Αρχίζοντας να διαβάζει κανείς το μυθιστόρημα της, άγνωστης εν πολλοίς στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό Paula Fox «Πρόσωπα σε απόγνωση», είναι πιθανό να αιφνιδιαστεί, μιας και οι προσδοκίες, λόγω της εισαγωγής του Τζόναθαν Φράνζεν, εκτοξεύονται στα ύψη. Γράφει, μεταξύ άλλων, ο Φράνζεν: «Την πρώτη φορά που διάβασα το 'Πρόσωπα σε απόγνωση', το 1991, το ερωτεύτηκα. Μου φάνηκε ολοφάνερα ανώτερο από οποιοδήποτε μυθιστόρημα των συγχρόνων της Φοξ: του Τζον Απντάικ, του Φίλιπ Ροθ και του Σολ Μπέλοου. Μου φάνηκε αδιαμφισβήτητα σπουδαίο». Για να έρθει και ο εμπρηστικά ιδιοφυής Ντέιβιντ Φόστερ Γουάλας να προσθέσει: «Πρόκειται για ένα επιβλητικό ορόσημο του μεταπολεμικού ρεαλισμού».
Η ιστορία, αρχικά, φαίνεται κοινότοπη και απλή. Ο δικηγόρος Ότο και η πρώην μεταφράστρια Σόφη Μπέντγουντ, ένα ζευγάρι πλούσιων μορφωμένων Αμερικανών, ζουν στο Μπρούκλιν τη δεκαετία του ’60, διάγοντας έναν πολυτελή, ακύμαντο βίο, τον οποίο έρχεται να διαταράξει ένα απρόσμενο γεγονός: μια αδέσποτη γάτα δαγκώνει το χέρι της Σόφη, καθώς εκείνη προσπαθεί να την ταΐσει. Απρόσμενο, φαινομενικά ασήμαντο το γεγονός, ικανό όμως να διαταράξει την ισορροπία του ζευγαριού, φέρνοντας στην επιφάνεια καλά κρυμμένα μυστικά, απωθημένα και ψέματα, μέσα σε έναν κόσμο ρευστό και παλλόμενο, έναν κόσμο που φθίνει διαρκώς και παρακμάζει, έναν κόσμο έμπλεο κοινωνικών αντιθέσεων.
Έναν κόσμο που, όπως και η Σόφη, αγκιστρώνεται πάνω στα προνόμια και τις κατακτήσεις του, αδυνατώντας να δει και να παραδεχτεί την παρακμή και ίσως το τέλος του. Η υπόγεια ένταση που κρύβεται πίσω από τις λεπτομερείς περιγραφές, πίσω από τους αποκαλυπτικούς, απολαυστικούς, πυκνούς διαλόγους των κεντρικών ηρώων και όλων των δευτερευόντων που τους περιβάλλουν, πίσω από κάθε νεύμα, πίσω από κάθε σιωπή και αποσιώπηση, δίνουν στο κείμενο απροσμέτρητη βαθύτητα, καθώς δημιουργούνται αλλεπάλληλες εντυπώσεις, οι οποίες οδηγούν σε πληθώρα προβληματισμών. Το «Πρόσωπα σε απόγνωση», καθώς η πλοκή απουσιάζει σχεδόν παντελώς, είναι ένα μυθιστόρημα νοημάτων. Αλλά και ένα μυθιστόρημα ατμόσφαιρας, γεμάτο εικόνες. Εικόνες της σήψης μιας, όλο και πιο βίαιης, καθημερινότητας, αλλά και «εικόνες» των ιδιοσυγκρασιών των ηρώων. «Εικόνες» της ενδοσκόπησής τους. Ήρωες που πονάνε, που βυθίζονται στην απόγνωση, στην ανημπόρια, ανίκανοι να αντιμετωπίσουν αυτό που τους συμβαίνει, ψάχνουν τα αίτια της καταστροφής τους εστιάζοντας στους άλλους κι όχι σε αυτό που κρύβεται βαθιά μέσα στην ψυχή τους.
«Η κόλαση είναι οι άλλοι»: εδώ πιο πολύ από ποτέ. Πρόσωπα -τα «πρόσωπα» του τίτλου- που μοιάζουν τόσο σύγχρονα εντέλει, τόσο διαχρονικά και αναγνωρίσιμα μέσα στην ανικανότητά τους να μιλήσουν, παραμένοντας βουβά και ονειροπόλα, βλέποντας την εποχή -και τη ζωή- να τους προσπερνά. Η γάτα που δάγκωσε τη Σόφη μπορεί να είναι ακίνδυνη, μπορεί να είναι λυσσασμένη, μπορεί ο θάνατος να καραδοκεί παραδίπλα, ενώ η ακύμαντη ροή της καθημερινότητας δεν μας αφήνει να αναγνωρίσουμε τα σημάδια του. Γιατί όταν προσποιείσαι πως κάτι δεν συμβαίνει, ίσως και να το ξορκίζεις εντέλει. «Η ζωή ήταν εύκολη τόσο πολύ καιρό, στρογγυλεμένη και μαλακή, και τώρα, εδώ, με όλη την επιφανειακή του κοινοτοπία και την καλυμμένη φρίκη του, συνέβαινε αυτό το ηλίθιο επεισόδιο -που η ίδια είχε προκαλέσει-, αυτή η αναξιοπρεπής αντιπαράθεση με τη θνητότητα». Περί αυτού πρόκειται. Πρόκειται για μια αντιπαράθεση με το ρευστό, το κινούμενο, το θνητό. Μια αντιπαράθεση με το απρόβλεπτο. Με αυτό που δεν υπακούει σε προδιαγεγραμμένους κανόνες και αποδεκτά όρια.
Η πρόζα της Paula Fox -στην απόλαυσή της συντελεί και η καλή μετάφραση της Ρένας Χατχούτ- είναι αριστουργηματική: πυκνή, ακριβής, πολυσήμαντη, προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις καθώς δεν ανοίγει εύκολα τα χαρτιά της αλλά, σίγουρα, έχει πάντα τον άσο στο μανίκι.
Info
Paula Fox
«Πρόσωπα σε απόγνωση»
Εκδ. Gutenberg
Μετάφραση: Ρένα Χατχούτ
244 σελ.
Τιμή: 14 ευρώ
