… μάλλον μαμά είμαι.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL