Συνεχίζω για το έργο «Ο Αυτόχειρ!» του Ρώσου Νικολάι Έρντμαν (1900-1970) στο Εθνικό Θέατρο, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Παπαγεωργίου.
Το έργο είναι μια «μαύρη κωμωδία» με δύο όψεις, μιας διαμαρτυρίας για την επίσημη σοβιετική πολιτική και μιας βαθιάς υπαρξιακής, εναγώνιας αναζήτησης του νοήματος της ζωής. Κεντρικό θέμα του έργου είναι το κρίσιμο ερώτημα του Άμλετ στον γνωστό μονόλογό του: «Να ζει κανείς ή να μη ζει»; Πρόκειται για το ερώτημα της αυτοκτονίας που ανέκαθεν στοίχειωνε όλα τα ανήσυχα πνεύματα της Ρωσίας. Στην πραγματικότητα, για το διαρκές ερώτημα περί της ύπαρξης ή μη του Θεού. Και αυτό ήταν που ενόχλησε, πιστεύω, περισσότερο τη σοβιετική λογοκρισία και απαγόρευσε την παράσταση.
Να σημειώσω ότι στο πλαίσιο της προετοιμασίας του πρώτου Συνεδρίου της Ένωσης Σοβιετικών Συγγραφέων, που πραγματοποιήθηκε το 1934 υπό την εποπτεία του Στάλιν για να καθιερώσει το δόγμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, τέθηκε ρητορικά το ερώτημα αν στο σοσιαλιστικό καθεστώς έχει κάποιο νόημα η Τραγωδία. Οι απαντήσεις μοιράστηκαν και την τελική απάντηση ανέλαβε να δώσει ο Στάλιν, που αποφάνθηκε ότι ναι, στο σοσιαλιστικό καθεστώς η Τραγωδία έχει νόημα, φτάνει να είναι μια «αισιόδοξη Τραγωδία»! Τι σημαίνει αυτό; Υποθέτω, την αισιόδοξη τραγωδία του «ευτυχισμένου Τυράννου» που πεθαίνει στο κρεβάτι του!
Ο Έρντμαν κατορθώνει με τον «Αυτόχειρα» να δείξει την ανοησία του αναδυόμενου σοσιαλιστικού ρεαλισμού και να σαρκάσει τη σταλινική έννοια της «αισιόδοξης τραγωδίας». Το έργο είναι μια δυσοίωνη προφητεία που, παρά το αίσιο δήθεν τέλος της, δεν αφήνει ελπίδα και περιθώριο αισιοδοξίας. Ο διόλου τυχαίος «άλλος» που αυτοκτονεί στη θέση του Σεμιόν Σεμιόνοβιτς είμαστε εμείς και ο αυτοκτόνος κόσμος μας. Το έργο είναι σύγχρονο.
Η παράσταση που σκηνοθέτησε στο Εθνικό Θέατρο ο Γιώργος Παπαγεωργίου (κίνηση της Σεσίλ Μικρούτσικου) μένει, φοβάμαι, αποκλειστικά στη λαμπερή επιφάνεια του έργου αποφεύγοντας να εισέλθει στον σκοτεινό υπαρξιακό πυρήνα του, στο τραυματισμένο ψυχικό τοπίο των ηρώων. Μάλιστα, αφαιρώντας η σκηνοθεσία τις τελευταίες ατάκες του έργου που αναγγέλλουν τη μιμητική αυτοκτονία ενός τρίτου, ασχέτου προσώπου, του κόβει κυριολεκτικά τα πόδια και το αφήνει έκθετο, σαν μια εντυπωσιακή έγχρωμη χολυγουντιανή υπερπαραγωγή που δεν μας αφορά.
Και όμως, ο πολυπληθής θίασος του Εθνικού Θεάτρου, με ικανούς και δοκιμασμένους ηθοποιούς, θα μπορούσε, με μια άλλη καθοδήγηση και με ένα άλλο σκεπτικό, να δώσει ανάγλυφη την εικόνα της αδιέξοδης, χωρίς κάθαρση, ολικής τραγωδίας που ζούμε σήμερα, με το παγκόσμιο έλλειμμα δημιουργικής πολιτικής και με την απόλυτη επικράτηση των χρηματιστηριακών αξιών. Όπως ο εξαιρετικός Μανώλης Μαυροματάκης στον πρωταγωνιστικό ρόλο δείχνει έκπαγλα τον δρόμο, φωτίζοντας διονυσιακά το εσωτερικό, ψυχικό τοπίο του πάσχοντος ανθρώπου. Ή ο πολύ καλός Μάκης Παπαδημητρίου, που, από μια άλλη διαδρομή, ως ένας παραπλανημένος «κωμαστής» σε λάθος χώρα, λάθος χρόνο, φωτίζει τραγικωμικά το ίδιο «τραύμα του Αδάμ». Όπως ο Κώστας Μπερικόπουλος με την «ανοιχτή» ερμηνεία του. Όπως ο γελαστικός Νίκος Καρδώνης, η πάντα πολύτιμη Ναταλία Τσαλίκη, όπως η νεότατη, παντός καιρού Χριστίνα Χειλά - Φαμέλη, όπως η έκπαγλη τυπίστρια Αγορίτσα Οικονόμου, ο χαρισματικός Άγγελος Μπούρας και όλος ο θίασος του Εθνικού (17 ηθοποιοί), που, όμως, η σκηνοθεσία δεν κατόρθωσε να συντονίσει σε ύφος ενιαίο, κλείνοντας, αντίθετα, το μάτι στην πολυποίκιλη επιθεώρηση.
Τα εντυπωσιακά σκηνικά - κοστούμια του Πάρη Μέξη, η χορταστική μουσική των Γιώργου Δούσου, Δημήτρη Κλώνη, οι τροπικοί φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου. Η μετάφραση, κλασική, του Κωστή Σκαλιόρα.
