Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
Κόσοβο / Το ξεχασμένο πηγάδι καραδοκούσε το θύμα του
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κόσοβο / Το ξεχασμένο πηγάδι καραδοκούσε το θύμα του

Αναθέρμανση συγκρούσεων-στρατός

Το Κόσοβο αντιπροσωπεύει μία από τις μεγαλύτερες «αστοχίες» του μεταψυχροπολεμικού δυτικού παρεμβατισμού στην Ευρώπη. Αν οι εμφύλιοι στη Γιουγκοσλαβία ήταν, μέχρι ενός σημείου, αποτέλεσμα της γερμανικής σπουδής να δημιουργηθεί ακόμη μία δίοδος για τα γερμανικά οικονομικά συμφέροντα στα Βαλκάνια, κατά το παράδειγμα της Τσεχοσλοβακίας μετά το «βελούδινο διαζύγιο», το Κόσοβο ήταν το προϊόν της ιδεοληπτικής μανίας των Αμερικανο-ΝΑΤΟϊκών να μην σταθεί τίποτα εμπόδιο στο σχέδιό τους για πολιτική φιλελευθεροποίηση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη με την οποία θα επισφραγιζόταν η επικράτηση της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο.

Αλλά αυτά είναι εκ των υστέρων δημοσιογραφικές ερμηνείες που εμπεριέχουν, ή υπερτονίζουν, το στοιχείο της απλούστευσης. Οι ανακατατάξεις στη γεωπολιτική σκακιέρα απορρέουν πάντα ως συνισταμένη πολλών και πολυεπίπεδων παραγόντων, όχι ως αποτέλεσμα ενός μόνο γεγονότος, όσο καθοριστικό κι αν είναι αυτό.

Σήμερα, περισσότερο από τριάντα χρόνια μετά, η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας φαντάζει καθαρά ως η μοιραία κατάληξη μιας αδιέξοδης σχέσης. Διότι, στην κρίσιμη καμπή των κοσμοϊστορικών αλλαγών που δρομολογήθηκαν στον ευρωπαϊκό πολιτικό χάρτη στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η τότε συλλογική ηγεσία του Βελιγραδίου δεν είχε, και δεν ήθελε να έχει, σχέδιο για περαιτέρω κοινή πορεία. Οι εθνικιστικές αφηγήσεις, και κυρίως οι ανταγωνισμοί, επικράτησαν έναντι της βούλησης για διάσωση του γιουγκοσλαβικού εγχειρήματος. Όταν ανέλαβε την εκ περιτροπής Προεδρία του γιουγκοσλαβικού συλλογικού προεδρείου ο Κροάτης Στίπε Μέσιτς, τον Μάιο του 1991, ο τελευταίος ουσιαστικά Πρόεδρος της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, οι εκπρόσωποι της Σερβίας και των επαρχιών της απαίτησαν ενάντια στους συνταγματικούς κανόνες να γίνει ψηφοφορία. Οι Σέρβοι ψήφισαν «κατά» και ο εκπρόσωπος του Μαυροβουνίου απείχε. Το αποτέλεσμα ήταν ένας Πρόεδρος με μειοψηφική υποστήριξη. Σε ένα τέτοιο κλίμα τι τύχη θα μπορούσε να έχει το φιλόδοξο πρόγραμμά του Μέσιτς για μεταρρυθμίσεις και άνοιγμα της οικονομίας; Δεν είναι τυχαίο που η ευρωπαϊκή πολιτική ιντελιγκέντσια επιμένει σήμερα στην ιδέα της κοινής πορείας. Επικοινωνιακά ιδιοτελείς ή μη, υπάρχουν αρκετοί που προβλέπουν ότι η Ε.Ε. θα διαλυθεί όπως η Γιουγκοσλαβία.

Μπλεγμένο κουβάρι

Ομως αυτά είναι πια Ιστορία. Νέα γεγονότα έχουν μπλέξει πάλι το κουβάρι των ταραγμένων Βαλκανίων. Η αιτία είναι το Κόσοβο, το μοναδικό μερικώς αναγνωρισμένο κράτος της Ευρώπης. Κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του από τη Σερβία στις 17 Φεβρουαρίου 2008 και έκτοτε έχει αναγνωριστεί ως κυρίαρχο κράτος από 101 μέλη των Ηνωμένων Εθνών σε σύνολο 193. Για τη Σερβία και για αρκετά άλλα μέλη του ΟΗΕ, με βάση την απόφαση 1244 του Συμβουλίου Ασφαλείας του Ιουνίου 1999, εξακολουθεί να είναι η σερβική αυτόνομη επαρχία του Κοσσυφοπεδίου και των Μετοχίων. Ως γνωστόν, η συντριπτική πλειονότητα των Κοσοβάρων, σε ποσοστό 92%, είναι αλβανικής εθνικής καταγωγής. Οι Σέρβοι είναι η μειοψηφία, αντιστοιχούν μόλις στο 4%. Σε συνολικό πληθυσμό 1,8 εκατομμυρίων, οι Σέρβοι είναι περίπου 120.000. Οι υπόλοιποι είναι Βόσνιοι, τουρκικής καταγωγής πολίτες και Ρομά.

Το Κοσσυφοπέδιο θεωρείται μια αναπτυσσόμενη οικονομία άνω του μέσου επιπέδου εισοδήματος. Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2007-2008 βρίσκεται σταθερά σε τροχιά ανάπτυξης. Σήμερα είναι μέλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, ενώ έχει υποβάλει αίτηση για ένταξη στο Συμβούλιο της Ευρώπης, στην UNESCO, στην Ιντερπόλ και για να του αποδοθεί το καθεστώς του παρατηρητή στον Οργανισμό Ισλαμικής Συνεργασίας. Στις 15 Δεκεμβρίου η κυβέρνηση της Πρίστινα υπέβαλε επίσημη αίτηση για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

«Αυτή είναι μια ιστορική ημέρα για τον λαό του Κοσσυφοπεδίου και μια μεγάλη μέρα για τη Δημοκρατία στην Ευρώπη» διακήρυξε πανηγυρικά ο Κοσοβάρος πρωθυπουργός Αλμπίν Κούρτι, παραδίδοντας την αίτηση στον υπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Τσεχίας Μίκουλας Μπεκ, η χώρα του οποίου ασκεί το τρέχον εξάμηνο την προεδρία της Ε.Ε. Το Κόσοβο είναι η τελευταία χώρα των Δυτικών Βαλκανίων που υποβάλλει αίτηση για είσοδο στην Ένωση αφότου οι Βρυξέλλες αναγνώρισαν στη Βοσνία το καθεστώς της υποψήφιας προς ένταξη χώρας.

Η Σερβία έχει αποδεχθεί τη διακυβέρνηση των τοπικών θεσμών της Πρίστινα ως μέρος της Συμφωνίας των Βρυξελλών του 2013, με την οποία άρχισε η εξομάλυνση των σχέσεών της με το Κόσοβο, ωστόσο, στην καλύτερη περίπτωση αυτή ήταν μια ενδιάμεση διευθέτηση που δεν θα μπορούσε να οδηγήσει σε κάτι περισσότερο από ένα προσωρινό πάγωμα της διένεξης. Ο Σέρβος Πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς είπε το 2018 ότι η συμφωνία ήταν ένας δύσκολος συμβιβασμός και πως η χώρα του έχει εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο των προβλεπομένων.

Η κρίση των πινακίδων

Στις 24 Μαρτίου 2022 διακήρυξε ότι η Συμφωνία των Βρυξελλών δεν υφίσταται πλέον, αντιδρώντας οργισμένα στην παύση της προέδρου του δικαστηρίου της διαιρεμένη πόλης της Μιτροβίτσα Λιλιάνα Στεφάνοβιτς, από το Δικαστικό Συμβούλιο του Κοσσυφοπεδίου. Ήταν η «τιμωρία» της επειδή συμμετείχε σε συνάντηση των Σέρβων εκπροσώπων του Κοσσυφοπεδίου με τον Σέρβο Πρόεδρο στο Βελιγράδι. Διαμαρτυρόμενοι για την απομάκρυνση της Στεφάνοβιτς, οι Σέρβοι οργάνωσαν διαδήλωση στη Μιτροβίτσα, κρατώντας πανό με συνθήματα όπως «Κούρτι, κατέστρεψες τη Συμφωνία των Βρυξελλών» και «Θέλουμε τα δικαιώματά μας». Σημειωτέον ότι η συνάντηση της Στεφάνοβιτς με τον Βούσιτς και τους Σέρβους εκπροσώπους έγινε διότι οι Αρχές της Πρίστινα είχαν αρνηθεί να επιτρέψουν στους Σέρβους του Κοσσυφοπεδίου να ψηφίσουν στις σερβικές εκλογές της 3ης Απριλίου στο ίδιο το Κοσσυφοπέδιο. Μάλιστα, οι Δυτικοί εταίροι της Πρίστινα επέκριναν την απόφαση αυτή.

Ακολούθησε μερικούς μήνες αργότερα, τον Ιούλιο, η κρίση των πινακίδων. Από το 2011 οι Αρχές στην Πρίστινα έχουν αποδεχθεί τη χρήση πινακίδων κυκλοφορίας από τους Σέρβους του Κοσόβου με τα αρχικά KS που παραπέμπουν στην τοπική επαρχία του Κοσόβου, αντί για RKS που σημαίνουν Δημοκρατία του Κοσόβου. Η συμφωνία στο πλαίσιο του ΟΗΕ για την έκδοση πινακίδων με τα αρχικά KS έληξε το 2021 και οι κοσοβάρικες Αρχές απαίτησαν από τους Σέρβους να βγάλουν καινούργιες με τα αρχικά RKS. Επιπλέον, η κυβέρνηση της Πρίστινα έθεσε σε εφαρμογή μια νέα διάταξη, σύμφωνα με την οποία όλοι όσοι εισέρχονται στο Κοσσυφοπέδιο με σερβική ταυτότητα πρέπει να συμπληρώνουν ένα έντυπο που θα χρησιμοποιείται ως έγγραφο ταυτότητας για 90 ημέρες - κίνηση που θεωρείται ως απάντηση στην εφαρμοζόμενη πολιτική της Σερβίας η οποία δεν αναγνωρίζει τα δελτία ταυτότητας που έχουν εκδοθεί από τις Αρχές του Κοσσυφοπεδίου.

Εξοργισμένοι απ' τις αποφάσεις αυτές, οι Σέρβοι του Βόρειου Κοσόβου έστησαν οδοφράγματα στα σύνορα και συγκρούστηκαν με την τοπική αστυνομία. Ο Κούρτι κατηγόρησε τη Σερβία ότι σχεδίαζε εισβολή, συνεχίζοντας να θεωρεί το Κόσοβο αποσχισμένη επαρχία της, ενώ από την πλευρά του ο Βούτσιτς προειδοποίησε την κυβέρνηση της Πρίστινα να μην στοχοποιήσει τους Σέρβους με πρόσχημα την καταπολέμηση «υποτιθέμενων εγκληματικών δομών».

Παιχνίδι ισορροπιών

Για την κρίση ενοχοποιείται σε μεγάλο βαθμό η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Όπως η Ρωσία, η σερβική κοινωνία διακατέχεται από αντιδυτικά αισθήματα που έχουν τις απαρχές τους στις δυτικές παρεμβάσεις στους εμφύλιους πολέμους της Γιουγκοσλαβίας. Αλλά και οι Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου έχουν επίσης οδυνηρές αναμνήσεις από τη δεκαετία του 1990. Οι εγκάρδιοι δεσμοί του Βελιγραδίου με τη Μόσχα εμπλέκονται επίσης στο παιχνίδι των ισορροπιών. Αν και υποστήριξε τις διακηρύξεις της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ που καταδικάζουν τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία, η Σερβία έχει μέχρι στιγμής αντισταθεί στην πίεση να συμπαραταχθεί με τις δυτικές κυρώσεις κατά του Πούτιν. Έτσι, επικρατεί η διάχυτη αίσθηση ότι η Ρωσία κινεί τα νήματα στο Βόρειο Κοσσυφοπέδιο, ξεσηκώνοντας τους Σέρβους και σχεδιάζοντας ν’ ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο κατά της Δύσης στο μαλακό υπογάστριο της Ε.Ε. Μάλιστα το ΝΑΤΟ έσπευσε να διαμηνύσει ότι είναι έτοιμο να επέμβει με το «ειρηνευτικό» του σώμα των 3.700 ανδρών αν απειληθεί η σταθερότητα του Κοσόβου.

Ωστόσο, ψύχραιμοι αναλυτές και καλοί γνώστες του βαλκανικού γεωπολιτικού τοπίου, όπως ο Βούλγαρος Ντιμιτάρ Μπετσέφ, λέκτορας στη Σχολή Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, είναι κατηγορηματικοί. Η κρίση είναι καθαρά «τοπικού χαρακτήρα» και σε καμία περίπτωση δεν υποκινείται από το Κρεμλίνο, υπογραμμίζει.

Οι ντόπιοι παίκτες και οι μετέωρες διαδικασίες μίας εσαεί εν αναμονή διευθέτησης δεν μπορούν να μην θεωρηθούν οι κύριες αιτίες της αναταραχής. Ο Κούρτι, ο ηγέτης του Κινήματος Vetëvendosje (Αυτοδιάθεση), ο οποίος ήταν πολιτικός κρατούμενος υπό το καθεστώς του Μιλόσεβιτς, είναι αποφασισμένος να επιβάλλει την κυριαρχία της Πρίστινα στον ντε φάκτο «αυτόνομο» σερβικό Βορρά του Κοσόβου, ανεξάρτητα απ’ την αντίδραση της Σερβίας. Και η Σερβία προσπαθεί με τη σειρά της να πείσει χώρες που έχουν αναγνωρίσει την κοσοβάρικη ανεξαρτησία να αποσύρουν τις σχετικές αποφάσεις τους. Η μετατροπή του Κοσσυφοπεδίου σε διεθνές προτεκτοράτο μετά τη ΝΑΤΟϊκή επέμβαση του 1999 και η εμμονή της Δύσης σε μια λύση που θα δικαιολογούσε εκ των υστέρων την επέμβασή της -και που είναι αυτονόητο ότι θα είναι πολύ δύσκολο ν’ αποδεχτεί το Βελιγράδι- έχουν πάντα το στίγμα τους στις εξελίξεις. Και φυσικά οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της κρίσης κάθε άλλο παρά διάθεση συμβιβασμού δείχνουν, αφού φαίνεται να βολεύονται πολιτικά με ό,τι συμβαίνει.

Οπως γράφει ο Μπέτσεφ στον ιστότοπο του Carnegie Europe, η αναταραχή στο Κόσοβο είναι μια χρυσή ευκαιρία για τον Βούτσιτς να φανεί ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης της Σερβίας. Καθώς μάλιστα ο Κούρτι ήταν αυτός που ανέτρεψε το κοσοβάρικο στάτους κβο, ο Σέρβος Πρόεδρος μπορεί τώρα να επιδοθεί σ’ ένα πολιτικό παιχνίδι με την Ε.Ε. για την εκτόνωση της κρίσης με αμοιβαία επωφελή κατάληξη. Σαφώς σε αυτό το παιχνίδι υπάρχουν μηνύματα προς τη Δύση: Αν θέλετε ειρήνη στα Βαλκάνια, συνεργαστείτε μαζί μου και επενδύστε πολιτικά σε μένα. Με άλλα λόγια, μειώστε την πίεση στη Σερβία να ευθυγραμμιστεί με τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Κατά τον Μπέτσεφ, η τελευταία κρίση στο Κόσοβο, αν μη τι άλλο, αποκαλύπτει τα πεπερασμένα όρια της ευρωπαϊκής διπλωματίας που είναι καλή στο να σβήνει τις φωτιές, όχι όμως και να πετυχαίνει μόνιμες διευθετήσεις. Δεν προκαλούν λοιπόν εντύπωση οι παραινέσεις ρουτίνας του Μπορέλ: «Και τα δύο μέρη πρέπει να δείξουν επειγόντως ετοιμότητα να βρουν έναν τρόπο για να μειώσουν αυτές τις εντάσεις. Δεν είναι αποδεκτό για κανέναν να παραβιάζει ή να αγνοεί τις υποχρεώσεις του διαλόγου».

Δυσπιστία

Στη Σύνοδο Κορυφής της Διαδικασίας του Βερολίνου στις αρχές Νοεμβρίου ο Μπορέλ παρουσίασε ένα νέο σχέδιο στα δύο μέρη, που έχει τις ευλογίες του Βερολίνου και του Παρισιού, προκειμένου «να σημειωθεί συγκεκριμένη και μη αναστρέψιμη πρόοδος στον δρόμο προς τη συνολική ομαλοποίηση». Ωστόσο, αυτό παραμένει το μεγάλο ζητούμενο, όπως το ίδιο και η αναζήτηση ενός εύσχημου τρόπου για να προχωρήσει η διαδικασία της αναγνώρισης και από τα πέντε μέλη της Ε.Ε. (Ελλάδα, Ρουμανία, Ισπανία, Σλοβακία, Κύπρος) που εξακολουθούν να μην αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία του Κοσόβου.

Ομως τα κίνητρα που προσφέρονται στους δύο εμπλεκόμενους να παραμείνουν στην τροχιά του διαλόγου μόνο ισχυρά δεν είναι.

Το Βελιγράδι δεν βλέπει να υπάρχουν σημαντικά ανταλλάγματα αν εργαστεί για τη βελτίωση της σχέσης του με την Πρίστινα, καθώς η ένταξη στην Ε.Ε. -ο ακρογωνιαίος λίθος της Συμφωνίας των Βρυξελλών του 2013 και η πιο σημαντική από τα είκοσι σημεία της- παραμένει άπιαστο όνειρο. Πολύ περισσότερο τώρα, που ο Βούσιτς πρέπει να βρει έναν τρόπο να ισορροπήσει τις ευρωπαϊκές φιλοδοξίες της Σερβίας από τη μία και τη μη διάρρηξη των ιστορικών δεσμών της με τη «στιγματισμένη» Ρωσία από την άλλη. Αλήθεια, πόσο πρόθυμο θα μπορούσε να είναι το Βελιγράδι στις ευρωπαϊκές παραινέσεις να τα βρει με την Πρίστινα βλέποντας άλλες χώρες πολύ πιο απομακρυσμένες από το ευρωπαϊκό «κέντρο», όπως η Ουκρανία και η Μολδαβία, να έχουν γίνει επίσημα υποψήφιες για ένταξη στην Ε.Ε.;

Ταυτόχρονα, οι Αλβανοί του Κοσόβου έχουν κι αυτοί λόγους να είναι δύσπιστοι με τις Βρυξέλλες και τη διπλωματία τους. Πέρα από τη συνεχιζόμενη μη πλήρη αναγνώριση της κοσοβάρικης ανεξαρτησίας από την Ε.Ε., υπάρχει η φανερή απροθυμία να αρθούν οι απαιτήσεις βίζας για τους πολίτες του Κοσσυφοπεδίου που εισέρχονται στις χώρες-μέλη, μια σημαντική «κατάκτηση» που απολαμβάνουν άλλες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων.

Ενας λόγος που θα μπορούσε να δικαιολογήσει την αδιαλλαξία της κοσοβόρικης ηγεσίας είναι κι αυτός. Και κατά πάσα πιθανότητα τα πράγματα δεν θα γίνουν καλύτερα, αν προηγουμένως δεν γίνουν χειρότερα.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL