Πίσω από το “τοπίο” των τυπωμένων λέξεων στο χαρτί -προβαλλόμενων στις οθόνες σήμερα- ένας πυκνός κόσμος συμβολισμών γίνεται αφορμή για σκέψεις. Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης Ιστορίας, η κοινωνική αλληλόδραση ήταν αποτέλεσμα της πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνίας. Αλλά οι εφημερίδες αρχικά, κι έπειτα τα άλλα μέσα ενημέρωσης -και πληροφόρησης-, προκάλεσαν μια κοσμοϊστορική ανατροπή.
Χάρη σ’ αυτά, οι άνθρωποι μπορούσαν πλέον να αλληλεπιδρούν χωρίς να απαιτείται η φυσική συμπαρουσία τους. Μηνύματα και πληροφορίες μεταδίδονταν και διαδίδονταν σε ακροατήρια πολύ μεγαλύτερα και ευρύτερα από αυτά που επιτρέπει η φυσική συμπαρουσία. Η διαμεσολαβημένη επικοινωνία έγινε η νέα γλώσσα. Και μετά, το ίδιο το μήνυμα. Μια γλώσσα που έχει γραμματική και συντακτικό, που είναι αντιληπτή και κατανοητή, αλλά σπανίως εκτίθεται στο κάδρο της προσοχής. Τουλάχιστον μέχρι που οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης επικράτησαν στο μιντιακό βασίλειο ως άλλα χωροκατακτητικά είδη.
Η ιστορία του Guardian, της ανεξάρτητης βρετανικής εφημερίδας που την περασμένη Τετάρτη συμπλήρωσε 200 χρόνια αδιάλειπτης εκδοτικής παρουσίας, είναι ένα ιδιαίτερο μήνυμα. Ως διαδρομή, έχει αποτυπώσει όλη την εξελικτική διαδικασία της έντυπης ενημέρωσης. Από εβδομαδιαίο έντυπο μόλις τεσσάρων σελίδων με μικρές αγγελίες και τοπικά νέα, σήμερα είναι ένας διεθνής οργανισμός ενημέρωσης παγκόσμιας εμβέλειας και μεγάλης αποδοχής. Από τη λινοτυπία στη φωτοσύνθεση, από το χαρτί στο Ίντερνετ. Παράλληλα, αυτή η μοναδική εκδοτική ιστορία επιβεβαιώνει ότι η ποιοτική δημοσιογραφία μπορεί να είναι βιώσιμη, όχι επιχειρηματικά αλλά θεσμικά: Ο θεμέλιος λίθος της ανοιχτής, πλουραλιστικής κοινωνίας.
Στο σταυροδρόμι της Ιστορίας
Η ιστορική εφημερίδα του Μάντσεστερ γεννήθηκε μέσα από τη φωτιά της Ιστορίας. Είναι η εποχή που η εργατική τάξη της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης αφυπνίζεται. Κάπου αλλού στην Ευρώπη, μια άλλη επανάσταση ξεσπά, η Ελληνική. Και στο άλλο ημισφαίριο, στην αμερικανική ήπειρο, εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες δρομολογούνται φέρνοντας στο προσκήνιο νεοσύστατα εθνικά κράτη, Μεξικό, Ονδούρα, Γουατεμάλα.
Πρωινό της 16ης Αυγούστου 1819 κι ένα μεγάλο ειρηνικό πλήθος από το Μάντσεστερ και τις γύρω πόλεις, περίπου 60.000 άνθρωποι, αρχίζει να συγκεντρώνεται στην πλατεία Σεντ Πίτερ. Θέλει να διεκδικήσει το δικαίωμά του στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Θέλει να δώσει τέλος στην πρακτική της παιδικής εργασίας, των αμοιβών πείνας, της εξαθλίωσης, της απόλυτης κυριαρχίας των πλούσιων και του κατεστημένου. Το τέλος των ναπολεόντειων πολέμων δημιούργησε ελπίδα ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν καλύτερα για την εργατική τάξη των πόλεων, που στριμώχνονταν όλο και περισσότερο στο οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο. Η συγκέντρωση έμοιαζε με γιορτή. Οικογένειες με τα καλά τους ρούχα, τοπικές μπάντες, ομιλητές με επικεφαλής τον Χένρι Χαντ ζητούσαν αλλαγή και πρόοδο. Και μεγαλύτερη αντιπροσώπευση της κατώτερης τάξης στο Κοινοβούλιο.
Αλλά η συγκυρία ήταν κακή. Η δράση των Ιακωβίνων στη Γαλλία και αλλού στην Ευρώπη είχε τρομοκρατήσει τις προνομιούχες τάξεις, που θεωρούσαν απειλή κάθε λαϊκό αίτημα. Η συγκέντρωση στην πλατεία Σεντ Πίτερ θεωρήθηκε κι αυτή μια “απειλή” που δεν έπρεπε να αφεθεί αναπάντητη.
Έφιπποι πολιτοφύλακες πήραν εντολή να διαλύσουν τη συγκέντρωση, δέκα λεπτά αφότου άρχισαν οι ομιλίες. Επιτέθηκαν απροειδοποίητα στο πλήθος, η σφαγή μόλις είχε ξεκινήσει. Τουλάχιστον 18 άνθρωποι σκοτώθηκαν, ανάμεσά τους παιδιά και έγκυοι. Ένας βετεράνος της μάχης του Βατερλό ήταν επίσης ανάμεσα στα θύματα. Εκατοντάδες οι τραυματίες και οι ακρωτηριασμένοι από τα σπαθιά των έφιππων που χτυπούσαν με μανία. Καθώς το σοκ από τη σφαγή συγκλόνισε τον κόσμο, το κατεστημένο και η κυβέρνηση των Συντηρητικών έκαναν την επόμενη κίνησή τους. Βάφτισαν τους διαδηλωτές “βίαιους επαναστάτες” και έκλεισαν τις εφημερίδες που υποστήριζαν τον σκοπό τους. Οι δημοσιογράφοι που κάλυπταν τη συγκέντρωση συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν. Το ίδιο και οι ομιλητές. Αλλά η αρχή είχε γίνει. Η καταστολή επιτάχυνε τα γεγονότα, η εργατική τάξη δυνάμωνε τη φωνή της και αποκτούσε συνείδηση, απαιτούσε δικαιώματά και σεβασμό.
Κομβικό γεγονός
Οι επιζώντες της “Σφαγής του Πίτερλου”, όπως έμεινε στην Ιστορία εκείνη η μαύρη Δευτέρα της 16ης Αυγούστου 1819, έκαναν την αρχή, έβαλαν τα θεμέλια του Εργατικού Κόμματος. Έβαλαν τα θεμέλια του κινήματος των σουφραζετών, που μερικές δεκαετίες αργότερα θα έδινε φωνή και πολιτικά δικαιώματα στις γυναίκες. Ο μεγάλος ρομαντικός ποιητής Πέρσι Σέλεϊ, επιστήθιος φίλος του λόρδου Μπάιρον, συγκλονισμένος από τη σφαγή, έγραψε το ποίημα “Η μάσκα της Αναρχίας”, η τελευταία στροφή του οποίου ενέπνευσε το κεντρικό σύνθημα των Εργατικών υπό τον Τζέρεμι Κόρμπιν: “Σηκωθείτε, σαν τα λιοντάρια από τον λήθαργο, σε αναρίθμητους αριθμούς, τραντάξτε τις αλυσίδες σας στη γη, όπως η δροσιά, είστε πολλοί - είναι λίγοι”.
Η σφαγή του Πίτερλου ήταν το κομβικό γεγονός πίσω από την γέννηση του The Manchester Guardian, της εφημερίδας που ιδρύθηκε από έναν εκπρόσωπο της μεσαίας τάξης, τον επιχειρηματία και εκδότη Τζον Έντουαρντ Τέιλορ, δύο χρόνια μετά, με σκοπό να διαδώσει τις αρχές των “πολιτικών και θρησκευτικών ελευθεριών”.
Τα γεγονότα εκείνης της εποχής φαντάζουν σήμερα μακρινά, καλυμμένα με την αχλή του χρόνου, μοιάζουν κάπως κινηματογραφικά. Το Πίτερλου άλλωστε είχε γίνει ταινία το 2018 από τον σκηνοθέτη Μάικ Λι. Όμως, για άλλη μια φορά, σήμερα, τα γεγονότα βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής, είναι καταιγιστικά και δραματικά, διλημματικά. Μια άλλη κρίση, πιο πολύπλοκη, πιο πολύπλευρη, πιο σύνθετη, ξεδιπλώνεται μπροστά μας και το βασικό ερώτημα για το ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης επανέρχεται στο προσκήνιο.
Η αρχισυντάκτης της εφημερίδας Κάθριν Βίνερ δίνει μια απάντηση:
“Η ανάγκη για αξιόπιστες πληροφορίες είναι μια υπενθύμιση του λόγου που η δημοσιογραφία είναι απαραίτητη, αλλά επίσης μια υπενθύμιση του ότι η απλή καταγραφή των γεγονότων δεν είναι αρκετή. Στην πραγματικότητα, αυτό ήταν που διέκρινε πάντα τον Guardian σε όλη την ιστορία του: ο σκοπός. Ο Guardian του Μάντσεστερ ιδρύθηκε το 1821 με μια διάθεση μεγάλης ελπίδας. Για να αξιοποιήσει ένα αίτημα για μεγαλύτερη εκπροσώπηση που ακολούθησε τον 'σεισμό' του Πίτερλου. Από την αρχή, η έκδοση αυτής της εφημερίδας δεν αφορούσε μόνο τα νέα της ημέρας αλλά το πώς οι άνθρωποι θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν την ενημέρωση για να κάνουν τον κόσμο καλύτερο. Τα γεγονότα λοιπόν, αλλά όχι μόνο τα γεγονότα”. Ένας νέος ορισμός της δημοσιογραφίας; Ίσως. Η ελπίδα, η προσδοκία, η πεποίθηση ότι τα πράγματα μπορούν ν΄ αλλάξουν μέσα από την αντικειμενική ενημέρωση και την καθαρότητα της άποψης.
