Άχρηστα υλικά, σκουπίδια, απόβλητα. Όλοι ξέρουμε πάνω-κάτω για ποιο πράγμα μιλάμε: είναι το πλαστικό περιτύλιγμα των συσκευασμένων τροφών που πωλούν τα σούπερ μάρκετ και καταλήγει στον κάδο της ανακύκλωσης. Είναι το κουτί από χαρτόνι που περιέχει τον νέο φορητό υπολογιστή που αγοράσαμε και μετά θα είναι κι ο ίδιος ο φορητός υπολογιστής, όταν πια θα έχει ξεπεραστεί τεχνολογικά και θα είναι πρακτικά άχρηστος.
Κάθε χρόνο ο κόσμος παράγει περίπου 2 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους σκουπιδιών. Όμως αυτά είναι μόνο τα σκουπίδια που μπορούμε να δούμε... «Τα απόβλητα που παράγουμε ως καταναλωτές είναι ένα μικρό ποσοστό των συνολικών αποβλήτων, περίπου το 2% έως 3%» λέει στην D.W. ο Τζος Λεπόνσκι, συγγραφέας ενός βιβλίου σχετικά με τον παγκόσμιο αντίκτυπο της παραγωγής ψηφιακής τεχνολογίας.
Το μεγαλύτερο μέρος των αποβλήτων που παράγονται για να δημιουργηθούν οι συσκευές και τα gadgets που αγοράζουμε βρίσκεται «κρυμμένο» στις δύσκολα ανιχνεύσιμες διαδικασίες εξόρυξης των πρώτων υλών, της κατασκευής, της μεταφοράς και της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτά τα τεχνολογικά αγαθά της εποχής μας αντιπροσωπεύουν την ταχύτερα αυξανόμενη ροή απορριμμάτων στον κόσμο και μία από τις μεγαλύτερες πηγές «αόρατων» αποβλήτων.
Το τίμημα
«Το μεγαλύτερο μέρος της ρύπανσης και της παραγωγής απορριμμάτων από ηλεκτρονικές συσκευές συμβαίνει πολύ πριν οι άνθρωποι τις πιάσουν στα χέρια τους» λέει χαρακτηριστικά ο Λεπόνσκι, που είναι καθηγητής Γεωγραφίας στο Memorial University του Νιουφάουντλαντ στον Καναδά.
Η παραγωγή ηλεκτρονικών συσκευών απαιτεί τη χρήση μεγάλων όγκων επικίνδυνων χημικών ουσιών και νερού, ενώ εκλύει μεγάλες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου. Το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας είναι εντελώς «αόρατο» για τον μέσο καταναλωτή και τα παραγόμενα απόβλητα είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν. Οι ηλεκτρονικές συσκευές ευρείας χρήσης αποτελούνται από πολλά εξαρτήματα, τα περισσότερα από τα οποία κατασκευάζονται σε διαφορετικές τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο πριν συναρμολογηθούν τελικά σε ένα εντελώς διαφορετικό μέρος.
Ένα τυπικό smartphone, για παράδειγμα, μπορεί να περιέχει έως και 62 διαφορετικά μέταλλα! Μεταξύ των μυριάδων μικροσκοπικών εξαρτημάτων ενός Apple iPhone υπάρχει χρυσός, ασήμι και παλλάδιο. Αυτά τα πολύτιμα μέταλλα εξορύσσονται κυρίως στην Ασία, την Αφρική και την Αυστραλία.
Μια μελέτη από τη σουηδική εταιρεία διαχείρισης απορριμμάτων και ανακύκλωσης Avfall Sverige υπολόγισε ότι τα «αόρατα» απόβλητα που δημιουργούνται για την κατασκευή ενός τυπικού smartphone και ενός φορητού υπολογιστή βάρους 3 κιλών είναι περίπου 86 και 1.200 κιλά αντίστοιχα! Πρόκειται για ποσότητες που υπερβαίνουν κατά πολύ τα παραγόμενα απόβλητα άλλων προϊόντων που μπήκαν στο μικροσκόπιο των ερευνητών, συμπεριλαμβανομένου 1 κιλού βόειου κρέατος και ενός βαμβακερού παντελονιού, τα οποία παράγουν 4 και 25 κιλά αντίστοιχα.
Οι εκσκαφές, οι ανατινάξεις, η μεταφορά και η επεξεργασία των μεταλλευμάτων από τα οποία εξάγονται τα πολύτιμα μέταλλα μπορούν να απελευθερώσουν σκόνη που περιέχει επιβλαβή μέταλλα και χημικές ουσίες μολύνοντας τον αέρα και τον υδροφόρο ορίζοντα μιας περιοχής. Ο διαχωρισμός των πολύτιμων μετάλλων από τα μεταλλεύματα είναι εξάλλου μια δύσκολη υπόθεση, που απαιτεί τη χρήση τοξικών χημικών και υψηλών θερμοκρασιών. Όταν αυτό γίνεται σε τόσο μεγάλη κλίμακα όσο σήμερα, εύκολα κατανοεί κάποιος το μέγεθος του προβλήματος.
Περίπλοκο πρόβλημα
Δίχως τη δέουσα επιτήρηση, τα τοξικά συστατικά των ηλεκτρονικών μπορούν να μολύνουν τα υπόγεια ύδατα, να καταλήξουν σε κοιλάδες και ρέματα και να καταστρέψουν το έδαφος, να μολύνουν φυτά και ζώα και φυσικά να απειλήσουν την υγεία των ανθρώπων.
Η συναρμολόγηση ηλεκτρονικών συσκευών παράγει επίσης μεγάλες ποσότητες αποβλήτων, μεγάλο μέρος των οποίων είναι τοξικά. Πολλά από τα αέρια που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή συγκεκριμένων εξαρτημάτων, όπως τα φθοριούχα αέρια στις οθόνες, είναι πολύ πιο επιβαρυντικά για την ατμόσφαιρα απ’ ό,τι το διοξείδιο του άνθρακα.
Τα περισσότερα ηλεκτρονικά προϊόντα κατασκευάζονται σήμερα στην Κίνα, στο Χονγκ Κονγκ, στις Ηνωμένες Πολιτείες και τις χώρες της νοτιοανατολικής Ασίας. Μέρος της δυσκολίας να τεθεί η παραγωγή των «αόρατων» απόβλητων υπό συγκεκριμένους περιοριστικούς όρους είναι ότι πίσω από τα σύγχρονα θαύματα της μικροηλεκτρονικής υπάρχουν κατά κανόνα μακρές και περίπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού. Για παράδειγμα, η Apple, με βάση τα στοιχεία που δημοσιεύει, έχει 200 προμηθευτές για τα προϊόντα της οι οποίοι βρίσκονται σε 27 διαφορετικές χώρες ανά τον κόσμο. Το χειρότερο είναι ότι από τις συσκευές που πετάμε ένα πολύ μικρό τμήμα τους συλλέγεται και ανακυκλώνεται, μόλις το 17,4% σύμφωνα με επίσημα στοιχεία.
Ακόμα κι αν το 100% αυτών των συσκευών ανακυκλώνονταν επιτυχώς, δεν θα είχε καμία επίπτωση στην αντιστάθμιση της ρύπανσης και των αποβλήτων που προκύπτουν από την κατασκευή τους και δεν θα συνεισέφερε παρά ελάχιστα στη μείωση των απόβλητων εξόρυξης των χρησιμοποιούμενων μετάλλων, επισημαίνουν οι ειδικοί. Ωστόσο, η έλλειψη ανακύκλωσης ηλεκτρονικών αποβλήτων αποτελεί μέρος του προβλήματος. «Αν παρατηρήσετε τις σημερινές ηλεκτρονικές συσκευές, θα δείτε ότι δεν έχουν σχεδιαστεί για να επαναχρησιμοποιηθούν ή για να ανακατασκευστούν» σημειώνει ο Ζάο Φου, καθηγητής Μηχανολογίας στο Πανεπιστήμιο Purdue της Ιντιάνα των ΗΠΑ.
Η Apple έχει δεσμευτεί να καταστεί 100% ουδέτερη ως προς τις εκπομπές άνθρακα έως το 2030 και, αντιδρώντας στις αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με τα ηλεκτρονικά απόβλητα, αποφάσισε να μην διαθέτει ακουστικά και φορτιστές σε κάθε καινούργιο της iPhone, ενώ υποσχέθηκε να αυξήσει τη χρήση ανακυκλωμένων υλικών στην παραγωγή των συσκευών της. Ωστόσο, οι ειδικοί τονίζουν ότι τέτοιες δραστικές τεχνολογικές αλλαγές για πολύ περίπλοκες και δύσκολα αποσυναρμολογίσιμες συσκευές καθιστούν την υλοποίηση αυτών των δεσμεύσεων μια πρόκληση. «Το κινητό τηλέφωνό σας μπορεί να ξεπεραστεί τεχνολογικά σε μερικά χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι είναι σχεδόν αδύνατες η επαναχρησιμοποίηση και η ανακατασκευή του» λέει ο Ζάο καταλήγοντας: «Οι εταιρείες τεχνολογίας πρέπει να βγάλουν λεφτά, όμως ταυτόχρονα αυτό έχει συνέπειες στο περιβάλλον».
