Ένέο, σύντομο μυθιστόρημα του Αλέξη Πανσέληνου «Ξεχασμένες λέξεις», ο Νάσος Λύρας, ελληνικής καταγωγής συνταξιούχος Gastarbeiter «πολυτελείας» στο Μόναχο, καθώς έχει μάθει να είναι μεθοδικός, όπως επιβάλλουν οι συνήθειες της νέας πατρίδας που επιλέγει για χρόνια να υπηρετεί, δημιουργεί ένα «ντοκουμέντ στον υπολογιστή» για να καταγράφει τις ξεχασμένες λέξεις της μητρικής του γλώσσας, που, απρόσμενα και δίχως αφορμή, εισβάλλουν στο μυαλό του και με τον ήχο τους, ακόμη κι όταν ο ίδιος δεν μπορεί να θυμηθεί το ακριβές νόημά τους, τον μεταφέρουν όχι μόνο σε μια άλλη χώρα και σε μια άλλη εποχή αλλά -κι αυτό είναι το σημαντικότερο- και σε μια άλλη, ξεχασμένη εκδοχή του εαυτού του. «Έπλενα τα δόντια και έλεγα μέσα μου “τσελβόλ, τσελβόλ”, σαν mantra, σαν προσευχή, ανακαλώντας και μια εποχή ολόκληρη, που επέστρεφε με τον ήχο αυτής της λέξης και τη γλώσσα που μιλούσε και άκουγε μια φορά κι έναν καιρό εκείνος ο παλιός εαυτός μου».
Ο Λύρας, μόνιμος κάτοικος Μονάχου, υπήρξε διευθυντής του ιστορικού ξενοδοχείου Τέσσερις εποχές-Κεμπίνσκι. Έφυγε από την Ελλάδα το 1966 για να κάνει ξενοδοχειακές σπουδές, γυρνώντας πίσω για λίγο ταλαιπωρήθηκε από τη Χούντα, μέχρι να δραπετεύσει ξανά στη Γερμανία, να ρίξει μαύρη πέτρα πίσω του εντασσόμενος απολύτως στο ξένο περιβάλλον κατέχοντας άριστα τη γερμανική γλώσσα. «Γιατί όταν μιλάς γερμανικά, και τον κόσμο σαν Γερμανός τον βλέπεις - η γλώσσα ορίζει τη σκέψη». Τον συναντάμε το 2014, συνταξιούχο πια και ερωτευμένο με την, κατά πολλά χρόνια, νεότερή του Ζίγκι, που έχει τη δική της πολύπλοκη σχέση με το παρελθόν της, το οποίο αντανακλά και το παρελθόν όλης της Γερμανίας.
Πάντα υπάρχει το ψέμα
Αυτό που είμαστε είναι μια σύνθεση πολλών πραγμάτων, συναισθημάτων, βιωμάτων, επιλογών και, κυρίως, τυχαιοτήτων μοιάζει να πιστεύει ο Πανσέληνος. Δημιουργεί έναν ήρωα που, ενώ μοιάζει απλός και ικανοποιημένος με τον εαυτό του, καθώς οι νεανικές του, μάλλον παρορμητικές, επιλογές τον έχουν οδηγήσει σε ένα είδος πλήρωσης και επιτυχίας, παρ’ όλα αυτά υπάρχουν κομμάτια του εαυτού του που, δίχως να υπολογίζουν τη δική του βολή και βούληση, ξεπηδούν από τα βάθη της ύπαρξής του και διεκδικούν το δικό τους μερίδιο στο παρόν του. Η ζωή, έτσι κι αλλιώς, δεν είναι ποτέ μόνο ένα πράγμα και η πορεία της δεν μπορεί να είναι ευθύγραμμη. Γιατί πάντα υπάρχει το τυχαίο, η σύμπτωση, το λάθος. Πάντα υπάρχει το ψέμα. Ακόμη και ολόκληρες ζωές χτίζονται πάνω στο ψέμα ή στην απόκρυψη της αλήθειας. Το έδαφος είναι ρευστό, κινούμενο, μετατοπίζεται διαρκώς.
Ακριβώς όπως και η ζωή του Λύρα, η οποία νοηματοδοτείται -εκ των υστέρων- διαφορετικά όταν βγαίνει στο φως ένα κρυμμένο οικογενειακό μυστικό από την εποχή της Κατοχής που αλλάζει τα δεδομένα και που τόσο ωραία, υπαινικτικά και δίχως ένταση προοικονομεί ο συγγραφέας. Η αποκάλυψη του μυστικού μέσω των Εβραιοαυστριακών φίλων του μετακινεί, με κάποιον αθόρυβο τρόπο, τον πυρήνα της ύπαρξής του έτσι ώστε οι βεβαιότητες και οι ηθικές κρίσεις και ίσως αγκυλώσεις του παρελθόντος να παίρνουν τη σωστή τους διάσταση: τα πράγματα δεν έχουν ποτέ μία και μόνο θέαση. Η αλήθεια έχει πολλές πλευρές, η ηθική ανωτερότητα το ίδιο. Αλλάζει ακόμη και η αντίληψη για το τι είναι οικείο και τι ξένο. Ή, μάλλον, αυτό είναι έτσι από την αρχή του βιβλίου.
Eνας κόσμος λεπτών αποχρώσεων
Ο Πανσέληνος γράφει, και μάλιστα δίχως να γίνεται εμφατικός, διδακτικός ή μελοδραματικός, αλλά με ένα ύφος ήπιο, λιτό, σαφές, ακριβές, έξω από τα στερεότυπα: ο ξένος τόπος γίνεται από την πρώτη στιγμή ο τόπος του ήρωα, ο οικείος τόπος. Αντιθέτως, η γενέτειρα, παρόλο που σ’ αυτή μένουν γονείς, παλιοί φίλοι κι έρωτες, σκιαγραφείται με γκρίζα χρώματα, ενσωματώνοντας όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά που, αυθόρμητα αλλά με σθένος, οδήγησαν τον νεαρό Λύρα στο φευγιό και συμβολοποιείται ως κάτι ξένο. Μέσω των ημερολογιακών καταγραφών του Λύρα κατά τη διετία 2014-2016 περνάνε όλα τα σύγχρονα με τον ήρωα γεγονότα του καιρού του τόσο στην Ελλάδα της κρίσης και της αριστερής κυβέρνησης όσο και στο θαύμα της καλοκουρδισμένης Γερμανίας. Συγχρόνως, με τις συνεχείς χρονικές μετακινήσεις και την αναπόληση του παρελθόντος, ο Πανσέληνος καλύπτει ένα μεγάλο χρονικό διάστημα εμποτίζοντας τις ατομικές ζωές των ηρώων με το ανεξίτηλο ανίκητο σημάδι της Ιστορίας.
Μάστορας της γραφής, ο Πανσέληνος δεν χρειάζεται τις υψηλές θερμοκρασίες: απόλυτα κυρίαρχος των μέσων του, με υποδειγματική διαύγεια και σαφήνεια, γλώσσα στέρεα και διάφανη, χτίζει διαρκώς, από βιβλίο σε βιβλίο, έναν κόσμο λεπτών αποχρώσεων, αμφισημίας και πολλαπλότητας. Τα συναισθήματα μπορεί να είναι και υπόγεια. Η νοσταλγία -του χρόνου, του τόπου- μπορεί να είναι κι αυτή υπόγεια. Μπορεί να εκδηλώνεται μόνο με τη μνήμη μιας ξεχασμένης λέξης. Αλλά «καλά ήταν ως εδώ».
Info
Αλέξης Πανσέληνος
«Ξεχασμένες λέξεις»
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Σελίδες: 224
Τιμή: 15,50 ευρώ
