Συνιστώ στα νέα παιδιά να έχουν τόλμη. Αν είχες να επιλέξεις μεταξύ κάποιου που ξέρεις και κάποιου που δεν ξέρεις, και δεν είσαι βέβαιος, εγώ θα έλεγα να πας σ' αυτό που δεν ξέρεις. Γιατί αν πάρεις αυτό που ξέρεις, δεν έχεις τη δυνατότητα ποτέ να περάσεις πέρα από αυτό. Καλό είναι λοιπόν να πηγαίνεις χωρίς να ξέρεις, με αποτέλεσμα να μην τυποποιείσαι. Εάν ένας συνθέτης τυποποιηθεί νέος, πεθαίνει και νέος, καλλιτεχνικά εννοώ.
Για να είσαι σίγουρος ότι αυτό που κάνεις είναι αυτό που σε αντιπροσωπεύει, σε προκαλώ να βάλεις τον εαυτό σου και σε άλλες θέσεις, σε άλλους τρόπους έκφρασης. Και μάλιστα τις πλέον αναπάντεχες. Εγώ θα σου έλεγα ότι εάν γνωρίσεις τον 20ό αιώνα και τον προσπαθήσεις, ίσως γυρίσεις με άλλους τρόπους σκέψης προς τους προηγούμενους αιώνες.
Η διαδικασία της σύνθεσης είναι η ίδια σε όλες τις εποχές. Δηλαδή αυτό που λέμε δημιουργία απασχολούσε το ίδιο κάθε φορά τον οποιοδήποτε. Υπάρχουν χαρακτήρες, βέβαια, που τολμάνε περισσότερο. Άλλοι που τολμάνε λιγότερο. Αλλά η ανάλογη τόλμη του Μπαχ της εποχής εκείνης να φτιάξει το μείζονα ελάσσονα ή να κάνει αυτούς τους συνδυασμούς στην αρμονική του γλώσσα ή η ανάλογη του Μότσαρτ, του Μπετόβεν, του Σοπέν δεν είναι μικρότερη. Διότι όλα αυτά κρίνονται αναλογικά. Μιλάμε τώρα για άλλου είδους προδιαγραφές. Τα πράγματα λοιπόν συγκρίνονται και πολύ διαφορετικά. Κοντολογίς, όταν ένας άνθρωπος θέλει να ανακαλύψει την προσωπικότητά του, καλό είναι να τη μετρήσει σε όλα τα μέτρα αντοχής.
Πρέπει να βρούμε την κοινή επικοινωνία διατηρώντας την ταυτότητά μας. Γιατί τώρα μην ξεχνάς ότι γνωρίζουμε και όλο τον κόσμο και ταυτόχρονα με όλους. Ζούμε δηλαδή όλοι μας συγχρόνως και έχουμε τη δυνατότητα να πάμε σε ένα δισκάδικο να πάρουμε τους 30 δίσκους της μουσικής του Ντεμπυσσύ και αύριο να ξέρουμε τον Ντεμπυσσύ. Είναι τέτοιες οι πληροφορίες που έχουμε πάρει, ώστε μοιραία δεν μπορούμε να ξαναγυρίσουμε πια σε ένα πράγμα. Αυτός που θα μπορέσει να βρει έναν "κοινότερο" παρονομαστή από άλλους είναι και αυτός ο οποίος έχει μεγαλύτερη επικοινωνία με μεγαλύτερες μάζες.
Επειδή εγώ σπούδασα και στο εξωτερικό και είδα ποιοι είναι οι κίνδυνοι τού να σε αποκόψει ένα συγκεκριμένο σύστημα από τις δικές σου ρίζες, πιστεύω ότι όσο πιο πολύ ανοίγουν οι ορίζοντες, όσο πιο πολύ βομβαρδιζόμαστε από πληροφορίες διαφορετικές, τόσο περισσότερο θα πρέπει να δημιουργήσουμε τα δικά μας σημεία αναφοράς. Και επειδή αυτά που λέμε ότι χαρακτηρίζουν έναν λαό είναι πολύ βαθιά στην ιστορία και τον πολιτισμό του, που σημαίνει ότι έχουν φιλτραριστεί, ότι έχουν μια προσωπικότητα, έχω την εντύπωση ότι είναι και αλάνθαστα ως σημεία αναφοράς. Πιστεύω ότι όσο πιο δεμένος είσαι με τις ρίζες σου, τόσο πιο διεθνής γίνεσαι. Γιατί οι λαοί, οι πολιτισμοί, έχουν μια αλήθεια κι έχουν και προσωπικότητα.
Η μουσική η δική μας είναι μονόφωνη, είναι μικροδιαστηματική, έχει μια τραχύτητα ηχοχρωματική, έχει μια πολυμετρική φυσιογνωμία λόγω τού ότι συσχετίζεται με τη γλώσσα και έχει άλλες τονικές, τροπικές μάλλον, σχέσεις. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι πραγματικά γηγενή και τα σέρνει η παράδοσή μας. Το μεγάλο πρόβλημα ξεκινά από τη στιγμή που θέλεις να μεταχειριστείς σαν μέσο έκφρασης τα τυποποιημένα μέσα, τη συμφωνική ορχήστρα, το κουαρτέτο εγχόρδων, το πιάνο κ.λπ. Θα πρέπει λοιπόν να βρεις τρόπους που αυτά σου τα χαρακτηριστικά να τα προσαρμόσεις για να εκφραστείς μέσω αυτών των οργάνων. Και λέω "μπορείς να το κάνεις αυτό;". Βεβαίως μπορείς. Ένα πράγμα είναι να βρεθούν κώδικες που να τυποποιήσουν κάπως ή τουλάχιστον να δώσουν ένα σημείο αναφοράς ως προς τη συνήχηση των πραγμάτων, αυτό που λέμε πολυφωνική διάσταση. Εδώ λοιπόν αρχίζει και γίνεται δύσκολο το πράγμα, γιατί θα πρέπει να ανακαλύψεις κώδικες, δικούς σου κώδικες, τους οποίους δεν βρίσκεις. Δεν έχει δουλέψει πριν από μένα ο Μπαχ ή ο Μπετόβεν για να τα έχω δεδομένα αυτά τα πράγματα. Εγώ νομίζω ότι τέτοιοι κώδικες υπάρχουν. Μάλιστα έκανα μια απόπειρα να δείξω τον συσχετισμό μιας μελωδίας με μια αρμονία, μια συνήχηση, η οποία υπαγορεύεται από την ίδια τη μελωδία, με ορισμένα βέβαια τεχνάσματα που τα δανείστηκα και από τη Δύση. Το δεύτερο, που είναι το ηχόχρωμα, είναι εξίσου δύσκολο γιατί εκεί πρέπει να το δουλέψεις με ενορχηστρωτικές αναμείξεις ώστε να σου δημιουργήσει ένα διαφορετικό άκουσμα, ακόμα και σ' ένα μονόφωνο πράγμα. Όταν μιλάω δηλαδή για την έγχρωμη μονοφωνία, εννοώ ότι είναι μονόφωνα, αλλά δεν είναι μια μαύρη γραμμή· αρχίζει μαύρη, γίνεται κίτρινη, κόκκινη, γκρι, γιατί κάτι εισβάλλει μέσα στην ίδια νότα όταν παίζεται από άλλο όργανο ή με άλλο συνδυασμό. Εδώ βέβαια θέλει πάρα πολύ γνώση των οργάνων για να βρούμε τους τρόπους τους ενορχηστρωτικούς. Ως προς την πολυρρυθμία και τα μέτρα, ο αιώνας μας δεν έχει πρόβλημα. Ούτε και για τα μικροδιαστήματα έχει πρόβλημα, γιατί ήδη τα αναζήτησε η Δύση.
* Αποσπάσματα από συνέντευξη που έδωσε ο Θόδωρος Αντωνίου το 1994 στο περιοδικό "Μουσικοτροπίες", τχ. 4/94, περιοδική έκδοση του συλλόγου φοιτητών του Τμήματος Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ. Ευχαριστούμε τον Αλέξανδρο Δασκαλάκη που το έθεσε υπ' όψιν μας.
