«Έφηβος, νόμιζα πως το 'Ζωή, οδηγίες χρήσεως' θα με βοηθούσε να ζήσω και το 'Αυτοκτονία, οδηγίες χρήσεως' να πεθάνω». Αυτή η σαφής αναφορά στον Ζορζ Περέκ («Ζωή, οδηγίες χρήσεως») και στη σχολή OuLiPo (Εργαστήρι Δυνητικής Λογοτεχνίας) αποτελεί την εναρκτήρια φράση της συγκλονιστικής «Αυτοπροσωπογραφίας», του πρώτου βιβλίου του συγγραφέα, φωτογράφου και ζωγράφου Edouard Leve, το οποίο, λίγα χρόνια πριν, κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις opera και σε εξαιρετική μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.
Εκεί ο Λεβέ, ψηφίδα την ψηφίδα, λέξη τη λέξη, οδύνη την οδύνη, με φράσεις σκόρπιες, δίχως λογική συνοχή, δίχως ειρμό, αλλά με απόλυτη προσήλωση στη δύναμη του τελικού αποτελέσματος, συνθέτει την αυτοβιογραφία του ωθώντας τον άναυδο αναγνώστη να πάρει θέση για όσα διαβάζει, θέση κυρίως αισθητική, «πιάνοντάς τον από τα μούτρα» σχεδόν, με τη χωρίς όρια αλλά και χωρίς σκοπό ενδοσκόπησή του.
Η «Αυτοχειρία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κείμενα σε καλή μετάφραση της Κατερίνας Χανδρινού, η οποία υπογράφει και το πολύ κατατοπιστικό επίμετρο, είναι το τελευταίο βιβλίο του Λεβέ, το οποίο παρέδωσε στον εκδότη του λίγες ημέρες πριν βάλει τέλος στη ζωή του σε ηλικία σαράντα δύο ετών.
Το βιβλίο είναι όλο γραμμένο σε δεύτερο πρόσωπο, ο Λεβέ μιλάει για την αυτοκτονία ενός πολύ καλού του φίλου, απευθυνόμενος καθ' όλη τη διάρκεια σε αυτόν. Έχοντας γνώση του γεγονότος που ακολούθησε, δηλαδή της αυτοχειρίας του ίδιου του συγγραφέα, είναι δύσκολο να διαχωρίσουμε τις δύο ενέργειες και να δούμε το κείμενο ως αυτόνομο έργο τέχνης, όπως και του αξίζει, και όχι ως βιογραφική δήλωση αναχώρησης του Λεβέ.
Η αφήγηση ξεκινά με έναν πυροβολισμό. Ο νεαρός άντρας, με την πρόφαση πως ξέχασε τη ρακέτα του κι ενώ η γυναίκα του περιμένει στον κήπο, μπαίνει μέσα στο σπίτι, κατεβαίνει στο κελάρι και αυτοπυροβολείται. Το δισέλιδο από το βιβλίο κόμιξ που άφησε ανοιχτό πάνω στο τραπέζι ως τελευταίο κρυπτογραφημένο μήνυμα πέφτει κάτω μέσα στην έξαψη της στιγμής και έτσι χάνονται τα τελευταία λόγια του αυτόχειρα για πάντα. Από εκεί και μετά ο Λεβέ, χωρίς σπαραγμό, χωρίς δράμα, εντελώς αποστασιοποιημένα και ουδέτερα, θυμάται και αναπλάθει τη σύντομη ζωή του φίλου του, αποσπασματικά όπως πάντα αποσπασματική είναι η μνήμη, προσπαθώντας ίσως να τον γνωρίσει μέσω αυτής της αφήγησης, αλλά και με την επίγνωση πως έτσι μπορεί να «σώσει» αυτόν που ήταν και θα παραμείνει «μια δέσμη πιθανοτήτων». Θυμάται στιγμιότυπα από τη ζωή του, άλλα σημαντικά και άλλα λιγότερο σημαντικά, τα καταγράφει δίχως σειρά, δίχως αλληλουχία, παίζοντας διαρκώς παιχνίδια με τον χρόνο, εστιάζοντας σε λεπτομέρειες που φαντάζουν ασήμαντες, οι οποίες όμως συντελούν στη δημιουργία ενός Όλου, το οποίο, μέσα στην αποσπασματικότητά του, είναι υπαρκτό και συμπαγές.
Με τον Λεβέ, πράγμα που ίσχυε σε απόλυτο βαθμό στην «Αυτοπροσωπογραφία», ποτέ δεν ξέρεις τι σε περιμένει στην επόμενη παράγραφο, στην επόμενη πρόταση, στην επόμενη λέξη. Γράφει, θαρρείς, όπως αναπνέει, όπως σκέφτεται, μα οι λέξεις του λειτουργούν σαν πυροβολισμοί, άλλοι εναντίον του αναγνώστη κι άλλοι εναντίον της πονεμένης χαίνουσας ψυχής του. Ίσως γιατί, όπως λέει απευθυνόμενος στον αυτόχειρα φίλο του, ο οποίος μπορεί να είναι και ο ίδιος ο εαυτός του εντέλει, «αυτό ίσως ήταν που φοβόσουν: το να αδρανοποιηθείς μέσα σ’ ένα σώμα το οποίο αναπνέει, πίνει, τρέφεται. Το να αυτοκτονήσεις σε αργή κίνηση».
Αλλά ο Λεβέ, ως ο πολυσχιδής καλλιτέχνης που ήταν, δεν αφήνει την τέχνη του να αδρανοποιηθεί. Η γραφή του παραμένει δυνατή, χειμαρρώδης, ιδιότυπη, ιδιοσυγκρασιακή και, ενώ ο ίδιος αρνήθηκε να επιβιώσει, εκείνη επιβιώνει και σίγουρα θα επιβιώσει για πολλά χρόνια ακόμη μετά τον φυσικό του θάνατο.
Info
Edouard Leve
«Αυτοχειρία»
Εκδ. Κείμενα
Μετάφραση: Κατερίνα Χανδρινού
144 σελ.
