Μια πρωτόγνωρη εμπειρία, ένα καινοτόμο στοίχημα έθεσε η εταιρεία μουσειακού θεάτρου Heterotopia σε συνεργασία με το Τμήμα Εκπαίδευσης του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.
Το μουσειακό θέατρο, το οποίο η ΑΥΓΗ είχε παρουσιάσει στο ευρύ κοινό από τις πρώτες του παραστάσεις, στοχεύει να μας κάνει κοινωνούς, συμμέτοχους της εμπειρίας της ιστορικής γνώσης ή της απόλαυσης της τέχνης με όχημα το προσωπικό βίωμα στα μουσειακά μονοπάτια.
Στη συνθήκη της πανδημίας η καραντίνα έβαλε φραγμό σε κάθε συμμετοχική διαδικασία και συλλογική εμπειρία. Οι φραγμοί όμως είναι για να καταρρίπτονται. Το στοίχημα που έθεσαν η Heterotopia και το ΕΜΣΤ το κέρδισαν. Προσωπικά είχα μεγάλη περιέργεια για το πώς σε συνθήκες αυστηρού περιορισμού λόγω των μέτρων θα μπορούσε να εκτυλιχθεί μια διαδικτυακή μεν παράσταση, που απαιτεί όμως συμμετοχή και διάδραση.
Η παράσταση ήταν βασισμένη στο έργο του Γιάννη Κουνέλλη "Χωρίς τίτλο", 2004, της συλλογής του ΕΜΣΤ και εκτυλίχθηκε με αναλογικά και ψηφιακά μέσα σε διάστημα οκτώ ημερών. Η υπόθεση του έργου αφορούσε μία δημοσιογράφο που ετοίμαζε ένα άρθρο για το συγκεκριμένο έργο που βρίσκεται στο ΕΜΣΤ, αλλά τα e-mail της προς την αρχισυνταξία του περιοδικού καταλήγουν στα inbox του κοινού.
Από εκεί ξεκινά ένα ταξίδι στην τέχνη του Κουνέλλη, ένας διάλογος, ένα παιχνίδι που μυεί τους θεατές στην art povera. Ένα τηλεφώνημα, ένα πακέτο, μια πρόσκληση και καθημερινή επικοινωνία μέσω e-mail, όπου η δημοσιογράφος μοιράζεται τις ανακαλύψεις της, είναι οι αφορμές, τα κλειδιά που ανοίγουν δρόμους για προβληματισμό και συζήτηση.
Στο τέλος της εβδομάδας η δημοσιογράφος επισκέπτεται το έργο σε ζωντανή αναμετάδοση από το κινητό της τηλέφωνο, όπου το κοινό είχε την ευκαιρία να στείλει μηνύματα σε πραγματικό χρόνο, ζητώντας της να μετακινηθεί στον χώρο. Το ταξίδι μένει ανολοκλήρωτο, ένα συνεχές, ένα ανοικτό ερώτημα, με τους «θεατές» εν τέλει να αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο, συνεχίζοντας να ανταλλάσσουν σκέψεις και εντυπώσεις σε έναν κοινό ψηφιακό τόπο που δημιουργήθηκε για τον σκοπό αυτόν.
Οι όποιες αμφιβολίες μου για το κατά πόσον θα ήταν εφικτή η απαραίτητη για το μουσειακό θέατρο διαδικτυακή διάδραση καταρρίφθηκαν άμεσα. Η παράσταση είχε μεγάλη επιτυχία, καθώς συγκλονισμένοι εμείς οι θεατές περιμέναμε να βιώσουμε την επόμενη εμπειρία, ενώ νιώθαμε ότι ο μεγάλος εικαστικός συνομιλούσε μαζί μας σε μια ανοιχτή, διαχρονική συζήτηση που νικούσε τον χώρο, τον χρόνο και το στενά ατομικό.
Το ιδιότυπο παιχνίδι που ξεκίνησε και ανυπομονούσαμε να παίξουμε νίκησε την απομόνωση της πανδημίας και μας θύμισε τη ζωή έξω από τους περίκλειστους τοίχους, ονειρευτήκαμε εκτός φραγμών και ορίων, κάτι που μόνο η επαφή με την τέχνη μπορεί να επιτύχει.
«Δεν είναι μονάχα η λογική, είναι και το δράμα», όπως έγραφε η κάρτα που έλαβα στο σπίτι μου από τον Γ. Κουνέλλη. Ήταν μια συγκλονιστική εμπειρία που ξύπνησε αναμνήσεις από την προ Διαδικτύου εποχή. Τότε που επικοινωνούσαμε με κάρτες και γράμματα για να μάθουμε νέα από φίλους και συγγενείς που ήταν μακριά.
Το «πακέτο» που έλαβα περιλάμβανε δομικά στοιχεία του έργου του Κουνέλλη, που κάθε ένα κουβαλούσε τα δικά του μηνύματα, συμβολισμούς, όνειρα και δράματα. Με ένα κουτί σπίρτα, ένα κομμάτι κάρβουνο προσεγγίσαμε συστατικά της τέχνης του δημιουργού. Από την προσωπική μου εμπειρία συμμετοχής η διαπίστωση που έρχεται αβίαστα είναι η επανεπιβεβαίωση ότι η τέχνη δεν έχει όρια, σπάει τους φραγμούς και ανασυστήνει το μέλλον, ενώ το συλλογικό μπορεί να βρει τρόπους έκφρασης ακόμα και σε συνθήκες πανδημίας.
Ανοίγοντας νέους δρόμους στη μουσειακή ερμηνεία
Για την ιδέα, τον τρόπο υλοποίησής της και τους συντελεστές της παράστασης μουσειακού θεάτρου μίλησε στην «Α» η επιστημονική επιμελήτρια της παράστασης Φωτεινή Βενιέρη:
«Η αρχική ιδέα ήταν η δημιουργία ενός έργου μουσειακού θεάτρου για το έργο του Γ. Κουνέλλη ‘Χωρίς Τίτλο’, 2004.
Ένας σύγχρονος χαρακτήρας, μια δημοσιογράφος, ενεργοποιεί το έργο, το συνδέει με τα ιστορικά, πολιτικά και κοινωνικά του συμφραζόμενα και τις συμβολικές διαστάσεις των υλικών του, για τη δημιουργία ενός χώρου διαλόγου με την προσωπική εμπειρία του κοινού.
Για να προσαρμοστεί στην εποχή του κορωνοϊού, εστιάσαμε στη δημιουργία μιας πολυεπίπεδης εμπειρίας, από απόσταση και με ψηφιακά μέσα. Ένα εγχείρημα που αποδείχθηκε ιδιαίτερα σύνθετο και απαιτητικό, αλλά κατάφερε, τελικά, να δημιουργήσει έναν γόνιμο, και συχνά συγκινητικό, διάλογο μεταξύ του χαρακτήρα και του κοινού. Έναν χώρο προσωπικής επικοινωνίας, που ανέδειξε νέες διαστάσεις και νέες οπτικές και μας εξέπληξε ευχάριστα.
Καταλυτική ήταν η συμβολή των ταλαντούχων συντελεστών του έργου. Η Ευγενία Τζιρτζιλάκη ανέλαβε τη σκηνοθεσία και τη δραματουργία προσεγγίζοντας το έργο και το κοινό με ευρηματικότητα, ευαισθησία και ενσυναίσθηση και η Μαρία Καραθάνου, υπεύθυνη για την εικαστική επιμέλεια, κατάφερε να αναδείξει κρυφές όψεις, διευρύνοντας τις αφηγηματικές δυνατότητες του έργου.
Η Καλλιόπη Τακάκη πρόσφερε τη φωνή της σε αυτή την τηλεφωνική επικοινωνία με τα μέλη του κοινού και ο Δημήτρης Νίκας ανέλαβε να παραδώσει τα πακέτα που επιμελήθηκε η Μαρία Καραθάνου σε σύντομες προσωπικές συναντήσεις.
Ένα έργο που αναπτύχθηκε σαν ένα ψηφιδωτό και εισήγαγε μια διαφορετική ερμηνευτική προσέγγιση που έτυχε θερμής αποδοχής. Ελπίζουμε ότι θα αποτελέσει ένα λιθαράκι για τη δημιουργία νέων, περισσότερο συμπεριληπτικών δρόμων μουσειακής ερμηνείας στην ελληνική μουσειολογία.
Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την κ. Μαρίνα Τσέκου, επιμελήτρια εκπαίδευσης, για τη σημαντική στήριξη που μας πρόσφερε, και όλο το προσωπικό του μουσείου για τη γενναιόδωρη βοήθεια σε διάφορα ζητήματα που προέκυψαν. Η δωρεά του τεχνικού εξοπλισμού από τον κ. Περικλή Βενιέρη ήταν αποφασιστικής σημασίας και τον ευχαριστούμε ιδιαίτερα».
