Σάββατο 30 Απριλίου 1983. Ο εξηνταοκτάχρονος μονσινιόρ Μιγκέλ Αντόνιο Σάλας ευλογεί την υπό ανέγερση εκκλησία του υψηλότερου, μαζί με το Απαρταδέρος, οικισμού της Βενεζουέλας, Σαν Ραφαέλ Δελ Πάραμο Δελ Μουκουτσίες. Το χωριό είναι χτισμένο στα 3.140 μέτρα υψόμετρο, μπροστά στον μήκους 1.529 χιλιομέτρων αυτοκινητόδρομο Τρασαντίνα που συνδέει Καράκας και Σαν Αντόνιο Δελ Τάτσιρα στα κολομβιανά σύνορα.
Σχεδιασμό και κατασκευή της αφιερωμένης στην Παναγία του Κορομότο, προστάτιδα της Βενεζουέλας, εκκλησίας αναλαμβάνει ο ογδοντατριάχρονος ντόπιος λαϊκός καλλιτέχνης, γλύπτης και υφαντουργός Χουάν Φελίξ Σάντσες.
Σάββατο 18 Φεβρουαρίου 1984. Έπειτα από τέσσερα χρόνια κατασκευής τελούνται τα θυρανοίξια ενός εντυπωσιακού κομψοτεχνήματος. Ο Σάντσες έχτισε εκκλησία χειροποίητη με πέτρες, κοχύλια και κοράλλια. Πρόκειται για εξαιρετικά δραστήριο και εφευρετικό άνθρωπο. Την περίοδο 1929-1933 διετέλεσε πρόεδρος της κοινότητας. Με πρωτοβουλία του εγκαταστάθηκε τουρμπίνα παραγωγής ηλεκτρισμού για να έχουν ρεύμα οι κάτοικοι. Έμαθε υφαντική από την Ισαΐνα Νταβίλα. Η κόρη της, η Επιφάνια Γκιλ, «Ρεϊνόσα» όπως την αποκαλούσε ο Χουάν Φελίξ, έγινε το 1925 σύζυγος και συνεργάτιδά του. Έχοντας δείξει στο μεταξύ ταλέντα ταχυδακτυλουργού και μαριονετίστα, παρουσίασε το 1935 το πρώτο γλυπτό, Χριστό, Παναγία και Μαρία Μαγδαληνή μαρμάρινους. Το 1941 εργάστηκε υπό την επίβλεψη του ιερωμένου Άνχελ Σάντσες Αλκάνταρα στην ανοικοδόμηση του ναού της πόλης. Ακολούθως έχτισε το παρεκκλήσι του Ελ Τισούρε όπου μετακόμισε ξεκινώντας στις 14 Σεπτεμβρίου 1952. Χρειάστηκε τρεις δεκαετίες για δεύτερο παρεκκλήσι, βωμούς, περίβολο, γλυπτά, σκάλες και φάτνη ώστε να το μεταμορφώσει σε ολόκληρο χειροποίητο συγκρότημα.
Δημιούργησε γλυπτά και υφαντά, ενώ γυρίστηκε ντοκιμαντέρ για τις δημιουργίες του. Το 1982 εξέθεσε έργα στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Καράκας «Σοφία Ίμπερ» (από τη ρουμανικής καταγωγής μαικήνα ιδρύτρια), ενώ ο Πρόεδρος της χώρας Λουίς Ερέρα Κάμπινς ανακήρυξε το έργο του εθνική κληρονομιά.
Παρασκευή 7 Φεβρουαρίου 2006, Μέριδα. Αναχωρώ πρωί από την Ποσάδα Σουίσα στο κέντρο της παλαιάς πόλης για το Πάραμο της Κορδιλιέρας της Μέριδα. Το πάραμο είναι οικοζώνη με οικοσυστήματα αλπικής τούνδρας σε υψόμετρο μεγαλύτερο των δασών και χαμηλότερα των χιονισμένων κορυφών, με τεράστιες ροζέτες που απλώνουν ακτινωτά φύλλα εφαπτόμενα στο έδαφος, θάμνους και γρασίδι. Πρόκειται, λένε επιστήμονες της οικολογίας, για τις ταχύτερα εξελισσόμενες περιοχές. Στα αξιοθέατα περιλαμβάνονται ο Σταθμός του Κόνδορα, η Κορυφή του Αετού, το Εθνικό Πάρκο της Σιέρα Νεβάδα, η Μαύρη Λίμνη και, βεβαίως, χωριά των Άνδεων.
Το πρώτο που συναντώ έπειτα από διαδρομή μιάμισης ώρας προς τα βορειοδυτικά είναι ο Άγιος Ραφαήλ Μουκουτσίες. Βρίσκεται ελάχιστα χιλιόμετρα απόσταση από την κωμόπολη του 1586 Μουκουτσίες, σε οροπέδιο της πολιτείας Μέριδα της δυτικής Βενεζουέλας ανάμεσα σε κορυφές των 3.500 μέτρων, κοιλάδες στα 3.000 μέτρα υψόμετρο και λίμνες. Από την αριστερή πλευρά του δρόμου βλέπω το πέτρινο παρεκκλήσι και δεξιά το πατρικό του Σάντσες, σήμερα Μουσείο Άνδεων. Δίπλα στο παρεκκλήσι θάφτηκε όταν πέθανε στις 18 Απριλίου 1997, έξι χρόνια πριν από τον μονσινιόρ Σάλας, ο Σάντσες, μαζί με την Επιφάνια Γκιλ.
Παρατηρώ τις πέτρες. Ταιριασμένες σε σχήμα και μέγεθος μία προς μία, χωρίς λείανση. Τσιμέντο δεν βλέπω. Μόνο πέτρα, κοχύλια και κοράλλια για τοίχους, στηρίγματα, έπιπλα και γλυπτά, με ελάχιστο ξύλο όπου απαιτείται. Χωρίς κονίαμα, οι πέτρες θυμίζουν τεράστιο τρισδιάστατο παζλ όπως αρμόζουν η μία με την άλλη, συμβολίζοντας έτσι ένωση, δύναμη, σταθερότητα και συνεργασία.
Είναι εκπληκτική η γεωμετρική συμμετρία των τριών αψίδων στην είσοδο του ναού, αμέσως ψηλότερα των δύο μικρότερων αψίδων από όπου κρέμονται οι καμπάνες και της μικρότερης στην κορυφή της πέτρινης πρόσοψης, ενιαίας που στενεύει προς τα επάνω.
Αριστουργηματική είναι η κόχη του ιερού από χιλιάδες λευκές και κοκκινωπές πέτρες όπου έχουν στηθεί μπροστά ο βωμός, στο βάθος ο Εσταυρωμένος και εκατέρωθεν αγάλματα αγίων. Αυτό και μόνο εξηγεί τα τέσσερα χρόνια που χρειάστηκε για την κατασκευή ο «αρτίστα δελ Πάραμο».
Φεύγοντας, διαβάζω την επιγραφή στη βάση ενός σταυρού από πέτρες. Δημιουργήθηκε τη Δευτέρα 28 Ιανουαρίου 1985 σε ανάμνηση της επίσκεψης του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β' την ίδια ημέρα στη Μέριδα. Την ίδια ώρα, ένας ντόπιος παζαρεύει την πώληση ενός μουκουτσί, όπως ονομάζεται η χαριτωμένη ντόπια ράτσα τσοπανόσκυλων με το λευκό τρίχωμα σαν τον Νεβάδο, τον σκύλο του εθνικού ήρωα Σιμόν Μπολίβαρ.
