Τι σημαίνει «τελική λύση»; Τι κοινό έχουν ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο Πρίμο Λέβι, η Χάνα Άρεντ και ο Πέτερ Βάις; Τι ήταν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και οι δίκες που στήθηκαν μετά την ήττα του ναζισμού; Γιατί οι μελλοθάνατοι των στρατοπέδων «έπρεπε να δημιουργήσουν μια κρούστα τρέλας γύρω από το μυαλό τους για να γλιτώσουν»; Γιατί όλοι οι υπαίτιοι της φρίκης του ναζισμού δήλωναν ότι απλώς έκαναν το… καθήκον τους; Τι σχέση έχουν η ξενοφοβία και η μη αποδοχή της διαφορετικότητας με τον φασισμό; Γιατί αυτή η φρίκη μπορεί να επαναληφθεί; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά βρήκαν οι μαθητές του 5ου ΓΕΛ της Νίκαιας όχι μέσα στα σχολικά εγχειρίδια της Ιστορίας, αλλά μέσα από τη θεατρική τους ομάδα, που έχει «ριζώσει» εκεί, στην άκρη της πόλης, μετρώντας τριάντα χρόνια ζωής. Και φέτος επέλεξαν να ανεβάζουν μια «χειροποίητη» παράσταση με τίτλο «Μην είδατε την αγάπη μου. Καντάτα για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης».
Τι σημαίνει αυτό για μαθητές που ζουν σε απόσταση αναπνοής από το σημείο που δολοφονήθηκε ο Παύλος Φύσσας, εκεί που «αλώνιζε» η Χρυσή Αυγή και δηλητηρίαζε με τη διάχυση των απόψεών της στην κοινωνία; «Πώς μιλάς για τη φρίκη;» διερωτάται η Ελίζα Μπενέτου, εκπαιδευτικός που έχει την ευθύνη του σχολικού θεατρικού ομίλου.
Πρόβες-μαθήματα για το... άγνωστο κείμενο του Μαουτχάουζεν
«Επιλέξαμε να μιλήσουμε για τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης φέτος γιατί η Ακροδεξιά και ο φασισμός γιγαντώνονται, γιατί η Ιστορία, ακόμη και η πιο σκοτεινή, μπορεί να επαναληφθεί. Επί τρεις μήνες δεν κάναμε πρόβες, αλλά μάθημα. Ελάχιστα παιδιά γνώριζαν την ύπαρξη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Διαβάζαμε τα κείμενα των Καμπανέλλη, Λεβί, Βάις και Άρεντ και δεν καταλάβαιναν τίποτε. Πολλές συζητήσεις για την κατανόηση του περιεχομένου. Προβάλλαμε πολλά βίντεο με σκληρές εικόνες. Στην αρχή κάποιοι μαθητές είχαν αντιρρήσεις. Δεν ήθελαν στεναχώρια. Δεν άντεχαν, λιποθυμούσαν στη θέα της φρίκης. Όμως αυτή είναι η πραγματικότητα. Δεν μπορούμε να την αρνηθούμε. Τελικά τα παιδιά μας άντεξαν, έμαθαν και είμαστε περήφανοι γι’ αυτά. Υπήρξαν γονείς που μετά την παράσταση μας επιβράβευσαν και μας είπαν ότι κι εκείνοι έμαθαν πολλά που δεν γνώριζαν».
Τα λόγια αυτά της Μαίρης Αδαμοπούλου, της εκπαιδευτικού που «έστησε» πριν από τριάντα χρόνια το θεατρικό εργαστήρι στο σχολικό συγκρότημα της Νίκαιας, την περίοδο της επίπλαστης ευμάρειας της Ελλάδας, του χρηματιστηρίου και του lifestyle, μας τα επιβεβαιώνουν και οι 16 μαθητές που συμμετέχουν στην ομάδα και τους ανταμώσαμε στη Νίκαια. «Έμαθα για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, γιατί δεν είχα ακούσει ποτέ κάτι στο Γυμνάσιο» λέει ο Αντώνης. «Ιδέα δεν είχα ποιος είναι ο Καμπανέλλης. Είχα ακούσει το “Μαουτχάουζεν”, αλλά δεν είχα εμβαθύνει, δεν πίστευα ότι ήταν τόσο φρικαλέα η καθημερινότητα στα στρατόπεδα. Καλό είναι αυτά να τα μάθει και η κοινωνία» είναι η παραδοχή του Νίκου, που κρατά ως θετικό βίωμα και τις λέξεις «ομάδα», «μαζί», «συνεργασία». «Τη λέξη “ολοκαύτωμα” δεν την είχα συναντήσει μέχρι τώρα στα σχολικά βιβλία. Ούτε είχα δει κάποιο σχετικό ντοκιμαντέρ. Πρώτη φορά είδα και το παιδί με τις ριγέ πιτζάμες και ξέσπασα σε κλάματα μπροστά στον νέο διευθυντή μας. Μπήκα στη θεατρική ομάδα άσχετη και έμαθα στην πορεία πολλά. Διάβασα την “Ανάκριση” του Πέτερ Βάις, το “Μαουτχάουζεν” του Καμπανέλλη, είδαμε πολλές ταινίες, ντοκιμαντέρ, μας πήγαν στη Μάντρα της Κοκκινιάς και μάθαμε την ιστορία του Μπλόκου. Μπήκαμε στον ρόλο και μάθαμε» λέει με ενθουσιασμό η Ειρήνη. «Μάθαμε μέσα από την παράσταση για τον φασισμό αυτά που στο μάθημα της Ιστορίας δεν μαθαίνουμε. Πώς γίνονταν οι καύσεις των ανθρώπων, πόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, πώς τους μετέφεραν στα στρατόπεδα. Απίστευτο! Όμως θλίβομαι και απογοητεύομαι γιατί με διαφορετικό τρόπο επαναλαμβάνεται και σήμερα η βαρβαρότητα με τους πολέμους. Δεν πρόκειται ποτέ να υιοθετήσω απόψεις ρατσιστικές, ομοφοβικές, ξενοφοβικές. Όμως κι αυτοί που βλέπουν την παράσταση δεν μπορεί παρά να σέβονται τη διαφορετικότητα» ήταν το μήνυμα της Τζένης, η οποία ζει με την προσδοκία να επισκεφτεί ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης…
«Το κείμενο το άλλαζε συνεχώς ο σκηνοθέτης μας, ο Γιώργος ο Βουρδαμής. Δύσκολο να το μάθουμε, έπρεπε να το κατανοήσουμε. Είχα διαβάσει κάποια βιβλία στο παρελθόν για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, εδώ όμως μιλάμε για άλλο επίπεδο. Το “Μαουτχάουζεν” δεν το είχα διαβάσει. Τα τραγούδια τα είχα ακούσει, αλλά ποτέ δεν είχα εμβαθύνει στο περιεχόμενό τους» λέει η Γεωργία, η οποία δεν μετανοεί για τον χρόνο που αφιέρωσε σε αργίες, διακοπές και απογεύματα. Ήξερε για τη δράση της Χρυσής Αυγής, αλλά γνώριζε μόνο για τη δολοφονική επίθεση κατά του Παύλου Φύσσα. Κατά τη διάρκεια της παράστασης έμαθε ότι υπήρχαν αλλοδαποί μετανάστες που ήταν θύματα της εγκληματικής οργάνωσης. Η Μαριλένα, αν και μαθήτρια στη Γ΄ Λυκείου, θα είναι παρούσα και στη φετινή θεατρική ομάδα γιατί, όπως μας εξομολογείται, εμβάθυνε σε πράγματα για τα οποία ήξερε μόνο την επιφάνειά τους. «Μόνο τον Καμπανέλλη ήξερα, κι αυτόν από κάποιο τραγούδι. Τους άλλους τώρα τους γνώρισα, μέσα από τη θεατρική παράσταση . Η μεγαλύτερη προίκα μου είναι αυτά που έμαθα. Όσο για την ομάδα μας, είναι αγάπη, οικογένεια και νέες γνώσεις. Πολύ το γούσταρα!». Η Παναγιώτα μας λέει ότι υπήρχαν απόψεις στο θεατρικό κείμενο με τις οποίες δεν συμφωνούσε, όμως έμαθε να αποδέχεται μέσα από τον διάλογο τη διαφορετικότητα, εθνική, θρησκευτική, ιδεολογική. «Το σημαντικό που συνειδητοποίησα είναι ότι όλα αυτά θα επαναληφθούν - ο πόλεμος, η βία. Ας φροντίσει όμως ο καθένας μας με την καθημερινή του στάση να το αποτρέψει. Όχι με μεγάλα λόγια ή διαδηλώσεις, αλλά με μικρές καθημερινές πράξεις του. Ας είμαστε ανοιχτόμυαλοι». Η Ιφιγένεια λέει ότι, ευτυχώς, μέσα από τις πολύωρες και βασανιστικές πρόβες έμαθε για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, γιατί το σχολείο δεν έκανε τον κόπο να τους διδάξει τέτοια πράγματα. Ένιωσε σαν να ήταν και η ίδια θύμα του ναζισμού, έγκλειστη.
Στο πλευρό τους και απόφοιτοι
Η Κωνσταντίνα, τελειόφοιτη, έχει αποφασίσει να βοηθάει την ομάδα μέσα από το τραγούδι και η απάντησή της στην ακροδεξιά και χρυσαυγίτικη ρητορική είναι: «Όλοι είμαστε άνθρωποι, όλοι είμαστε ίσοι. Η παράσταση ήταν μάθημα αποδοχής της διαφορετικότητας».
Πολλοί που αποφοίτησαν από το Λύκειο αυτό και συμμετείχαν στη θεατρική ομάδα ως μαθητές είναι και σήμερα παρόντες και βοηθούν εθελοντικά, αν και επαγγελματίες: ο Γιώργος Βουρδαμής (ηθοποιός), ο Βασίλης Μηλιώνης (ηθοποιός), η Ειρήνη Παπαζόγλου (μουσικός), η Λιάνα Κεραμιδά (διαφημίστρια), ο Βάιος Πράπας (μουσικός-συνθέτης), η Μερόπη Γάλαρη (γιατρός, βοηθός στη χορογραφία). Είναι αυτοί που εμείς ανταμώσαμε το βράδυ της Κυριακής. Αυτή η θεατρική ομάδα καθόρισε τη ζωή τους, ενίσχυσε τις επιλογές τους, γι’ αυτό επιστρέφουν εδώ, στο «σπίτι» τους, ευελπιστώντας και άλλα παιδιά να βρουν αυτό που αγαπούν μέσα από την τέχνη.
Το δημόσιο σχολείο, όταν έχει εμπνευσμένους καθηγητές και διευθυντές, κάνει θαύματα και, όπως επισημαίνει ο Παναγιώτης Τσιριγώτης, ο νέος διευθυντής του 5ου ΓΕΛ Νίκαιας, «αξίζουν όλες οι άοκνες προσπάθειες και τα καρδιοχτύπια της δημιουργικής έξαρσης, γιατί όλα αυτά ενσωματώνονται στην κανονικότητα του σχολείου και μας ωθούν να θέτουμε πιο σύνθετους και απαιτητικούς στόχους».
