Περίπου την ίδια εποχή, στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, τότε που η μαοϊκή Κίνα επιχειρούσε το άνοιγμά της στη Δύση, δύο σπουδαίες χαράκτριες επισκέφτηκαν διαδοχικά την αχανή χώρα. Με σημαντικές βραβεύσεις, μερικά έργα τους στις αποσκευές και κυρίως την ασίγαστη επιθυμία τους να γνωρίσουν τον αρχαίο πολιτισμό της χώρας, η Ζιζή Μακρή αναχωρεί για το Πεκίνο τον Ιούλιο του 1956, όπου παραμένει για τέσσερις μήνες, μέχρι τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς και μερικά χρόνια αργότερα τη διαδέχεται η Βάσω Κατράκη, που μένει στη χώρα από τον Δεκέμβριο του 1963 έως τον Γενάρη του 1964. Μολονότι οι δύο χαράκτριες είδαν και άκουσαν εκείνα που το καθεστώς επιθυμούσε, το ταξίδι άφησε πάνω τους βαθύ αποτύπωμα. Ο θαυμασμός τους για τον κινεζικό πολιτισμό καταγράφηκε επαρκώς στα ημερολόγια που κράτησαν από την επίσκεψή τους, όπως και οι επιρροές τής κινεζικής χαρακτικής στο μετέπειτα έργο τους.
Την επίσκεψη των δύο χαρακτριών στην Κίνα και τις επιδράσεις της φωτίζει η έκθεση «Ζιζή Μακρή-Βάσω Κατράκη: Ταξίδι στην Κίνα του Μάο», που φιλοξενεί η δραστήρια Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, και μέσω αυτής επαναφέρει στο προσκήνιο δύο από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες της ελληνικής χαρακτικής.
«Οι δύο χαράκτριες δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους εκείνη την περίοδο, μολονότι η Βάσω ήταν πολύ φίλη με τον Μέμο Μακρή. Γνωρίστηκαν μετά την επιστροφή των γονιών μου στην Ελλάδα. Όμως υπήρχε πολύ μεγάλος σεβασμός από τους γονείς μου για τη Βάσω Κατράκη και το έργο της» θυμάται η Κλειώ Μακρή, κόρη της Ζιζής και του Μέμου, που τροφοδότησε την έκθεση από το αρχείο τους. «Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον ότι οι δύο χαράκτριες, εκτός από τον κινεζικό πολιτισμό, έσκυψαν με πολύ μεγάλη προσοχή στην κινεζική χαρακτική. Ταξίδεψαν στη χώρα και μελέτησαν τον πολιτισμό της σε μια περίοδο που κανείς άλλος δεν ασχολούταν» επισημαίνει, χωρίς να κρύβει την εντύπωση που εξακολουθεί να της προκαλεί το ότι «αυτές οι δύο γυναίκες έτρεφαν τόσο σεβασμό για τον πολιτισμό της Κίνας». «Η γνωριμία της Ζιζής με την Κίνα έβαλε πολλά νέα στοιχεία στη χαρακτική της. Νομίζω ότι το ίδιο συνέβη και με τη Βάσω Κατράκη» λέει η Κλειώ Μακρή.
«Ήταν πολύ τολμηρή απόφαση για τις δύο χαράκτριες να ταξιδέψουν μόνες τους εκείνη την εποχή στην Κίνα» μας λέει ευθύς εξαρχής ο επιμελητής της έκθεσης, ιστορικός της Τέχνης Σπύρος Μοσχονάς, εξηγώντας ότι η έκθεση «βασίστηκε στο γεγονός ότι υπήρχαν τα δύο ημερολόγια» και ότι «από αυτά ανασυστήνεται η διαδρομή που έκαναν στην Κίνα».
Ο επισκέπτης της έκθεσης έχει την ευκαιρία να δει έργα της Ζιζής Μακρή, παστέλ και χαρακτικά, εμπνευσμένα από το ταξίδι, αλλά και έργα της Βάσως Κατράκη από εκείνα που είχε παρουσιάσει στην Απαγορευμένη Πόλη. Σε προθήκες εκτίθενται επίσης κάποια σχέδια που φιλοτέχνησαν οι δύο χαράκτριες στην Κίνα όπως και σελίδες από τα ημερολόγιά τους. Μαζί τους εκτίθενται και έργα κινέζικης τέχνης, σύγχρονης (σοσιαλιστικός ρεαλισμός) και παραδοσιακής, που έφεραν οι δύο από το ταξίδι τους, όπως και κάποια ντοκουμέντα, φωτογραφίες και καρτ ποστάλ.
«Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζονται τα έργα της Κατράκη από την Κίνα όπως και αποσπάσματα από το αδημοσίευτο έως τώρα ημερολόγιό της» λέει ο Σπύρος Μοσχονάς, προσθέτοντας ότι «είναι η πρώτη Ελληνίδα που εκθέτει στην Κίνα», δεδομένου ότι η Ζιζή Μακρή είναι σερβικής καταγωγής και τα έργα της μαζί με το ημερολόγιο από εκείνο το ταξίδι εκτέθηκαν για πρώτη φορά στη μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη το 2010.
Ακολουθώντας τα βήματά τους, ο Σπύρος Μοσχονάς μας ξεναγεί στο περίφημο ταξίδι τους. «Πηγαίνουν σίγουρα στο Πεκίνο, όπου κάνουν και οι δύο ατομικές εκθέσεις. Βλέπουν την Απαγορευμένη Πόλη και τα μουσεία της. Η Βάσω Κατράκη μάλιστα εκθέτει έργα της μέσα στην Απαγορευμένη Πόλη. Πηγαίνουν επίσης στην Ουχάν, γιατί είναι πολύ σημαντικό βιομηχανικό κέντρο, και στην κοντινή της γέφυρα Γιανκ Τσε απ’ όπου πέρασε ο Μάο ξεκινώντας τη μεγάλη πορεία. Επισκέπτονται επίσης το χωριό που γεννήθηκε ο ‘μεγάλος τιμονιέρης’» λέει, εξηγώντας ταυτόχρονα ότι «όπως όλοι οι επισκέπτες της χώρας εκείνη την περίοδο, πηγαίνουν στα μέρη που τους υποδεικνύει το καθεστώς».
Πώς επιδρά όμως αυτό το ταξίδι στην τέχνη των δύο γυναικών; «Η Ζιζή Μακρή πηγαίνει στην Κίνα πολύ νέα. Της αρέσει ήδη η κινεζική χαρακτική, τη μελετάει στη Βουδαπέστη όπου ζει με τον Μέμο» λέει ο Σπύρος Μοσχονάς. «Το ταξίδι στην Κίνα τη βοηθάει να διαμορφώσει το προσωπικό της ύφος» εξηγεί. «Αντίθετα, η Κατράκη πάει στην Κίνα έχοντας ήδη διαμορφώσει το προσωπικό της ύψος. Επηρεάζεται από την κινεζική τέχνη μέσα από μια έκθεση που βλέπει στο Ζάππειο το 1952. Έχει την πεποίθηση ότι οι Κινέζοι τυπώνουν με λίθινες μήτρες και το ίδιο προσπαθεί να κάνει κι εκείνη. Είναι η εποχή που η ίδια επιδιώκει να αλλάξει κλίμα και στρέφεται από το ξύλο στην πέτρα. Η Κίνα λοιπόν επιβεβαιώνει την πεποίθησή της, γιατί βλέπει στα μουσεία λίθινες μήτρες, αγοράζει τυπώματα από λίθινες μήτρες και τα φέρνει στην Ελλάδα» λέει. Παράλληλα υπογραμμίζει ότι «αυτό που ουσιαστικά επαίνει η Κατράκη από την Κίνα, όπως και η Μακρή, είναι η εμπειρία του ταξιδιού και η γοητεία που τους ασκεί το μαοϊκό καθεστώς και η προσπάθειά του να αλλάξει τη χώρα».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο κατάλογος της έκθεσης, αφού, εκτός από τα έργα και αποσπάσματα των ημερολογίων που δημοσιεύει, «είναι η πρώτη φορά που αντιπαραβάλλονται τα δύο κείμενα και καταγράφεται το χρονικό των δύο ταξιδιών».
