Με τις πρόσφατες ραγδαίες εξελίξεις στο Αφγανιστάν, με την επάνοδο των Ταλιμπάν στην εξουσία μετά από είκοσι χρόνια και την αποχώρηση των Αμερικανών, δικαίως ανησυχούμε για το μέλλον αυτού του ταλαιπωρημένου λαού, αλλά και τις σοβαρές επιπτώσεις που πιθανώς θα προκύψουν στο διεθνές περιβάλλον και στην Ελλάδα όσον αφορά θέματα ασφάλειας και νέες ή μεγαλύτερες ροές προσφύγων.
Επιστρέφουμε σε μία κατάσταση πλήρους αβεβαιότητας και σύγχυσης, που επιβαρύνει ακόμα πιο πολύ την κατάστασή μας με την πανδημία, την κλιματική κρίση και την οικονομική αστάθεια.
Η κατάσταση στο Αφγανιστάν, μετά από δύο δεκαετίες μιας εντυπωσιακά δαπανηρής και αιματηρής προσπάθειας για την εγκαθίδρυση μιας κοσμικής κυβέρνησης, με λειτουργικές πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις και ασφάλεια είναι, πάνω απ' όλα, τραγική. Η τραγωδία βρίσκεται ανάμεσα στη σχέση του Αφγανιστάν με τον χρόνο και στον κάκιστο σχεδιασμό της εξωτερικής πολιτικής της. Σε μια σύντομη αναφορά, ας σταθούμε σε μερικά σημεία:
1. Πρόεδρος Μπους
Η αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν έγινε μετά την 11η Σεπτεμβρίου για να εξοντωθεί ο Οσάμα Μπιν Λάντεν και να τιμωρηθούν οι Ταλιμπάν, οι οποίοι υπέθαλπαν την Αλ Κάιντα που επιτέθηκε στην Αμερική. Αλλά και να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη για τον πόλεμο στο Ιράκ, αφού δεν ήταν στο σχέδιο καμία πρόβλεψη για ομαλοποίηση, για ουσιαστική προώθηση βασικών δημοκρατικών αρχών ή οικονομικής και κοινωνικής προόδου.
Η κυβέρνηση Μπους ήταν αλαζονική και αφελής για την κατάληψη αυτού του κακοτράχαλου πεδίου. Δεν έμαθε τίποτε από την παταγώδη αποτυχία των Σοβιετικών ούτε μερίμνησε να αναγνώσει σωστά γιατί το Αφγανιστάν θεωρείται το «νεκροταφείο των αυτοκρατοριών».
2. Πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα
Στην πολιτική ρητορική του ήταν κατηγορηματικός για τη ματαιότητα της εισβολής στο Ιράκ, αλλά πολιτικά αδύναμος στη σύγκρουσή του με τη βιομηχανία του μιλιταρισμού και αναγκάστηκε από το στρατιωτικό κατεστημένο, που είχε τεράστια οικονομικά οφέλη, σε μια άσκοπη έξαρση στο Αφγανιστάν, που σχεδόν τριπλασιάστηκε το 2009.
3. Πρόεδρος Τραμπ
Υπέγραψε σύμφωνο ειρήνης με τους Ταλιμπάν το 2020 για ολοκληρωτική απόσυρση των Αμερικανών έως τον περασμένο Μάιο του 2021.
4. Πρόεδρος Μπάιντεν
Πάτησε πάνω στη συμφωνία ειρήνης του Τραμπ κι από τη μια εξουδετερώνει τους μιλιταριστές τραμπιστές ελπίζοντας να επιφέρει άλλο ένα πλήγμα στην εικόνα του Τραμπ. Από την άλλη ικανοποιεί ένα πολύ μεγάλο μέρος της βάσης του Δημοκρατικού Κόμματος, που ζητούσε εδώ και τώρα τον τερματισμό του πολέμου στο Αφγανιστάν.
Μετά από 20 χρόνια πολέμου ο Μπάιντεν κληρονόμησε μία τεράστια οικονομική τρύπα κόστους πάνω από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια. Επίσης σε ανθρώπινο δυναμικό χάθηκαν τουλάχιστον 2.500 Αμερικανοί στρατιώτες, ενώ έχουν καταγραφεί πάνω από 20.000 τραυματίες. Επιπλέον σκοτώθηκαν πάνω από 71.000 άμαχοι Αφγανοί και Πακιστανοί, ενώ χιλιάδες αναγκάστηκαν να φύγουν (και συνεχίζουν να φεύγουν) πρόσφυγες. Κι αυτό δημιούργησε αναπόφευκτα ένα αντιαμερικανικό συναίσθημα και κλίμα.
5. Διαφθορά και παπαρούνα
Ακόμη από το 2001 ήταν σαφές ότι η προσπάθειά να μετατραπούν το Αφγανιστάν και το Ιράκ σε πρότυπα δημοκρατίας δεν θα πήγαινε καλά, διότι δεν είχε σχεδιαστεί με γνώμονα την ευημερία της κοινωνίας, αλλά τη μεγιστοποίηση του κέρδους και το γεωπολιτικό συμφέρον της υπερδύναμης. Δεν έγινε ποτέ μια σοβαρή επένδυση στη γεωργία ή στο περιβάλλον, με αποτέλεσμα το μεγαλύτερο μέρος των αγροτών να βασίζεται αποκλειστικά στην καλλιέργεια παπαρούνας (όπιο, κοκαΐνη), με πολύ υψηλά κέρδη για την κυβερνητική ελίτ.
Για τον μέσο Αφγανό η αστυνομία εθεωρείτο ως η πιο μισητή υπηρεσία της διεφθαρμένης κυβέρνησης. Από ένα σημείο και μετά η επαναφορά των Ταλιμπάν ήταν προτιμότερη από την κυβέρνηση που στήριζαν οι Αμερικανοί. Αυτό υπονοούσε ο Μπάιντεν όταν στο διάγγελμά του πριν από λίγες μέρες είπε ότι «οι Αμερικανοί δεν μπορούν και δεν πρέπει να πεθαίνουν πολεμώντας σε έναν πόλεμο στον οποίο οι Αφγανοί δεν είναι διατεθειμένοι να πολεμήσουν για τον εαυτό τους». Το ηθικό πλεονέκτημα είχε πια χαθεί, αλλά και αναστραφεί αρνητικά.
6. Επιτεύγματα
Είναι δύσκολο να δούμε τι έχει επιτευχθεί σ’ αυτά τα 20 χρόνια. Και βέβαια εκείνο το εξώφυλλο του περιοδικού Time τον Δεκέμβριο του 2001, "The Last Days of the Taliban", μοιάζει τώρα με κακόγουστο αστείο.
Όμως δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε ότι έγινε μια σχετική πρόοδος σε ορισμένους τομείς της κοινωνίας. Παραδείγματος χάριν γυναίκες και κορίτσια μπορούν να πηγαίνουν στο σχολείο, να μορφώνονται, να εργάζονται, να έχουν αγγίξει έναν βαθμό ισότητας. Κάτι τελείως αδύνατον στην πρώτη περίοδο των Ταλιμπάν και με φόβο για επαναφορά των καταπιεστικών και σεξιστικών πολιτικών πάλι τώρα.
7. Η νέα Pax Americana
H εικοσαετής τραγωδία του Αφγανιστάν περιλαμβάνει τέσσερις Αμερικανούς Προέδρους (Μπους, Ομπάμα, Τραμπ και Μπάιντεν). Δύο Δημοκρατικοί και δύο Ρεπουμπλικάνοι. Ένας κοινός παρονομαστής και των τεσσάρων είναι το πότε θα ήταν η σωστή στιγμή αποχώρησης από το Αφγανιστάν.
Είπε, στο διάγγελμά του, «κανείς δεν θέλει να πει ότι πρέπει να είμαστε στο Αφγανιστάν για πάντα, αλλά επιμένουν ότι τώρα δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να φύγουμε". Έφθασε να μοιάζει με την κολοκυθιά, δηλαδή όχι τώρα, καλύτερα μετά, αλλά πόσο μετά, ένα, δύο, πέντε, δέκα χρόνια; Δεν έχει τέλος. Κάποιος έπρεπε να πάρει αυτή την απόφαση. Και μπόρεσε να την πάρει ο Μπάιντεν. Άλλωστε, είναι και ο μόνος Πρόεδρος που είχε (τον αγαπημένο του) γιο στον στρατό.
Βέβαια δεν φθάνει μόνο το τι λέμε και τι κάνουμε, αλλά είναι σημαντικό και πώς το λέμε και κυρίως πώς το κάνουμε. Η κοινή λογική λέει πως η αποχώρηση των Αμερικανών θα μπορούσε να γίνει με έναν τρόπο που θα προστάτευε από την επέλαση και το μένος των Ταλιμπάν τον κόσμο που υποστήριξε με διάφορους τρόπους το αμερικανικό εγχείρημα.
Η Suzanne Strickland, συνάδελφος κοινωνιολόγος στο Queens College, CUNY, που μελετά συστηματικά την αφγανική μετανάστευση στην Αμερική, κάνοντας κριτική στον τρόπο αποχώρησης των αμερικανικών δυνάμεων αναφέρει ότι «είναι αποτυχία να μην έχει υπάρξει μέριμνα για μια σωστή περίμετρο ασφάλειας και μια διαδικασία μετάβασης, κατά την οποία Αφγανοί που αφιέρωσαν τη ζωή τους για να συνεργαστούν μαζί μας τις τελευταίες δύο δεκαετίες θα μπορούσαν να εξασφαλιστούν με μια ασφαλή απομάκρυνση στην Αμερική».
Φαίνεται ότι βρισκόμαστε στο τελευταίο και ζοφερό κεφάλαιο ενός εξ αρχής κακού σχεδιασμού εξωτερικής πολιτικής και πως αρχίζουμε να διακρίνουμε ορισμένα χαρακτηριστικά μιας νέας εποχής. Ο Πρόεδρος Μπάιντεν επέλεξε πρώτα να είναι ο Πρόεδρος του Νέου New Deal (Ρούζβελτ) και μετά Πρόεδρος του Δόγματος Τρούμαν.
Πρώτα θα επενδύσει στην Αμερική και μετά θα επανεκκινήσει την νέα Pax Americana ανατρέποντας το αντιαμερικανικό συναίσθημα και επαναφέροντας την Αμερική όχι ως στρατό κατοχής, αλλά ως τη δύναμη που θα της ζητείται από τους συμμάχους της να εγγυάται την ασφάλεια, την ελευθερία, και την ευδαιμονία των λαών και τη σωτηρία του πλανήτη. (Παρακαλώ, προσδεθείτε!!!)
* Ο Νίκος Αλεξίου είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Νέας Υόρκης Queens College
