Αυτή η κλιματική αλλαγή δεν μας αφήνει σε ησυχία. Οι πρόσφατες καταστροφές από μεγάλο όγκο νερού που ταλαιπώρησαν ολόκληρη σχεδόν τη χώρα μάς καλούν να δούμε τα πράγματα από την αρχή.
Η επιστήμη ανέδειξε τη σπουδαιότητά του, ο άνθρωπος όμως διαπίστωσε βιωματικά τη σημασία του και το έκανε μέρος της πίστης και της λατρείας του. Το «νεαρόν ύδωρ», το τρεχούμενο καθαρό νερό, δηλαδή, καθιέρωσε την ονομασία του ως «νερό» κατά τους βυζαντινούς χρόνους, απέναντι στο αρχαιοελληνικό «ύδωρ».
Ομως, πριν ακόμα και από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ο άνθρωπος αναγνώρισε τη θεμελιώδη σημαντικότητά του για τον αέναο κύκλο της ζωής, έναν κύκλο σαν και αυτόν που ακολουθεί το ίδιο το νερό, στη φύση. Την εξάτμισή του, δηλαδή, και ακολούθως τη συμπύκνωσή του, τη μεταφορά της υγρασίας και τέλος την επιστροφή του σαν βροχή, χαλάζι ή χιόνι.
Το νερό χρησιμοποιήθηκε ουσιαστικά και συμβολικά για τον καθαρισμό. Του σώματος από την καθημερινή εργασία, της ψυχής από όσα τη βασανίζουν και τελικά από όλα όσα θέλει να απαλλαγεί, για όσα θέλει να ξαναγεννήσει. Αναζητώντας οι πρόγονοί μας την αναγέννηση των Θεαινών κατά την αρχαιότητα, βάπτιζαν τα αγάλματά τους μέσα στο νερό. Συμβολίζοντας την άμεση σχέση νερού, γονιμοποίησης και γέννησης, η θεά Αφροδίτη σύμφωνα με τη μυθολογία αναδύθηκε από τα κύματα. Πανίσχυρος στο δωδεκάθεο ήταν και ο Ποσειδώνας, ενώ η επιστροφή του θεού Απόλλωνα από τη «χώρα των υπερβορείων», όπου ο ήλιος έλαμπε καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, γιορταζόταν με λαμπρότητα. Αυτήν τη γιορτή την αποκαλούσαν Θεοφάνια.
Με την επικράτηση του χριστιανισμού διαιωνίζονται αρχαία ελληνικά έθιμα μέσα από τη νέα θρησκεία. Ο αγιασμός έχει την έννοια του καθαρμού και εξαγνισμού του ανθρώπου από τις αμαρτίες του και ακόμα την απαλλαγή από την επήρεια των κακών δαιμονίων. Με τα Θεοφάνια, ή Φώτα ή Επιφάνεια, γιορτάζεται η βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο τον Βαπτιστή. Ο ιερέας γυρίζει σε όλα τα σπίτια και αγιάζει ραντίζοντας με αγιασμό ανθρώπους, ζώα και γεννήματα.
Στον πολιτισμό μας πλήθος εθίμων και εκδηλώσεων συνδέονται με τις ημέρες των Θεοφανίων και καταγράφονται σε κάθε τόπο όπου έζησε και δημιούργησε ο λαός μας. Η εμβάπτιση του σταυρού στα ύδατα (θάλασσα, λίμνη ή πηγή) και η ανάσυρσή του από γενναίους κολυμβητές είναι το βασικό τελετουργικό δρώμενο των Φώτων. Να αναφέρουμε και τα (ρωμαϊκής προέλευσης) «Ραγκουτσάρια» της Καστοριάς, όπου μασκαρεμένοι γλεντοκόποι τριγυρνούν στους δρόμους της πόλης χορεύοντας και τραγουδώντας άσεμνα άσματα, με σκωπτική και παιγνιώδη διάθεση. Ανήμερα των Θεοφανίων επίσης έχουμε στη Μακεδονία τους κουδουνοφόρους Αράπηδες, που μαζί με τους τσολιάδες, τη νύφη, τον παππού και την μπάμπω ξεχύνονται στους δρόμους δημιουργώντας ιλαρή ατμόσφαιρα. Στην Καλή Βρύση Δράμας συναντάμε τα «Μπαμπούγερα». Με ρίζες στη λατρεία του θεού Διονύσου (το 1996 βρέθηκε ιερό του Διονύσου 2 χιλιόμετρα έξω από το χωριό), ξεχύνονται στους δρόμους μετά τον αγιασμό των υδάτων οι μεταμφιεσμένοι συμμετέχοντες με τραγούδια, φωνές και ήχους από τα μεγάλα κουδούνια που έχουν δεμένα πάνω τους.
Στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής υπάρχει το έθιμο της Καμήλας. Έξι άνδρες, κρυμμένοι κάτω από το ομοίωμα μιας καμήλας, χορεύουν και τραγουδούν υπό τους ήχους κουδουνιών. Μένοντας στη Χαλκιδική, στο Παλαιόκαστρο και στον Άγιο Πρόδρομο συναντάμε αντίστοιχα τους «φωταράδες» και τους «φούταρους». Αμφότεροι αγωνίζονται για την αρπαγή λουκάνικων και κρέατος στα σπίτια που επισκέπτονται.
Να λοιπόν που το νερό, εκτός των άλλων, δημιουργεί και ένα σημαντικό φορτίο πολιτισμού θεραπεύοντας ανάγκες πίστης, ανάγκες ψυχής, ανάγκες σωματικές και κοινωνικές, συντροφεύοντας τις ημέρες του χειμωνιάτικου γιορταστικού δωδεκαήμερου. Αυτά για την απόλαυση και την ευλογία του νερού κάτω από κανονικές συνθήκες. Πριν όμως από αυτές, μέσω της προφορικής παράδοσης και όχι μόνο, έφτασε ως εμάς ο μύθος του κατακλυσμού. Οι πληροφορίες του κατακλυσμού του Νώε, η ινδουιστική ιστορία του Μανού, ο ελληνικός μύθος του κατακλυσμού του Δευκαλίωνα και άλλοι ακόμη μας δίνουν πληροφορίες για την εποχή του λιωσίματος των παγετώνων.
Δεν υποστηρίζω ότι ζούμε μια παρόμοια περίοδο. Ο ΟΗΕ όμως σε ανακοίνωσή του εκφράζει ανησυχία για το θέμα των παγετώνων και των παγοκαλυμμάτων στις μέρες μας. Πρόκειται για μάζες πάγου έκτασης 50.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων που έχουν αποσταθεροποιηθεί λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας. Προειδοποιεί, λοιπόν, ο ΟΗΕ για τις επιπτώσεις που θα υπάρχουν καταρχήν στα βουνά. Και, όπως ήδη διαπιστώνουμε, όχι μόνο.
Αυτός ο κατακλυσμός, λοιπόν, δεν προήλθε από την εξελικτική πορεία της φύσης. Τον έφεραν εδώ ανθρώπινες επιλογές και παρεμβάσεις. Δεν ξέρω αν μπορούμε να κάνουμε κάτι έστω και «στο και πέντε». Επιβεβλημένο είναι όμως να προσπαθήσουμε να κάνουμε το νερό ξανά στοιχείο ζωής και πολιτισμού, όπως ήταν κάποτε.
Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι ηθοποιός, μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ
