Περισσότερο από όλες τις κωμωδίες του Αριστοφάνη, οι «Βάτραχοι», διδαγμένοι στα «Λήναια» το 405 π.Χ., μια χρονιά κρίσιμη για την Αθηναϊκή Δημοκρατία, διαθέτουν μια έντονη εσωτερική κινητικότητα, αλλάζοντας αδιάκοπα κέντρο βάρους. Όπως οι βάτραχοι, το έργο πηδά συνεχώς από το σοβαροφανές στο σοβαρό, από εκεί, με ένα άλμα, στο κωμικό και αντίστροφα. Το τραγούδι των βατράχων στο έργο καταλαμβάνει μόνο 60 στίχους, αλλά η υπόκωφη βοή του δεν έχει κοπάσει ακόμη. Με άλλα λόγια, οι βάτραχοι είμαστε εμείς, μέσα στη χαζοχαρούμενη αυταρέσκεια της υπονομευμένης μας ευμάρειας και της εικαζόμενης τεχνολογικής μας υπεροχής. Χωρίς να ξέρουμε ότι έχουμε γίνει, όπως παλιότερα οι βάτραχοι, ανθρώπινα πειραματόζωα στα χέρια ενός αμφιλεγόμενου και αδίστακτου επιστημονικού «ιερατείου».
Το αντιφάρμακο που προτείνει ο Αριστοφάνης δεν είναι η ανατροπή της δημοκρατίας, κάτι που συνέβη τον επόμενο ακριβώς χρόνο με την αιμοσταγή και αρπακτική Τυραννία των «τριάκοντα», αλλά... η ποίηση. Όσο συντηρητικό μέχρι αντιδραστικό και αν τον βαφτίζουν σήμερα (με τα σημερινά κριτήρια πάντα) οι αναλυτές του, ο άνθρωπος πουθενά μέσα στο έργο του δεν λέει ότι την πόλη... θα τη σώσει ένας λοχίας. Αντίθετα, εδώ μας λέει ότι την πόλη θα σώσει ένας ποιητής. Για να οικονομηθούν τα πιο πάνω, χρειάζεται φαντασία, κέφι για δουλειά, ταλέντο και, πάνω απ’ όλα, βαθιά γνώση της συμβολικής γλώσσας του λαϊκού καρναβαλιού στο οποίο συγχωνεύονται όλα.
Πολυχρωμία
Η παράσταση στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, σε σκηνοθεσία της Αργυρώς Χιώτη, είχε στα χέρια της την καλή και χρηστική, λυρική μετάφραση του ποιητή Νίκου Παναγιωτόπουλου, που επιχειρεί και πετυχαίνει σε μεγάλο μέρος να μεταφέρει στην τονική σύγχρονη ομιλούμενη γλώσσα μας το νοηματικό και ηχητικό φορτίο της συλλαβοτονικής αρχαίας ελληνικής. Διατηρώντας μάλιστα, όσο γίνεται, κατ’ αναλογία το μουσικό μέτρο, ανάμεσα σε τροχαϊκούς, ιαμβικούς και αναπαιστικούς στίχους. Αλλά η παράσταση δεν εκμεταλλεύεται το εργαλείο της μετάφρασης. Βυθίζει όλο το έργο σε έναν γενικό καρναβαλικό ρυθμό, όπου τα πάντα εξομοιώνονται με τα πάντα και οι πάντες με τους πάντες, χωρίς διάκριση. Σε έναν ομοιόμορφο τόνο, που όλα τα βάφει ένα ατσάλινο γκρι του πολέμου.
Η πολυχρωμία την οποία επιδίωξε η σκηνοθεσία χρησίμευσε μόνο ως πρόσχημα. Το χορικό των Βατράχων δόθηκε ως αόρατο, ακουστικό μόνο δρώμενο, ακολουθώντας μια αμφίβολη άποψη κάποιων συγχρόνων μελετητών την οποία στηρίζουν σε λανθασμένη εκτίμηση των χειρογράφων. Το χορικό των Μυστών περιλάμβανε ό,τι διατίθεται σήμερα στην ελεύθερη και ασύδοτη χωρίς κανόνες αγορά, από βακχεία μέχρι σκληρό ροκ και ρέγγε και περιστρεφόμενους δερβίσηδες (Μουσική Jan Van de Engel). Ένα ποτ-πουρί. Σπάνια έχω παρακολουθήσει παράσταση, ούτε ερασιτεχνική, που σε κανένα σημείο της απολύτως να μην εφάπτεται του κειμένου. Όλα στον αέρα. Η σκηνή του «αγώνα» σκέτη καταστροφή. Και οι ηθοποιοί. Αυτόν τον Ευριπίδη με σουτιέν - κυλόττα, πού τον βρήκε η σκηνοθεσία;
