Παρά τα 86 του χρόνια, ο Ρίντλεϊ Σκοτ παραμένει ένας από τους πιο εργατικούς και πολυάσχολους δημιουργούς που έβγαλε το σύστημα των μεγάλων στούντιο. Ικανός την ίδια στιγμή για μεγαλειώδη θεάματα αλλά και απίστευτες ασημαντότητες, o Σκοτ προκάλεσε ενθουσιασμό όταν ανακοίνωσε ότι θα καταπιαστεί με την πολυτάραχη άνοδο του Ναπολέοντα στην εξουσία και με τις μάχες που έδωσε υπό το πρίσμα της εμμονικής, ερωτικής σχέσης του με την Ιωσηφίνα. Οι πιο αισιόδοξοι πίστευαν ότι ο πολύπειρος σκηνοθέτης με αυτό το έπος θα επέστρεφε στις ρίζες του και στην υποβλητική ατμόσφαιρα της πρώτης ταινίας του με τίτλο «The last duel» (1977), που διαδραματιζόταν την περίοδο των Ναπολεόντειων Πολέμων, σε συνδυασμό με τις επικές διαστάσεις του πετυχημένου «Μονομάχου» («Gladiator», 2000). Οι πιο ρεαλιστές δεν λησμονούσαν τον Ρίντλεϊ Σκοτ του παρωχημένου «Το Βασίλειο των Ουρανών» («Kingdom of Heaven», 2005) και του παντελώς αδιάφορου «Exodus» (2014). Τελικά, ο προϋπολογισμός της παραγωγής του υπερφιλόδοξου φιλμ για τη ζωή του Ναπολέοντα άγγιξε τα 200 εκατ. δολάρια, κυρίως λόγω των δαπανηρών μαχών που χρειάστηκαν εκατοντάδες κομπάρσους.
Οι περισσότερες κριτικές στάθηκαν αρνητικά απέναντι στην ταινία για τις ανακρίβειες: την παρουσία του Ναπολέοντα στην εκτέλεση της Μαρίας Αντουανέτας, για την τοποθεσία της Μάχης των Πυραμίδων στην Αίγυπτο, για την απουσία αναφοράς στην αριστοκρατική καταγωγή του Γάλλου αυτοκράτορα και πάει λέγοντας. Άλλοι περιέγραψαν την ταινία ως αδέξια, αφύσικη και ακούσια αστεία, ενώ ο γαλλικός Τύπος την περιέγραψε ως μια φιλοβρετανική αναθεώρηση της Ιστορίας που δεν τσιγκουνεύεται τις εκρήξεις με κανόνια. Ο πάντα οξύθυμος και αλλεργικός σε καυστικές κριτικές Ρίντλεϊ Σκοτ, μιλώντας στο BBC, απάντησε μάλλον άκομψα: «Οι Γάλλοι δεν χωνεύουν ούτε τον ίδιο τους τον εαυτό».
Αυτή η καλογυαλισμένη και άνευρη εκδοχή της πορείας του Βοναπάρτη από την Κορσική καλύπτει με τα πλούσια ελέη της παραγωγής της την απουσία αφηγηματικού κέντρου βάρους και τους ημιτελείς χαρακτήρες του. Όμως αντί για μια θέση στο πάνθεο των μεγάλων ταινιών εποχής που γέννησε το Χόλιγουντ, όπως ο «Λόρενς της Αραβίας» ή ο «Σπάρτακος», η ταινία του Σκοτ μοιραία τοποθετείται πλάι στην ελαφρώς ανερμάτιστη ταινία εποχής που σκηνοθέτησε ο Όλιβερ Στόουν για τον Μέγα Αλέξανδρο του 2004. Η εξίσου ακριβή και σαφώς προβληματική βιογραφία του Μακεδόνα στρατηλάτη είχε διχάσει εξαιτίας των ιστορικών ανακριβειών, καθώς θεωρήθηκε αντιπερσική λόγω της επίθεσης του Αλέξανδρου σε εδάφη όπου βρίσκεται σήμερα το Ιράν. Ο Στόουν τότε είχε κατηγορήσει το στούντιο, λέγοντας πως η εκδοχή που είχε κυκλοφορήσει στις αίθουσες είχε πολλές διαφορές με το δικό του τελικό μοντάζ, το οποίο παρουσίασε μια δεκαετία αργότερα. Κάτι ανάλογο δείχνει να συμβαίνει και με την ταινία του Ρίντλεϊ Σκοτ, της οποίας η διάρκεια είναι 157 λεπτά. Ωστόσο ο σκηνοθέτης δήλωσε πρόσφατα πως υπάρχει η πλήρης εκδοχή της ταινίας, που φτάνει τις τεσσερισήμισι ώρες (270 λεπτά), και μάλιστα έχει στραφεί στην πλατφόρμα της Apple για να αγοράσει και να προσφέρει το εξοντωτικής διάρκειας director’s cut.
Εν αρχή ην ο Κιούμπρικ
Πολλά χρόνια πριν τη δαπανηρή ταινία που προβάλλεται αυτές τις ημέρες στους κινηματογράφους ο Στάνλει Κιούμπρικ είχε αφιερώσει πολλά χρόνια σε ένα κινηματογραφικό σχέδιο που χαρακτηρίστηκε «η καλύτερη ταινία που δεν γυρίστηκε ποτέ». Μετά την ολοκλήρωση της υπερβατικής ταινίας «2001: Οδύσσεια του Διαστήματος», που άλλαξε το τοπίο στην επιστημονική φαντασία, ο Κιούμπρικ άρχισε να εργάζεται πάνω σε μια βιογραφική ταινία για τον Ναπολέοντα. Ο περφεξιονιστής δημιουργός κατά την προσφιλή του τακτική αφιέρωσε χρόνια σε μια εξοντωτική έρευνα, εξετάζοντας χειρόγραφα και κειμήλια της εποχής, διαβάζοντας ιστορικά βιβλία και ερευνώντας εξονυχιστικά κάθε πτυχή της ζωής του Γάλλου αυτοκράτορα. Χάρη στην εκτενή έρευνα του Κιούμπρικ συγκεντρώθηκαν δεκάδες χιλιάδες φωτογραφίες από την ανίχνευση των τοποθεσιών για τα γυρίσματα και χιλιάδες διαφάνειες με εικόνες του Ναπολέοντα. Το 1969 υπήρχε ένα πρώτο σενάριο 149 σελίδων, όπου η δράση δεν περιοριζόταν σε μια συγκεκριμένη εποχή, αλλά εστίαζε στις μεγάλες μάχες και στο εμμονικό πάθος του για την Ιωσηφίνα. Ο Κιούμπρικ είχε βάλει στόχο να αναβιώσει με αυθεντικότητα τη ζωή στον 18ο και στον 19ο αιώνα, και είχε βυθιστεί σε μια ατέρμονη έρευνα για το τι φορούσε η Ιωσηφίνα και τι έτρωγαν το πρωί τα στρατεύματα. Ο Ντέιβιντ Χέμινγκς, που ήταν γνωστός κυρίως από το «Blow up» του Μικελάντζελο Αντονιόνι, ήταν η πρώτη επιλογή για τον αβανταδόρικο ρόλο. Όταν το ενδεχόμενο αυτό ναυάγησε, ο Κιούμπρικ στράφηκε στον Τζακ Νίκολσον, που δέχτηκε όσο η ταινία ήταν στο στάδιο της προετοιμασίας. Η Όντρεϊ Χέπμπορν είχε αρχικά τον ρόλο της Ιωσηφίνας, αλλά αρνήθηκε φοβούμενη το ενδεχόμενο των μακροχρόνιων γυρισμάτων και τη δοκιμασία των αλλεπάλληλων λήψεων για την ίδια σκηνή - ήδη η φήμη του Κιούμπρικ τον είχε τοποθετήσει ανάμεσα στους δυνάστες του πλατό. Τελικά, η Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) δεν προχώρησε sτην υλοποίηση της ταινίας.
Δεν βοήθησε το γεγονός ότι το στούντιο είχε μόλις αλλάξει χέρια και οι νέοι ιδιοκτήτες του δεν είχαν διάθεση να χρηματοδοτήσουν ένα επικό ιστορικό δράμα που απαιτούσε χιλιάδες στρατιωτικούς κομπάρσους και γυρίσματα πολλών μηνών σε πολλά μέρη της υφηλίου. Σημαντικό ρόλο στην ακύρωση του σχεδίου έπαιξαν και η κυκλοφορία της κινηματογραφικής διασκευής του μυθιστορήματος «Πόλεμος και ειρήνη», αλλά και η εισπρακτική αποτυχία της παραγωγής του Ντίνο ντε Λαουρέντις «Βατερλό» (Waterloo, 1971), που έδειξε ότι οι θεατές της εποχής δεν ενδιαφέρονταν για μια επική αναπαράσταση των μαχών του γαλλικού στρατού. Τα χρόνια της αφοσίωσης στο φιλμ δεν ευδοκίμησαν και το στούντιο επένδυσε σε άλλα σχέδια. Μεγάλο μέρος της έρευνας του Κιούμπρικ για εκείνη την εποχή αλλά και αρκετές από τις καινοτόμες ιδέες στις οποίες ο σκηνοθέτης εργάστηκε, όπως ένας φακός 50 mm ώστε οι σκηνές να φωτίζονται μόνο με το φυσικό φως των κεριών, βρήκαν τον δρόμο τους στην ταινία «Μπάρι Λίντον» (Barry Lyndon, 1975) που ακολούθησε, η οποία επικεντρωνόταν στην άνοδο ενός αριβίστα στους κόλπους της αριστοκρατίας την εποχή που προηγήθηκε των πρώτων στρατηγικών θριάμβων του Ναπολέοντα.
Η υπόσχεση για την εκπλήρωση του οράματος
Στη διάρκεια μιας πρόσφατης συνέντευξης Τύπου στο Φεστιβάλ του Βερολίνου ο Στίβεν Σπίλμπεργκ επιβεβαίωσε ότι, όπως είχε πράξει και με το «A.I.» το 2001, θα συνεχίσει την παράδοση της πραγματοποίησης των πρότζεκτ-απωθημένων του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Έτσι, σε συνεργασία με την Κριστιάν Κιούμπρικ, σύζυγο του σκηνοθέτη, και τον Γιαν Χάρλαν, σταθερό παραγωγό των ταινιών του, ο Σπίλμπεργκ ετοιμάζεται να φέρει εις πέρας την ταινία που οραματιζόταν ο Κιούμπρικ, βασισμένος στο αρχικό σενάριο των 149 σελίδων, σε μια μίνι σειρά επτά επεισοδίων για λογαριασμό του HBO, για την οποία θα χρησιμοποιηθεί ένας ολόκληρος στρατός από 40.000 στρατιώτες πεζικού και 10.000 ιππείς. Αναμένουμε να δούμε αν η εισπρακτική πορεία της ταινίας του Ρίντλεϊ Σκοτ, με τον Γιοακίμ Φοίνιξ στον πρώτο ρόλο, θα βάλει ταφόπλακα στην πραγματοποίηση της σειράς, για την οποία ο Σπίλμπεργκ νιώθει ένα ιερό χρέος προς τον πνευματικό του πατέρα.
Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί πως ο Ρίντλεϊ Σκοτ διάβασε το αυθεντικό σενάριο του Κιούμπρικ για να εμπνευστεί πριν καταπιαστεί με την παραγωγή του δικού του Ναπολέοντα και το βρήκε «απογοητευτικό».
Ο ρόλος του Βοναπάρτη στο σινεμά
Πέρα από τις υπερπαραγωγές εποχής όπου συνήθως συναντάμε τον Βοναπάρτη, υπάρχουν και οι κωμωδίες στις οποίες εμφανίζεται ως μεταφυσικό παράδοξο ή ως αποτέλεσμα υπερφυσικού ατυχήματος. Τέτοιες περιπτώσεις ήταν ο «Κυρίαρχος της Γης» («The story of mankind, 1957), μια λησμονημένη, παρανοϊκή κωμωδία όπου το ανθρώπινο είδος δικάζεται από θεϊκά όντα και ιστορικές προσωπικότητες καταθέτουν στη δίκη (ένας από αυτούς είναι ο Ναπολέοντας, τον οποίο υποδύεται ο νεαρός τότε Ντένις Χόπερ), η σαρωτική παρωδία «Love and death» (1975) του Γούντι Άλεν και η φανταστική περιπέτεια «Time bandids» (1981) του Τέρι Γκίλιαμ.
Στο βιβλίο «Πόλεμος και ειρήνη» ο χαρακτήρας του Ναπολέοντα δεν καταλαμβάνει ιδιαίτερο χώρο, όμως αναπόφευκτα εμφανίζεται στη θεαματική ρωσική ταινία του Σεργκέι Μπονταρτσούκ, που άγγιξε σε διάρκεια τις επτά ώρες, με τον Βλάντισλαβ Στρέλσικ στον επίμαχο ρόλο. Σε αμερικανικό έδαφος, ο Χέρμπερτ Λομ υποδύθηκε τον Ναπολέοντα στο πλευρό του Χένρι Φόντα και της Όντρεϊ Χέπμπορν στη διασκευή του «Πόλεμος και ειρήνη» που σκηνοθέτησε ο Κινγκ Βίντορ το 1956. Έναν χρόνο νωρίτερα, το 1955, ο Ρέιμοντ Πελεγκρίν έγινε «Ναπολέων» στην ομώνυμη γαλλική παραγωγή.
Ο Ροντ Στάιγκερ υποδύθηκε αξιόλογα τον Ναπολέοντα στο πολύπαθο έπος «Βατερλό» (1970), όμως αυτός που ξεχώρισε στον ρόλο ήταν ο Μάρλον Μπράντο, ακόμη και αν τον υποδύθηκε σε ένα μέτριο φιλμ όπως το «Désiree» (1954). Το ιστορικό δράμα του Χένρι Κόστνερ καταπιάνεται περισσότερο με τον ρομαντισμό παρά με την επέλαση και παρακολουθεί τον σύντομο αρραβώνα του Ναπολέοντα με την πρώτη αγαπημένη του, την Ντεζιρέ Κλαρί, που δεν ήταν άλλη από τη μνηστή του αδερφού του, η οποία υπήρξε περιζήτητη νύφη της Μασσαλίας. Τέλος, όσοι θέλουν να δουν μία και μοναδική ταινία για τους Ναπολεόντειους Πολέμους αξίζει να αναζητήσουν το θρυλικό εξάωρο έπος του Αμπέλ Γκανς (1927) με τις καινοτόμες τεχνικές, που εναλλάσσει τις διπλοτυπίες με το πολύπλοκο μοντάζ πολλαπλών δράσεων που εξελίσσονται ταυτόχρονα.
