Δέκα γυναικοκτονίες μετράει η χώρα μας ώς τώρα και 20% αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας εν μέσω πανδημίας. Τα στοιχεία σοκάρουν αλλά δεν είναι ικανά να περιγράψουν τον τρόμο, τον πόνο, τη θυσία δεκάδων γυναικών που έρχονται αντιμέτωπες με τη βία, έκπτωτες από την υπόσταση της αξίας της ύπαρξής τους.
Σύμφωνα με την έκθεση της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, από 1 Νοεμβρίου 2019 ώς 31 Οκτωβρίου 2020, 4.872 γυναίκες απευθύνθηκαν στη γραμμή 15900 SOS. Το 84% αυτών έχουν πέσει θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Σχετικά με την οικογενειακή κατάσταση των γυναικών θυμάτων βίας, το 45% δηλώνουν έγγαμες και συγκατοικούν με τον δράστη. 71 γυναίκες κατήγγειλαν βιασμό και 64 σεξουαλική παρενόχληση, ενώ 355 γυναίκες δεν έδωσαν στοιχεία, γεγονός που αποκαλύπτει τον φόβο για την καταγγελία.
Η γενική γραμματέας Ισότητας Μαρία Συρεγγέλα, στην επικοινωνία που είχαμε, μου μίλησε για τα 42 συμβουλευτικά κέντρα που λειτουργούν, τους ξενώνες φιλοξενίας και τα έκτακτα καταλύματα για ιατρικές εξετάσεις, καθώς και τις δωρεάν κλήσεις στη γραμμή SOS 15900 που παραχώρησαν δύο εταιρείες κινητής τηλεφωνίας. Πρόσθεσε επίσης πως η κυβέρνηση έχει ψηλά στην ατζέντα τη βία κατά των γυναικών. Διαψεύστηκε όμως από τον Μ. Χρυσοχοΐδη, που, σε μια επίδειξη δύναμης, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας για την εξάλειψη της έμφυλης βίας, συνέλαβε αναίτια εννέα γυναίκες μέλη φεμινιστικών οργανώσεων που διαδήλωναν στο Σύνταγμα.
Επιστημόνισσες, φεμινίστριες μιλούν στην ΑΥΓΗ για τη γυναικοκτονία, για να ακουστεί η φωνή των γυναικών που η πατριαρχία καταδικάζει να ζουν στον τρόμο και συχνά σε θάνατο.
Γυναικοκτονία: η πράξη και η λέξη
Άννα Βουγιούκα, ερευνήτρια, εμπειρογνώμονας για θέματα φύλου / Κέντρο Διοτίμα
Η πράξη αρχαία, η κατονομασία της σύγχρονη. Γέννημα του 20ού αιώνα, κυρίως μετά το εμβληματικό έργο των Russell & Radford (1992) που την ορίζουν ως «μισογυνική δολοφονία γυναικών από άνδρες». Το 2004 η Lagarde εισάγει τον όρο "γυναικοκτονία" (feminicidio / feminicide) για να περιγράψει τη συστηματική δολοφονία γυναικών στη Λατινική Αμερική. Σύντομα ο όρος μεταμορφώνεται σε μέσο πολιτικής πάλης, ορίζοντας τη γυναικοκτονία ως απαγωγή και θανάτωση γυναικών που επιτρέπει το κράτος ή συμβαίνει σε καθεστώς πλήρους ατιμωρησίας.
Στη χώρα μας άρχισε να χρησιμοποιείται στον δημόσιο λόγο από τις φεμινιστικές συλλογικότητες, που εισήγαγαν τη λέξη το 2018, για την αποτρόπαιη και ακατονόμαστη έως τότε, με φεμινιστικούς όρους, πράξη. Για να εκφράσουμε την οργή και τη θλίψη μας, τη (στ)οργή μας, για την άγρια γυναικοκτονία της Ελένης Τοπαλούδη, τη δολοφονία της Αγγελικής Πέτρου, της Γιαννούλας, της Σούζαν, και δεκάδων άλλων γυναικών που ποτέ δεν μάθαμε τα ονόματά τους. Η πατριαρχία γυναικοκτονεί. Εν μέσω μιας δημοκρατίας που ισχναίνει λόγω του ρατσισμού, του σεξισμού και της ομοφοβίας, του αυταρχισμού, του εθνοκεντρισμού και των βιοπολιτικών διαχείρισης της πανδημίας και ελέγχου κάθε πτυχής του δημόσιου και ιδιωτικού βίου.
Η κατονομασία της δολοφονίας γυναικών επειδή είναι γυναίκες ήρθε για να μείνει. Για την κριτική φεμινιστική θεωρία και το φεμινιστικό κίνημα είναι σαφές ότι το νέο αυτό σημαίνον, που συμπυκνώνει την ακραία εγκληματική συμπεριφορά της βίαιης αφαίρεσης της ζωής και ταυτοχρόνως την ακραία, θανατηφόρα έμφυλη βία ως το τελικό στάδιο ενός συνεχούς, απαιτεί τη νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας.
Αν η πρόκληση για την Αριστερά είναι η ριζοσπαστικοποίηση της δημοκρατίας, τότε, εκτός από εναλλακτικό σχέδιο κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης, απαιτείται και η συγκρότηση διαθεματικών και συμπεριληπτικών συμμαχιών με φεμινιστικές, ΛΟΑΤΚΙ+ και αντιρατσιστικές οργανώσεις και το άνοιγμα στον πολιτικό ριζοσπαστισμό της νεολαίας με τη συμπερίληψη των αιτημάτων τους στη ατζέντα. Αλλά και η επινόηση ενός εναλλακτικού συστήματος αξιών, αναπόσπαστο μέρος του οποίου θα είναι η ριζοσπαστική φεμινιστική ατζέντα, όχι σε βάση «επετειακή», με αφορμή ιστορικά καθιερωμένες ημέρες, αλλά ως πολιτικό όραμα και πράξη.
Τα εγκλήματα τιμής ή η βία στο όνομα της τιμής
Μαρία Γκασούκα, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Τα εγκλήματα τιμής ή η βία στο όνομα της τιμής αποτελούν τύπο βίας που ασκείται για τη διαφύλαξη ή την ανάκτηση αυτού που θεωρείται «οικογενειακή τιμή». Είναι όρος - ομπρέλα και όχι συγκεκριμένο αδίκημα και μπορεί να λάβει πολλές μορφές, ενώ πολύ συχνά καταλήγει σε γυναικοκτονία.
Πρόκειται για πράξεις ακραίας βίας, που διαπράττονται δυσανάλογα, αν και όχι αποκλειστικά, εναντίον κοριτσιών και γυναικών (αλλά και μελών της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας), στην περίπτωση που τα αρσενικά συνήθως μέλη μιας οικογένειας θεωρούν ότι υποθετική ή πραγματική θηλυκή συμπεριφορά (σεξουαλικές σχέσεις πριν από τον γάμο, μοιχεία, μη αποδεκτές ενδυματολογικές επιλογές κ.λπ. και γενικά μη συμμόρφωση με τους στερεότυπους ρόλους των φύλων) έθιξε ή πρόκειται να θίξει την τιμή της ή την κοινότητα.
Επίσης, τα εγκλήματα τιμής ενδέχεται να διαπραχθούν εναντίον κοριτσιών και γυναικών επειδή έπεσαν θύματα σεξουαλικής βίας, όπως ο βιασμός. Διαπράττονται από σύζυγο, γυναίκα ή άντρα συγγενή ή μέλος της κοινότητας στην οποία ανήκε το θύμα και επιδοκιμάζονται από την κοινότητα ως μέσο διατήρησης ή/και αποκατάστασης της ακεραιότητας των πολιτιστικών, παραδοσιακών, εθιμικών ή θρησκευτικών της κανόνων, κατόπιν υποτιθέμενης παραβίασής τους («τετρωμένη τιμή», σχεδόν πάντα αρσενική). Βασίζονται στο δίπτυχο της τιμής και της ντροπής, όπως και στην αντίληψη του «ιδιόκτητου θηλυκού», που επιτρέπει την αξιοποίηση της βίας και του φόβου ως εργαλείων για τη διατήρηση του πατριαρχικού ελέγχου.
Σε πολλές κουλτούρες, και σύγχρονες ευρωπαϊκές, ενώ οι άνδρες είναι οι φορείς της τιμής, οι γυναίκες είναι αυτές που κατά κανόνα την καταστρέφουν. Κατά συνέπεια, υπάρχει ανάγκη για άμεση εκδίκηση, για εκείνες τις ενέργειες που θα την αποκαταστήσουν, ώστε οι άνδρες - ιδιοκτήτες των γυναικών, κάποτε και με τη βοήθεια ηλικιωμένων γυναικών που δρουν για λογαριασμό τους, να διατηρήσουν το κοινωνικό τους γόητρο.
Και δεν πρέπει να πιστεύουμε πως τα εγκλήματα τιμής στην Ευρώπη αφορούν μόνο τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Σε αρκετές χώρες όπως η Αλβανία, η Βοσνία κ.λπ. οι αριθμοί τους είναι υψηλοί, γεγονός που οδήγησε το Συμβούλιο της Ευρώπης να ζητήσει ειδικά σχέδια δράσης για την αντιμετώπισή τους.
Ποιο είναι το προφίλ του γυναικοκτόνου
Σοφία Καναούτη, διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Cardiff, διδάσκει ΜΜΕ και πολιτική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο
Δεν υπάρχει προφίλ του γυναικοκτόνου. Κανείς δεν το γράφει στο κούτελο, δεν έχει μια ταμπελίτσα, ώστε να φυλασσόμαστε. Αν όμως πιστέψουμε τον Πλάτωνα, ότι η μόνη σίγουρη οδός που μπορούμε να εμπιστευτούμε για να αποτρέψουμε το κακό είναι ο φόβος της τιμωρίας, τότε το προφίλ του γυναικοκτόνου είναι αυτός που θεωρεί ότι μπορεί να διαφύγει ατιμώρητος.
Στο ανθολόγιο του σχολείου (ακόμα και στο ανθολόγιο του σχολείου), ήταν κάποτε μια «αστεία» ιστορία του Δημήτρη Ψαθά για το πώς ένας άντρας χαστούκισε μια γυναίκα σε λεωφορείο, γιατί εκείνη άνοιγε και ξανάνοιγε την τσάντα και το τσαντάκι της. Δεν λέω ότι ο Ψαθάς είναι σεξιστής: λέω ότι ο Ψαθάς αντικατοπτρίζει μια κοινωνία που αν «είσαι λιγάκι νευρικός», και μια κυρία ανοιγοκλείνει την τσάντα της μπροστά σου, μπορεί κάποιος να αποφανθεί «Αθώος, αθώος! Καλά της έκανες!». Αυτή η κοινωνία έχει το προφίλ της κοινωνίας που δικαιολογεί τον γυναικοκτόνο.
Αυτός που θα δει τα ρεπορτάζ από διάφορα μέσα μαζικής επικοινωνίας να επικεντρώνονται στους συγγενείς του γυναικοκτόνου και όχι στους συγγενείς της δολοφονημένης, να επικεντρώνονται στον δικηγόρο του και όχι τον δημόσιο κατήγορο, να αναφέρουν ότι «του γκρίνιαζε», και θα καταλάβει ότι τον δικαιολογούν, αυτός θα πιστέψει ότι μπορεί να διαφύγει ατιμώρητος. Αυτός είναι, και είναι δίπλα μας.
* Η Σοφία Καναούτη είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Cardiff, διδάσκει ΜΜΕ και πολιτική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, και επιμελήθηκε τον «Πρακτικό Οδηγό για Δημοσιογράφους και Ασχολούμενες-ους με τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, για την ενίσχυση των δεξιοτήτων των γυναικών πολιτικών και των επαγγελματιών των ΜΜΕ στο δημόσιο διάλογο», όντας στην ομάδα του Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργου Πλειού, που οργάνωσε για το ΕΚΠΑ το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα GENDER AND PUBLIC DEBATE (με Επικεφαλής εταίρο το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου - Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, και εταίρο τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων). (βλ. nosexism.isotita.gr)
Εθνικό σχέδιο δράσης για τη βία κατά των γυναικών
Αγγελική Παπάζογλου, δημοτική σύμβουλος Κηφισιάς, επικεφαλής δημοτικής παράταξης «Κοινωνία Παρούσα», πρόεδρος της Δημοτικής Επιτροπής Ισότητας Κηφισιάς
Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχει έρθει στο προσκήνιο η συζήτηση περί της γυναικοκτονίας, που αποτελεί την πιο ακραία εκδοχή της σεξιστικής και έμφυλης βίας κατά των γυναικών, μετά και τα αυξητικά φαινόμενα γυναικοκτονιών που είδαν το φως της δημοσιότητας και σόκαραν για τη σφοδρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκαν τα θύματα από τους θύτες τους.
Η γυναικοκτονία, αν και αποτελεί διακριτό αδίκημα, συχνά αποδίδεται ως «έγκλημα πάθους» ή «έγκλημα τιμής». Γυναικείες οργανώσεις αλλά και θεσμικοί φορείς θέτουν ορθά το ζήτημα της νομικής αναγνώρισης του όρου και την εισαγωγή του ως νέου αδικήματος στον Ποινικό Κώδικα.
Οι γυναικοκτονίες αποκαλύπτουν με τον πιο εύγλωττο τρόπο τις βαθιά ριζωμένες πατριαρχικές αντιλήψεις και τις άνισες σχέσεις ανάμεσα στα φύλα. Η γυναικοκτονία μοιάζει ως ακραία προσπάθεια ελέγχου του σώματος και των επιλογών των γυναικών, όταν αυτό δεν έχει επιτευχθεί σε προηγούμενα στάδια εμφάνισης βίαιων συμπεριφορών. Τα τελευταία επίσημα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό γυναικοκτονιών είναι από το 2017, όταν 87.000 γυναίκες δολοφονήθηκαν παγκοσμίως, το 58% αυτών ήταν από σύντροφο ή μέλος της οικογένειας.
Είναι λοιπόν άμεσης προτεραιότητας για την κοινωνία να αντιληφθεί εγκαίρως τη φύση αυτού του αδικήματος και να λειτουργήσει αποτρεπτικά και προληπτικά. Η Πολιτεία πρέπει τάχιστα να προχωρήσει στην άμεση εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης στην πράξη, διότι, σύμφωνα με το άρθρο 5 της Σύμβασης, είναι στη δική της ευθύνη να λάβει τα αναγκαία νομοθετικά και άλλα μέτρα προκειμένου, ασκώντας τη δέουσα επιμέλεια, να προλάβει, τιμωρήσει και παράσχει επανορθώσεις αναφορικά με πράξεις βίας.
Χρειάζονται όμως και συντονισμένες ενέργειες των συναρμόδιων φορέων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των γυναικείων οργανώσεων, για να αποτελέσουν μια μεγάλη αλυσίδα πρόληψης και καταπολέμησης της βίας. Τέλος, απαιτούνται γενναίες χρηματοδοτήσεις για την υλοποίηση ενός νέου εθνικού σχεδίου δράσης για τη βία κατά των γυναικών, με κύριους άξονες την αναβάθμιση του ήδη υφιστάμενου Δικτύου Δομών και με νέες προσλήψεις αλλά και την παροχή κινήτρων προς την Τοπική Αυτοδιοίκηση για τη δημιουργία νέων δομών και υπηρεσιών για την προστασία των γυναικών που υφίστανται βία.
