Η ευρωπαϊκά καταξιωμένη σοπράνο και σολίστ του πιάνου Μαρίκα Κλαμπατσέα ακολουθεί επί πολλά χρόνια μια απόλυτα προσωπική διαδρομή με θεματικές παραστάσεις, οι οποίες συνδυάζουν έργα και τραγούδια από ένα πολύ μεγάλο εύρος ιδιωμάτων με δικές της φωνητικές και μη συνθέσεις. Ενώνει τολμηρά ακόμα και αντιφατικά μεταξύ τους ιδιώματα ερμηνεύοντάς τα με τη θαυμάσια φωνή της με πρωτοποριακό, ακόμα και εντελώς avant garde τρόπο. Μετά την πρώτη sold out παράστασή της με τίτλο «EROS» τον Φεβρουάριο, θα ακολουθήσουν άλλες δύο, μία την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης (21 Μαρτίου) και μία την Παρασκευή 28 Μαρτίου στον Χώρο Τέχνης Ασωμάτων (Ασωμάτων 6, Θησείο). Μιλήσαμε μαζί της γι’ αυτές αλλά και για τις πολλαπλές έννοιες και σημασίες του έρωτα.
Κάθε παράστασή σας έχει μια κεντρική ιδέα η οποία εκφράζεται τόσο με τη μουσική όσο και με τα κείμενα, ποιητικά και πεζά. Αφού λοιπόν αυτή τη φορά το θέμα είναι ο έρωτας, ποιο είναι για εσάς το πιο ερωτικό στοιχείο της μουσικής ανεξαρτήτως ιδιώματος;
Ναι, είναι αλήθεια, με ενδιαφέρει να υπάρχει πάντα ένα θέμα που με εμπνέει και με αφορμή αυτό συνθέτω και ερμηνεύω με ή χωρίς συνοδεία πιάνου. Εδώ το θέμα είναι ο «EROS», μια μουσική διαδρομή όπου το κλασικό συνυπάρχει με το σύγχρονο, ενώ γίνεται ανασύνθεση της κλασικής φόρμας με τον αυτοσχεδιασμό. Ο ελεύθερος αυτοσχεδιασμός με βοηθά να εξωτερικεύω το εσώτερο και ίσως ακόμα ανεξερεύνητο μέρος του εαυτού μου, τα αισθήματά μου, μετατρέποντάς τα σε ήχους και χροιές φωνής, ανάλογης και παραλλαγμένης. Δεν υπάρχει έλεγχος στον αυτοσχεδιασμό ή, σωστότερα, δεν είναι αυτοσκοπός. Οι επιλογές της μουσικής είναι συχνά συνθέσεις που αγαπώ και γι’ αυτό και τις επαναλαμβάνω σε διαφορετικές παραστάσεις μου, όπως το τραγούδι «Οι γλάροι φωνάζουν», απόσπασμα από το έργο «Καλάμιτι Τζέιν-Γράμματα στην κόρη της (1877-1902)», το οποίο θα ακουστεί και στην παράσταση «EROS». Εκεί, σ’ αυτή τη μουσική, ίσως υπάρχει και το έντονα ερωτικό στοιχείο που εκφράζεται μέσα από τη φωνητική ερμηνεία, με επιφωνήματα ή με μίμηση ήχων των γλάρων που ακούγονται σαν αγκομαχητά ερωτικών στιγμών χαράς και αγωνίας. Η σύνθεση αυτή γράφτηκε για τον έρωτα της ηρωίδας της Άγριας Δύσης Καλάμιτι Τζέιν για τον Τζέιμς Μπάτλερ Χίκοκ, πιο γνωστό ως Άγριο Μπιλ Χίκοκ.
Οι δικές σας συνθέσεις αυτή τη φορά προφανώς έχουν ως έμπνευση τον έρωτα, αλλά πώς και τι συνδέει, με βάση φυσικά αυτή την παράμετρο, τις συνθέσεις άλλων τις οποίες συμπεριλάβατε στην παράσταση;
Δεν διαχωρίζω τις δικές μου συνθέσεις από άλλων. Οι δικές μου εμπλέκονται συνήθως με εκείνες αγαπημένων συνθετών και ενώνονται μαζί τους. Αυτό είναι και το ζητούμενο, πολύτιμο υλικό για τη μουσική δημιουργία. Υπάρχουν και συνθέσεις με έμπνευση τον έρωτα ή την απώλειά του, οπότε κυριαρχούν η οδύνη και το δράμα. Ακόμη, υπάρχει και η πικρή παρωδία όταν ερμηνεύω το γνωστό τραγούδι «Someday my prince will come» από ταινία του Γουόλτ Ντίσνεϊ.
Η ερωτική ποίηση αποτελεί ένα πολύ μεγάλο μέρος της διεθνούς λογοτεχνίας. Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τα ποιήματα τα οποία ακούγονται στην παράσταση;
Η παράσταση «EROS» επικεντρώνεται σε αγαπημένες ποιήτριες οι οποίες μιλούν για τον έρωτα, όπως είναι η Μαρία Πολυδούρη - ένα από τα ποιήματα που θα διαβάσει η Αλίκη Πίτερσον και μελοποιώ είναι το «Μόνο γιατί µ’ αγάπησες». Με συγκινεί το πόσο απλά κι ανθρώπινα μιλά για την αγάπη, τον έρωτα. Επίσης, το αιχμηρό «Daddy» της Αμερικανίδας πρωτοπόρου ποιήτριας Σίλβια Πλαθ, κατακραυγή ενάντια στον αυταρχισμό του φασίστα πατέρα της. Ταυτίζομαι µε το δράμα που βίωνε και µε προκαλεί μουσικά και ερμηνευτικά σαν alter ego της.
Είναι μάλλον η πρώτη φορά που δεν αναλάβατε εσείς και τις απαγγελίες. Ποια είναι λοιπόν η κυρία Αλίκη Πίτερσον, στην οποία τις εμπιστευθήκατε και ποια η σχέση σας μαζί της;
Στις συνεργασίες μου το βασικότερο είναι η ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία, η συμπάθεια. Η Αλίκη Πίτερσον είναι σκηνοθέτρια και διαβάζει συγκινητικά τα ποιήματα των πρωτοπόρων Σίλβια Πλαθ, Χίλντα Ντουλίτλ και Σάρα Κέιν, το αυθεντικό αγγλικό κείμενο και τη μετάφραση στα ελληνικά, όπως και ποιήματα της Μαρίας Πολυδούρη και της Κικής Δημουλά. Η ποίηση είναι στο «EROS» συχνά αυτοτελής και δεν επιδέχεται μουσική παρέμβαση, όπως επίσης η μουσική διατηρεί την αυτονομία της. Σ’ αυτό το πλαίσιο κινείται και όλη η ιδέα του «EROS». Δύο γυναίκες που συμπράττουν δημιουργικά μιλώντας για την αγάπη.
Ο έρωτας έχει για εσάς και μια φιλοσοφική/οντολογική εκτός από συναισθηματική έννοια και ποια είναι αυτή;
Ναι, η ιδέα της ωραιότητας, αναζητώντας καθετί ποθητό και όμορφο στη ζωή, την πανανθρώπινη και παντοτινή αγάπη χωρίς όρια. Ο έρωτας, ακόμα κι αυτός που μένει απραγματοποίητος και υπαρκτός μόνο φαντασιακά, ο πλατωνικός ανιδιοτελής έρωτας, τον οποίο μόνο στα αγαπημένα ζώα έχω συναντήσει. Έχασα τον σκύλο μου, τον Νώε, και στο «EROS» θρηνώ γι’ αυτή την οδυνηρή απώλεια. Είναι ο έρωτας-θάνατος, η παντοτινή αγάπη.
Εκτός από δύναμη ζωής, ο έρωτας μπορεί να είναι και σπαραγμός, ακόμα και πόνος, και μάλιστα ίσως ταυτόχρονα;
Ναι, είναι ταυτόχρονα έρωτας και θάνατος. Ο έρωτας είναι η ενέργεια του ενστίκτου της ζωής, η χαρά, η απόλαυση. Ο θάνατος, από την άλλη, είναι η ενέργεια της καταστροφής, που εμπεριέχει τη βία, την επιθετικότητα και το τέλος. Στο «EROS» η οδύνη για καθετί αγαπημένο που χάθηκε εκφράζεται ως σπαραγμός διαμέσου των μουσικών επιλογών και της ερμηνείας, που συνάδουν με την ποίηση, τον έρωτα και το πάθος.
Ο έρωτας όμως μπορεί να είναι και επανάσταση, μεταφορικά και κυριολεκτικά;
Αν η ελευθερία του έρωτα μπορεί να επαγγέλλεται την ελευθερία και την ευτυχία του ανθρώπου, τότε, ναι, μπορεί να είναι και επανάσταση. Δανείζομαι μια φράση του Χρόνη Μίσσιου με την οποία συμφωνώ: «Ο έρωτας είναι η πρώτη μας επανάσταση, η εναντίωση της ατομικότητάς μας απέναντι σε ένα σύστημα οργανωμένης ανηθικότητας».
Αυτό μας φέρνει και στο τι συμβαίνει γύρω μας, στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου και φυσικά στη χώρα μας. Τι θα είχατε να πείτε για την πολιτικοκοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;
Το ανελέητο αυτό πολιτικοκοινωνικό σύστημα μας απαγορεύει να ζήσουμε ελεύθερα και να απολαύσουμε ό,τι αγαπάμε, προσπαθεί να μας αποξενώσει κι αυτό είναι μονόδρομος, μας απομακρύνει από καθετί όμορφο και από τις ίδιες μας τις ανάγκες. Προσπαθεί να μας καταστήσει ανήμπορους και αδιάφορους στο να κινητοποιηθούμε για να διεκδικήσουμε το δίκαιο. Ειδικότερα για τους ηλικιωμένους, άρρωστους και άπορους, η περιθωριοποίηση είναι αναπόφευκτη.
Πώς κρίνετε την κυβέρνηση της Ν.Δ. σε όλα τα ζητήματα και ιδιαίτερα στον Πολιτισμό, εντός του οποίου λειτουργείτε;
Ουδέν σχόλιο… Όμως όχι, δεν μπορώ να σιωπήσω, έχω αντέξει στην πορεία των χρόνων πολλά! Η αλλοτρίωση της Τέχνης και η εμπορευματοποίησή της προωθείται ανελλιπώς και με κάθε μέσο. Είναι άπειρα τα παραδείγματα αξιόλογων ανθρώπων του Πολιτισμού που δεν πήραν ποτέ πρώτα βραβεία που τους όφειλε το κράτος, ούτε καν την τιμητική σύνταξη ως ελάχιστο φόρο τιμής, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επιβιώσουν. Δυστυχώς, την ίδια εξευτελιστική στάση έχει και μέρος των ΜΜΕ, τροφοδοτώντας την ιδεολογία του κέρδους, της διαφήμισης και της προβολής και όχι του έργου και της αξίας του.
Πώς νιώσατε όταν μάθατε για το δυστύχημα των Τεμπών και τι νιώθετε σήμερα, δύο χρόνια μετά, γι’ αυτό; Συμμετείχατε στις διαδηλώσεις;
Αισθάνομαι όπως χιλιάδες Ελληνίδες κα Έλληνες. Είναι γροθιά στο στομάχι! Προδομένη και εξαπατημένη και, το χειρότερο, νιώθω να βρίσκομαι αντιμέτωπη με έναν διαρκή κίνδυνο. Νιώθω πως με πιέζουν να αποδεχθώ ως αυτονόητο ότι το πεπρωμένο μου θα καθορίζεται από μια υπεροπτική και αυταρχική Δεξιά, η οποία αποφασίζει για τη ζωή μου και πότε θα είναι το τέλος της! Η θλίψη και η οργή μου είναι ανείπωτες. Οι γονείς πονάνε και το πένθος τους είναι τεράστιο, αλλά ευτυχώς επαναστατούν. Μαζί τους πενθεί όλος ο ελληνικός λαός απαιτώντας δικαιοσύνη. Είναι ανατριχιαστικό το γεγονός της συγκάλυψης του βίαιου αυτού εγκλήματος, εξοργιστικό! Ξεπερνά κάθε όριο ανθρώπινης ανοχής!
Αν έπρεπε να παίξετε τώρα ένα και μόνο κομμάτι/έργο, κατά προτίμηση οργανικό, στον χώρο της τραγωδίας των Τεμπών, ποιο θα ήταν και γιατί;
Το «Πένθιμο εμβατήριο» («Marche funebre») του Φρεντερίκ Σοπέν. Μόνο αυτό νομίζω πως μπορεί να μεταφέρει μουσικά τον πόνο και το πένθος των ανθρώπων που έχασαν τα παιδιά τους.
Επειτα από τόσες παραστάσεις και συναυλίες, πιστεύετε ότι το παίξιμό σας στο πιάνο συμπληρώνει την ερμηνεία σας ή το αντίστροφο; Γενικότερα αισθάνεστε περισσότερο σοπράνο ή πιανίστρια;
Δεν μπορώ να διαχωρίσω το ένα από το άλλο ή να θέσω προτεραιότητα. Είναι αλληλένδετα. Το τραγούδι βαδίζει αρμονικά με το πιάνο ολοκληρώνοντας την ερμηνεία και την εκτέλεση. Το πιάνο συμπληρώνει τις τυχόν αδυναμίες της φωνής. Και το αντίστροφο, αλληλοσυμπληρώνονται. Όταν βέβαια τραγουδώ με ορχήστρα ή χωρίς τη συνοδεία πιάνου, τότε ναι, αισθάνομαι μόνο σοπράνο.
Και τα προσεχή σχέδιά σας; Υπάρχει ήδη η ιδέα για την επόμενη θεματική παράσταση;
Ευτυχώς υπάρχουν σχέδια. Μια όπερα δωματίου με τον τίτλο «Smile in the dark» που βασίζεται σε πρωτόγονους ήχους, ήχους της φύσης και στη μείξη ανθρώπινων φωνών και ζώων. Την προτείνω στο Arts Council της Αγγλίας, που με έχει υποστηρίξει σε όλη τη διαδρομή μου, για παραστάσεις εκεί κι ελπίζω να μπορέσω να την παρουσιάσω και εδώ. Ακόμη, στις 4 και 5 Απριλίου θα παρουσιάσω στην Ελλάδα την παράσταση «Από του φεγγαριού το φως», ένα αφιέρωμα στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ο τίτλος είναι ένας στίχος από το «Antonito Gamborio» του Λόρκα σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη και μουσική Μίκη Θεοδωράκη. Είναι μια σύγχρονη προσέγγιση φορτισμένη συγκινησιακά σε έκφραση και ερμηνεία, γιατί αγκαλιάζει ένα ευρύ μουσικό ρεπερτόριο που μέσα του γαλουχήθηκα και ολοκληρώνεται διαφοροποιημένα στο πέρασμα του χρόνου.
