Η ολοένα και συχνότερη χρήση φυτοφαρμάκων σε παγκόσμια κλίμακα, αν δεν είναι ήδη, κινδυνεύει να μετατραπεί σε μια ιδιότυπη τοξική “πανδημία”. Οι συνέπειές της δυστυχώς παραμένουν υποτιμημένες. Ερευνητές και επιστήμονες είναι βέβαιοι πλέον πως τα φυτοφάρμακα βρίσκονται στο επίκεντρο της παγκόσμιας περιβαλλοντικής καταστροφής, είτε αυτή συντελείται στην Ευρώπη, είτε στην Ασία, είτε στην Αφρική. Παράλληλα -και αυτό αποτελεί συνισταμένη του προβλήματος-, πίσω από τη σταθερή αύξηση της χρήσης φυτοφαρμάκων υπάρχει μια ισχυρή παγκόσμια βιομηχανία με τζίρο δισεκατομμυρίων.
Πρόσφατη έκθεση περιβαλλοντικών οργανώσεων στη Γερμανία κάνει λόγο για μια πολύπλευρη, οικουμενική κρίση, που επηρεάζει τη γεωργία, τη διατροφική αλυσίδα, τη δημόσια υγεία, τη βιοποικιλότητα, τους υδάτινους πόρους. Η έκθεση Pesticide Atlas από την οργάνωση Pesticide Action Network Germany είναι αποκαλυπτική των πτυχών και του εύρους της τοξικής “πανδημίας” που προκαλεί η γενικευμένη χρήση φυτοφαρμάκων.
«Το πρόβλημα αναδύεται παντού όταν εξετάζεις ζητήματα που αφορούν τη γεωργία, την υγεία, την απώλεια των ειδών, τη ρύπανση των υδάτων. Είναι ένα σημαντικό εγκάρσιο πρόβλημα” λέει η γεωπόνος Σούζαν Χάμφαν, εκ των κορυφαίων συντακτών της έκθεσης.
Μαζί με το Ίδρυμα Heinrich Böll, που συνδέεται με το κόμμα των Πρασίνων, το γερμανικό παράρτημα της περιβαλλοντικής ομάδας “Φίλοι της Γης” και την εφημερίδα Le Monde Diplomatique, η έκθεση παρουσιάστηκε την Τετάρτη στο Βερολίνο. Στις 50 σελίδες της ξεδιπλώνονται σε όλο το φάσμα τους οι επιβλαβείς συνέπειες της χρήσης φυτοφαρμάκων.
Το τίμημα
Σύμφωνα με τη μελέτη, δημοσιευμένη ήδη στην επιστημονική επιθεώρηση Public Health, 385 εκατομμύρια άνθρωποι που εργάζονται στον αγροτικό τομέα σ’ όλο τον κόσμο αρρωσταίνουν κάθε χρόνο από οξείες δηλητηριάσεις που προκαλούνται από φυτοφάρμακα.
Τα συμπτώματα κυμαίνονται από αίσθημα αδυναμίας και πονοκεφάλους ώς έμετο, διάρροια, δερματικά εξανθήματα, διαταραχές του νευρικού συστήματος και λιποθυμία. Σε σοβαρές περιπτώσεις προκαλούνται μη αναστρέψιμες βλάβες σε ζωτικά όργανα όπως η καρδιά, οι πνεύμονες, οι νεφροί. Περίπου 11.000 εργαζόμενοι στη γεωργία πεθαίνουν κάθε χρόνο από οξεία δηλητηρίαση που σχετίζεται με την εντατική χρήση φυτοφαρμάκων. Υπόψιν ότι σε αυτό τον αριθμό δεν περιλαμβάνονται οι αυτοκτονίες που γίνονται με φυτοφάρμακα.
Οι εργάτες γης και οι μικροκαλλιεργητές στο νότιο ημισφαίριο είναι εκείνοι που είναι εκτεθειμένοι περισσότερο στον κίνδυνο. Σύμφωνα με τη μελέτη, κάθε χρόνο καταγράφονται στην Ασία περίπου 256 εκατομμύρια οξείες δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα, 116 εκατομμύρια στην Αφρική και περίπου 12,3 εκατομμύρια στη Λατινική Αμερική. Στην Ευρώπη, ο αριθμός είναι πολύ μικρότερος, στα 1,6 εκατομμύρια.
"Βλέπουμε ότι το 44% όλων των εργαζομένων στη γεωργία παγκοσμίως υφίσταται τουλάχιστον μία δηλητηρίαση κάθε χρόνο και σε ορισμένες χώρες το ποσοστό αυτό είναι πολύ μεγαλύτερο” υπογραμμίζει η Χάφμανς στην DW. Στη Μπουρκίνα Φάσο, για παράδειγμα, το 83% των εργατών σε αγροκτήματα αρρωσταίνουν τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο εξαιτίας της χρήσης φυτοφαρμάκων. Ο σημαντικά μεγαλύτερος αριθμός δηλητηριάσεων στο νότιο ημισφαίριο εξηγείται από το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα πολλά επικίνδυνα σκευάσματα, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που έχουν απαγορευτεί στην Ευρώπη. Επιπλέον, πολλοί μικροκαλλιεργητές στις φτωχές χώρες του Νότου δεν λαμβάνουν μέτρα ατομικής προστασίας και είναι ελάχιστα ενημερωμένοι για τους κινδύνους που συνεπάγεται η χρήση φυτοφαρμάκων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα σκευάσματα στις φτωχές χώρες πωλούνται χύμα σε πλαστικές σακούλες ή μπουκάλια από ντόπιους εμπόρους. Δεν υπάρχουν ετικέτες με προειδοποιήσεις ή οδηγίες ασφαλείας για τον τρόπο χρήσης τους. Ως αποτέλεσμα, προκαλούνται πάντα ακούσιες δηλητηριάσεις επειδή γίνεται λανθασμένη χρήση.
Σύμφωνα με τη μελέτη, λιγότεροι από το 30% των μικροκαλλιεργητών στην Γκάνα φορούν γάντια, γυαλιά και μάσκα προστασίας για το στόμα ή τη μύτη όταν χειρίζονται φυτοφάρμακα. Στην Αιθιοπία, μόλις το 7% των αγροτών γνωρίζουν ότι μετά τη χρήση των φυτοφαρμάκων πρέπει πάντα να πλένουν τα χέρια τους!
Σημειώνεται ότι στην έκθεση της γερμανικής οργάνωσης καταγράφονται μόνον οι οξείες δηλητηριάσεις, το πλήθος των οποίων αποτελεί ένδειξη χρόνιας έκθεσης στα τοξικά συστατικά των φυτοφαρμάκων. Η κατάσταση αυτή συνδέεται στη συνέχεια με εντελώς διαφορετικές χρόνιες ασθένειες και παθήσεις.
Τα φυτοφάρμακα μπορούν να εξαπλωθούν από τον άνεμο εκατοντάδες χιλιόμετρα, ως εκ τούτου ανιχνεύονται συχνά σε ποτάμια και υπόγεια ύδατα. Μπορούν να σκοτώσουν έντομα, πουλιά και υδρόβια ζώα, ενώ η παρουσία των υπολειμμάτων τους στα τρόφιμα δεν είναι κάτι σπάνιο. Υπενθυμίζεται ότι το ζιζανιοκτόνο γλυφοσάτη, το οποίο είναι το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο φυτοφάρμακο παγκοσμίως, χαρακτηρίστηκε το 2015 από τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) ως «πιθανώς καρκινογόνο». Μια μελέτη του 2019 από το Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον εντόπισε επίσης αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κακοήθων όγκων στους λεμφαδένες από τη χρήση γλυφοσάτης.
Τα φυτοφάρμακα έχουν επίσης συνδεθεί με άσθμα, αλλεργίες, παχυσαρκία, διαταραχές των ενδοκρινών αδένων καθώς και με αποβολές και τερατογενέσεις σε ιδιαίτερα μολυσμένες περιοχές. Άλλες μελέτες έχουν δείξει συσχέτιση με τη νόσο Πάρκινσον, τον διαβήτη τύπου ΙΙ και ορισμένους τύπους καρκίνου.
Αλλαγή στάσης
Σε κάθε περίπτωση, η παραγωγή φυτοφαρμάκων είναι μια άκρως προσοδοφόρα βιομηχανία. Οι τέσσερις μεγαλύτεροι παραγωγοί του κόσμου -Syngenta, Bayer, BASF και Corteva- πραγματοποίησαν πωλήσεις 31 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2020, σύμφωνα με την γερμανική έκθεση. Τα τελευταία χρόνια, οι πωλήσεις φυτοφαρμάκων παγκοσμίως αυξάνονται κατά μέσο όρο 4% ετησίως. Κατά κανόνα, οι εταιρείες που τα παράγουν δεν πληρώνουν για τις βλάβες που προκαλούν τα προϊόντα τους στην υγεία και το περιβάλλον, εκτός, φυσικά, αν οδηγηθούν στα δικαστήρια.
Στις ΗΠΑ, 125.000 άνθρωποι που είχαν χρησιμοποιήσει το φυτοφάρμακο Roundup με το δραστικό συστατικό της γλυφοσάτης και αρρώστησαν βαριά μήνυσαν την Bayer. Η εταιρεία έχει ήδη καταβάλει αποζημιώσεις σε ορισμένους από τους ενάγοντες και περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ έχουν συμπεριληφθεί στον ισολογισμό της για μελλοντικές αποζημιώσεις. Άλλες εταιρείες συνεχίζουν να πωλούν ιδιαίτερα τοξικά φυτοφάρμακα, συμπεριλαμβανομένων αυτών που απαγορεύονται στην Ε.Ε. Μάλιστα αναζητούν τρόπους για να χορηγηθεί νέα έγκριση για τη χρήση γλυφοσάτης στην Ε.Ε., παρά το γεγονός ότι έχει αναγγελθεί η απαγόρευσή της από το 2024.
Είναι γεγονός πάντως ότι η στάση απέναντι στα φυτοφάρμακα αλλάζει τα τελευταία χρόνια. Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις πιέζουν για μια ριζική στροφή. Ενδεικτικά, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι αρχές στη Σρι Λάνκα έχουν αποδεδειγμένα σώσει σχεδόν 10.000 ζωές απαγορεύοντας τη χρήση επικίνδυνων φυτοφαρμάκων. Στην Ινδία, σε ορισμένες περιοχές, οι καλλιέργειες είναι πλήρως ή σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένες από φυτοφάρμακα. Αυτό λειτουργεί ως παράδειγμα για άλλες περιοχές.
Παράλληλα, αλλάζει και η στάση της κοινής γνώμης σε σχέση με τη χρήση χημικών στη γεωργία. Σύμφωνα με μια αντιπροσωπευτική δημοσκόπηση που έγινε στη Γερμανία στο πλαίσιο της παραπάνω μελέτης, η πλειοψηφία των πολιτών ηλικίας 16 έως 29 ετών θέλει μια γεωργία που να προστατεύει το νερό, το έδαφος και τα έντομα, να είναι παραγωγική χωρίς να προσφεύγει στη γενετική μηχανική και τα φυτοφάρμακα, χρησιμοποιώντας μεθόδους φυσικού ελέγχου των παρασίτων. Η έρευνα διαπίστωσε ότι το 63% των ερωτηθέντων θα ήθελε να δει όλα τα φυτοφάρμακα να απαγορεύονται έως το 2035 και να παρέχεται υποστήριξη στους αγρότες για τη μετάβαση σε φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους καλλιέργειας.
