Στη Δύση, ο θόρυβος για την Ουκρανία είναι πολύ δυνατός και προκάλεσε την περασμένη εβδομάδα πανικό. Η είδηση ότι χιλιάδες ρωσικά στρατεύματα αναπτύσσονται κατά μήκος των ρωσοουκρανικών συνόρων έχει αιχμαλωτίσει τα παγκόσμια πρωτοσέλιδα εδώ και εβδομάδες. Όμως το ενδεχόμενο ενός πραγματικού, γενικευμένου πολέμου που θα μπορούσε να προκαλέσει έως και 50.000 θανάτους και να μετατρέψει πολλούς περισσότερους ανθρώπους σε πρόσφυγες, σύμφωνα τουλάχιστον με τις εκτιμήσεις των ΗΠΑ, γεννά ανησυχία. Θα μπορούσε η Ευρώπη να βρεθεί σε αχαρτογράφητα νερά για πρώτη φορά μετά τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου; Αν αυτό είναι μια ρεαλιστική πιθανότητα, τότε είναι αναπόφευκτο η λογική ανησυχία να μετατραπεί σε ενστικτώδη φόβο.
Τα χρηματιστήρια βυθίστηκαν, οι συζητήσεις για οικονομία και ανάκαμψη μετά την πανδημία πάγωσαν. Η ενεργειακή τάξη πραγμάτων βρέθηκε να σαρώνεται πάλι από τους ανέμους της αβεβαιότητας. Η κλιμάκωση της ρητορικής των προειδοποιήσεων προς τη Μόσχα είχε ψυχολογικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, που ύστερα από πολλές δεκαετίες ξύπνησε την περασμένη Δευτέρα έχοντας μπροστά της τον εφιάλτη της πιθανότητας μιας σοβαρής πολεμικής σύγκρουσης σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Όμως, ενώ όλα αυτά συμβαίνουν στην “από δω” πλευρά, λίγα είναι γνωστά για το τι συμβαίνει στην άλλη. Για το τι πιστεύει η ρωσική κοινή γνώμη για την κρίση στην Ουκρανία, για το πώς αντιδρούν τα ρωσικά ΜΜΕ στα όσα διαδραματίζονται στα ανατολικά της χώρας.
Ιστορικές παραπομπές
Τον Δεκέμβριο του 2021, σχεδόν το 40% των Ρώσων πίστευε ότι ένας πόλεμος με την Ουκρανία είναι «πολύ πιθανός» σύμφωνα με σφυγμομέτρηση του ανεξάρτητου δημοσκοπικού κέντρου Levada. Αν και τα δυτικά μέσα ενημέρωσης δεν έχουν πάψει να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μια πιθανή ρωσική εισβολή στην Ουκρανία από τα μέσα Ιανουαρίου, τα ρωσικά κρατικά ΜΜΕ παρουσιάζουν τα γεγονότα αρκετά διαφορετικά.
Τα φιλοκυβερνητικά μέσα έχουν “προτρέψει” τον Βλαντίμιρ Πούτιν να χρησιμοποιήσει τακτικές ισχυρών ανδρών προκειμένου να μην επιτρέψει η Ρωσία να πέσει θύμα του εκφοβισμού της Δύσης. Κατά τη δική τους αφήγηση, καθώς το ΝΑΤΟ επεκτείνεται προς τα ανατολικά κατά παράβαση των διεθνών συμφωνιών, η Ρωσία πρέπει να επιδείξει πυγμή ώστε να ληφθεί σοβαρά υπόψη στην παγκόσμια σκηνή.
Οι ηλικιωμένοι Ρώσοι είναι πιο πιθανό (σε ποσοστό 61%) να πιστεύουν ότι οι ΗΠΑ και τα μέλη του ΝΑΤΟ ευθύνονται για την κλιμάκωση της κρίσης στην ανατολική Ουκρανία από ό,τι οι νεότεροι (24%), όπως έδειξε η δημοσκόπηση του Levada.
Ρώσοι αξιωματούχοι και φιλοκυβερνητικοί δημοσιογράφοι κάνουν συχνά αναφορές στην Ιστορία της Ρωσίας στρέφοντας τα πυρά τους κατά της Δύσης. Στην πλατφόρμα Telegram, ο Ρώσος πολιτικός επιστήμονας, μέλος της Δούμας και πρώην σύμβουλος των κυβερνήσεων Γκορμπατσόφ, Γιέλτσιν και Πούτιν, ο Βιατσεσλάβ Νικόνοφ, εγγονός του υπουργού Εξωτερικών του Στάλιν, του Βιατσεσλάβ Μολότοφ, έκανε μνεία στο «ένδοξο παρελθόν» της Ρωσίας και απείλησε τον Πρόεδρο Μπάιντεν με «κρύο ντους» αν οι ΗΠΑ αποπειραθούν ευθεία σύγκρουση με τη Ρωσία. Η φράση «ένδοξο παρελθόν» παραπέμπει σαφώς στον αποφασιστικό ρόλο που διαδραμάτισε η Σοβιετική Ένωση στη συμμαχική νίκη κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Έμμεσες πλην ξεκάθαρες αναφορές στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, η οποία κατέχει κορυφαία θέση στο συλλογικό υποσυνείδητο του ρωσικού λαού, έχουν επίσης υπάρξει και σε άλλα μέσα ενημέρωσης, ενώ η πολεμική ρητορική είναι πανταχού παρούσα στις αφηγήσεις των ΜΜΕ που απηχούν τις θέσεις της κυβέρνησης.
Καθώς ωστόσο ο κοινωνικός και οικονομικός ιστός της Ρωσίας βιώνει τις συνέπειες του άτυπου αποκλεισμού της Δύσης, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η δυσαρέσκεια και να συρρικνώνεται η δημοτικότητα του Πούτιν, σήμερα είναι λιγότεροι αυτοί που υποστηρίζουν το είδος εκείνο της πολεμικής ρητορικής που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, σημειώνει χαρακτηριστικά το Global Voices.
Catch-22
Ορισμένοι σχολιαστές υποστηρίζουν ότι ο Πούτιν και οι συνεργάτες του στον ρωσικό στρατό έχουν παγιδευτεί σε μια “κατάσταση Catch-22”. Ο όρος παραπέμπει στη σατιρική αντιπολεμική νουβέλα της δεκαετίας του 1960 του Αμερικανού συγγραφέα Τζόζεφ Χέλερ και υποδηλώνει ότι η μοναδική λύση που μπορεί να έχει ένα πρόβλημα αποκλείεται από μια προϋπόθεση εγγενή στο πρόβλημα, ένα αδιέξοδο δηλαδή. Για παράδειγμα, κάποιος χάνει ένα αντικείμενο. Η λύση στο πρόβλημά του είναι να ψάξει μέχρι να βρει το χαμένο αντικείμενο. Αν όμως αυτό που έχασε είναι, π.χ., τα γυαλιά του της μυωπίας, είναι αδύνατον να τα βρει, καθώς δεν έχει πλέον ευκρινή όραση.
Με άλλα λόγια, οι Ρώσοι ηγέτες δεν θέλουν να αρχίσουν έναν πραγματικό πόλεμο αναλογιζόμενοι ότι το κόστος θα είναι υψηλό και οι κυρώσεις που θα επέλθουν άκρως επιζήμιες, όμως δεν ξέρουν και πώς να αποκλιμακώσουν την κρίση. Δεν αποκλείεται το αδιέξοδο αυτό να αφορά και τον Πούτιν, που, πιθανότατα έως σίγουρα, δεν θέλει έναν πόλεμο με την Ουκρανία, αλλά παράλληλα φοβάται ότι αν κάνει πίσω, θα χάσει τη φήμη του ισχυρού ηγέτη.
Υπάρχει βέβαια και η πεποίθηση, η οποία αφορά ένα σχετικά σημαντικό μέρος της ρωσικής κοινής γνώμης, ότι η κρίση στα ρωσοουκρανικά σύνορα δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια ιστορία μυθοπλασίας που κατασκευάστηκε από τη Δύση. Πρόσφατα, σχολιαστές φιλικοί στον Πούτιν υποστήριξαν πως η Ρωσία δεν είχε ποτέ καμία πρόθεση να εισβάλει στην Ουκρανία και ότι η κρίση επινοήθηκε και τροφοδοτήθηκε από τη Δύση, και συγκεκριμένα από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ορισμένοι κρατικοί αξιωματούχοι επιμένουν ότι δεν θα υπάρξει εισβολή στην Ουκρανία εκτός κι αν την προκαλέσει η Δύση, δηλαδή αν το ΝΑΤΟ δεν λάβει υπόψη του το αίτημα της Ρωσίας να σταματήσει την επέκτασή του προς τα ανατολικά. Γι’ αυτούς η μετακίνηση ρωσικών στρατευμάτων στη μεθόριο με την Ουκρανία είναι μια εσωτερική υπόθεση της Ρωσίας, ενώ η κρίση είναι αποτέλεσμα της υστερίας που τροφοδοτείται από τα δυτικά μέσα ενημέρωσης.
Η τρίτη άποψη
Ο Ντμίτρι Πεσκόφ, ο γραμματέας Τύπου του Πούτιν, σε συνέντευξή του πριν μερικές ημέρες στην εφημερίδα Κομσομόλσκαγια Πράβντα είπε χαρακτηριστικά ότι οι ΗΠΑ κατασκεύασαν την ουκρανική κρίση. Υποστήριξε ότι τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης "δημοσιεύουν έναν πολύ μεγάλο όγκο μη επαληθευμένων, διαστρεβλωμένων και εσκεμμένα ψευδών και προκλητικών πληροφοριών για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία και γύρω από αυτήν τους τελευταίους μήνες”.
Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι η Ρωσία δεν πρέπει επ’ ουδενί να εισβάλει στην Ουκρανία, αν και αντικειμενικά αυτή δεν είναι τόσο εύκολο να εκφραστεί και να διαδοθεί.
Ρώσοι ακτιβιστές στον τομέα των πολιτικών δικαιωμάτων, διανοούμενοι, πολιτικοί, ακόμη και απόστρατοι στρατιωτικοί πιστεύουν ότι η Ρωσία δεν πρέπει να αναλάβει στρατιωτική δράση κατά της Ουκρανίας σε καμία περίπτωση. Όμως οι θέσεις τους δυσκολεύονται να βρουν χώρους για να διαδοθούν.
Ως γνωστόν, το τοπίο των μέσων ενημέρωσης στη Ρωσία είναι πολύ περιορισμένο. Τα περισσότερα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια και τα μέσα έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου είτε ανήκουν στο κράτος είτε ελέγχονται από κρατικές οντότητες. Αν μη τι άλλο, τα περισσότερα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης έχουν να αντιμετωπίσουν και τη νομοθεσία για τους «ξένους πράκτορες», γεγονός που λειτουργεί εκ των πραγμάτων περιοριστικά για την εμβέλειά τους.
Στα κοινωνικά μέσα, τουλάχιστον σύμφωνα με τις αναφορές των δυτικών ΜΜΕ, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη, καθώς πολλοί χρήστες αποφεύγουν για ευνόητους λόγους να εκφράσουν ανοιχτά τις απόψεις τους. Οι δημόσιες δηλώσεις, οι αναφορές και οι παρεμβάσεις παραμένουν πάντα ένα σημαντικό εργαλείο συλλογικής δράσης για τη ρωσική αντιπολίτευση, αλλά, δεδομένων των συνθηκών, η παρουσία διαφορετικών απόψεων στα social media περιορίζεται για την ώρα σε… μιμίδια.
