Συναντηθήκαμε με τη Σοφία Φιλιππίδου στο Μαγαζάκι της Τέχνης, στον ζεστό αυτόν θεατρικό χώρο που φιλοξενεί τα θεατρικά της σχέδια σε χρόνο παρόντα. Εκεί που στο ημίφως, με έναν μικρό προβολέα για βοηθό, αφέθηκε αυθόρμητα στις φωτογραφικές αποτυπώσεις του Παύλου Παρασκευά, απαντώντας καθαρά και ξεκάθαρα σε όλες τις ερωτήσεις μας. Εκεί που μόλις έκανε πρεμιέρα η νέα σκηνοθεσία της στο έργο του Γκομπρόβιτς «Υβόννη, Πριγκίπισσα της Βουργουνδίας», με συμμάχους πάνω στη σκηνή τους μαθητές της. Εκεί που το χρήμα δεν είναι εμπόδιο για να δεις μια παράσταση, αφού υπάρχει κουτί ελεύθερης οικονομικής συνεισφοράς και δεν ανοίγουν τα ταμεία. Γιατί «όταν ανοίγουν τα ταμεία στο θέατρο, αλλάζουν όλα», όπως χαρακτηριστικά θα πει η ίδια. Η Σοφία Φιλιππίδου είναι καλλιτεχνικά ολοζώντανη και δραστήρια, έχοντας ενώσει όλα τα κομμάτια πια για να αντέχει και να καταφέρνει τις αφηγήσεις. Από τα χρόνια των μεγάλων γκεστ στις «Τρεις Χάριτες», στο «Ντόλτσε Βίτα» και στους «Δύο ξένους», την Επίδαυρο ως το Μαγαζάκι της Τέχνης στα Εξάρχεια η Σοφία Φιλιππίδου ξέρει πια καλά να λέει την ιστορία της. Με αρχή, μέση και, ευτυχώς, χωρίς κανένα τέλος. Αυτή είναι η Σοφία Φιλιππίδου.
Πώς προκύπτει αυτό το ανέβασμα του έργου του Γκομπρόβιτς;
Έτυχε να διαβάσω τα μυθιστορήματά του και μου θύμιζε πολύ θέατρο. Βρήκα τα θεατρικά του και γοητεύτηκα από την Υβόννη γιατί ασχολείται με τα θέματα της μορφής και του περιεχομένου. Επειδή στην Τέχνη συνήθως ασχολούνται με το εξωτερικό και στο θέατρο επιπόλαια καμιά φορά, αυτός πηγαίνει βαθύτερα και με κάποιον περίεργο τρόπο χωρίς ακριβώς να έχω ομοιότητες, επειδή η Υβόννη δεν έχει σχήμα, είναι άσχημη, δεν μιλάει, είναι σιωπηλή, έχει μια παθητικότητα, δεν μπορεί να πει αυτό που θέλει όταν θέλει, όλο αυτό κάπως με γοήτευσε.
Είναι ένας βουβός ρόλος, σωστά;
Ακριβώς. Δυο-τρεις φορές μιλάει μόνο και ξαφνιάζονται όλοι και προσπαθούν να την ερμηνεύσουν. Αυτή η σιωπή γεννάει κάτι επικίνδυνο.
Σπάζοντας τη σιωπή της, τι θεωρείτε ότι θα έλεγε;
Πρέπει να μείνει έτσι. Γιατί έτσι σιωπηλή και άσχημη, χωρίς να μπορούμε να την κατατάξουμε πουθενά, γίνεται καθρέφτης μας. Αυτή η σιωπή της ξυπνάει μέσα μας όλα μας τα κακά στοιχεία τα οποία τα έχουμε κρυμμένα. Γεννάει τέρατα. Όταν ο πρίγκιπας αποφασίζει να την αρραβωνιαστεί και να τη φέρει στο παλάτι, η Υβόννη με τα χαρακτηριστικά της γεννάει τα τέρατα μέσα στο παλάτι και όλοι θέλουν να τη δολοφονήσουν. Γιατί δεν αντέχουν να βλέπουν μέσα τους την ασχήμια τους.
Ταυτίζεστε με την Υβόννη;
Ταυτίστηκα κάπως. Είχα και εγώ πολλές δυσκολίες ενσωμάτωσης και άρχισα να βλέπω στοιχεία μου στην Υβόννη. Βέβαια δεν έχω σε αυτόν τον μεγάλο βαθμό την παθητικότητά της. Προσπαθώ με κάθε τρόπο, ακόμα και με ποίηση, με λογοτεχνία, να εκφραστώ, εάν δεν μπορώ να εκφραστώ ευθέως. Δεν εγκαταλείπω. Παρ’ όλα αυτά, με δυσκολεύει ο τρόπος που με αντιλαμβάνονται οι άλλοι. Ακόμα και η οικογένεια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι, η αγορά. Νιώθω ότι άλλο θέλω να πω και άλλο καταλαβαίνουν. Θέλουν από μένα αυτό το οποίο θα είναι εμπορεύσιμο, αυτό που θα μπορούσαν να το πουλήσουν για να βγάζουν χρήματα. Επειδή είμαι μάλλον ένα ταλέντο πολύπλευρο η αγορά ήθελε να το εκμεταλλευτεί.
Σας ζορίζει εσάς αυτό;
Ναι, γιατί δεν συμφιλιώθηκα μέσα μου ότι εγώ το επιθυμώ αυτό. Ούτε μου ταιριάζει ούτε μου πάει. Εγώ είχα μέσα μου βαθιά μια επιθυμία: μόνο να παίρνω χαρά.
Πήρατε χαρά από τη δουλειά σας;
Ναι, όμως δεν την έπαιρνα πάντα από κει που ήμουνα, όπως όταν ήμουνα παιδί στα παιδικά παιχνίδια ή στις πρώτες ομάδες στη Θεσσαλονίκη, που με όλα μας τα προβλήματα, με τις πολιτικές αντιπαραθέσεις, μέσα σ’ αυτούς τους καβγάδες και την τριβή, υπήρχε λόγω γενναιότητας και λόγω Χούντας και λόγω άγνοιας μια επιθυμία να βγω από το σπίτι, να πάω να κάνω τέχνη, να αλλάξουμε τον κόσμο, να αποκτήσουμε ξανά την ελευθερία μας, να πούμε και εμείς τα επαναστατικά μας μηνύματα μέχρι να έρθει η Μεταπολίτευση, που ήταν το καλωσόρισμα της Δημοκρατίας εκ νέου, που και πάλι είχαμε χαρά που όλα τα όνειρά μας θα τα κάνουμε πραγματικότητα. Αυτό ψάχνω να βρω, το οποίο με απογοήτευσε, δεν συνέβη ποτέ, αλλά δεν έχει σημασία. Γιατί ήταν ένα κίνητρο. Σημασία έχει να βγαίνεις από το σπίτι σου, μέσα σε μια ωραία άγνοια, να έχεις μια ιδεολογία ακόμα και αν δεν σου κάθεται. Σημασία έχει να έχεις πίστη σε αυτό που κάνεις, στον εαυτό σου και ότι κάτι θα συμβεί. Αυτό αναζητώ και μέσα στην αγορά εγώ δεν το συνάντησα αυτό.
Μετανιώσατε για κάποια πράγματα, δηλαδή;
Από τη μία μετανιώνω και είμαι τιμωρητική με τον εαυτό μου γιατί δεν πήγα, ας πούμε, να σπουδάσω σκηνοθεσία έξω. Γιατί ουσιαστικά αυτό ονειρευόμουν. Αυτό που κάνω τώρα. Βρίσκω τα υλικά, τους ηθοποιούς, παίρνω από αυτούς το καλύτερο, κάνω τα κοστούμια, τα σκηνικά. Είναι σαν γλυπτική. Σαν ποίηση. Όλα μαζί. Όταν ανέβαινα στη σκηνή, δεν περίμενα τον σκηνοθέτη να μου πει πού να πάω. Ήξερα. Ουσιαστικά ήμουν ένας σκηνοθέτης, ένας φυσικός σκηνοθέτης. Δεν είμαι αυτή που ανεβάζει τρία έργα τον χρόνο και κάνει μεγάλες επιτυχίες γιατί θέλει να πουλάει. Δεν έχω καλή σχέση με τα λεφτά. Εγώ είμαι σκηνοθέτης από τη φύση μου. Έπαιζα θέατρο για να αλλάξω τον κόσμο. Μετά ανακάλυψαν το ταλέντο μου, έγινε η τηλεόραση, με ζητούσαν όλοι τότε το ’90 επειδή έγραφα και έπαιζα. Ήμασταν περιζήτητοι εμείς που γράφαμε και παίζαμε. Το ’96 τελείωσε αυτό από τη μεριά μου.
Τι γίνεται και σταματάει όλο αυτό;
Μπήκαν πάλι τα λεφτά στη μέση, να κάνουμε εκπομπές, κάθε χρόνο καινούργιο σίριαλ, και εγώ δεν ήθελα να πάω από εκεί.
Αυτή η κωμική σας πλευρά που γνωρίσαμε μέσα από τα σίριαλ υπάρχει;
Υπάρχει, αλλά αν ακολουθούσα μόνο αυτό, σήμερα κάθε μέρα θα έπρεπε να τρέχω στο θέατρο, θα παίζαμε τρεις φορές το ίδιο έργο, θα έπρεπε να κάνω πάλι το ίδιο πράγμα, να πάμε περιοδείες και γενικώς να βγάζουμε λεφτά. Και η δραματική πλευρά το ίδιο είναι. Μόνο που η δραματική πλευρά στο πλαίσιο ενός κράτους που σε παίρνει, σε θεοποιεί και σε βάζει στο Εθνικό είναι ήσυχη, πιο ήρεμη. Παίζεις δυο μήνες, πας στην Επίδαυρο, παίρνεις τα εύσημα, ξεκουράζεσαι. Ποιος δεν αγαπάει να τον αγαπάει το κράτος; Εγώ, όμως, νομίζω δεν με αγαπάει το κράτος.
Γιατί το λέτε αυτό;
Γιατί δεν είχα ποτέ αυτή την πολυτέλεια. Έπρεπε να αγωνίζομαι συνέχεια να φύγω από την τάξη μου, να δώσω αγώνα κοινωνικό και πολιτικό με τη ζωή μου και το έργο μου, και να φτάσω με τις σπουδές μου, τη μελέτη μου, τον αγώνα μου και την καθημερινή μου δουλειά τους άλλους που ήταν εκεί εκ των προτέρων. Κάποιοι πρέπει να γεράσουμε για να μας αποδεχτούν και κάποιους το κράτος τούς αποδέχεται από 19 χρονών. Έχω κάνει τόσο πολλές επιτυχίες, που πραγματικά θα έπρεπε να έχω λύσει το θέμα αυτό. Γιατί από 19 χρονών που εμφανίστηκα δεν έχω κάνει ποτέ κάτι το οποίο να είναι κατώτερο ή μέτριο.
Βγάλατε, όμως, χρήματα;
Όχι, δεν έβγαλα λεφτά. Γιατί στο θέατρο δεν βγάζεις λεφτά και στην τηλεόραση δεν είχα κασέ μεγάλο. Έκανα μόνο guests και όχι καλοπληρωμένα. Φανταστείτε να έπαιζα όλα τα σενάρια που μου στέλνανε πόσο κουρασμένη, ταλαιπωρημένη και ίσως και καταθλιπτική θα ήμουνα εάν έκανα 20 χρόνια κάθε μέρα τηλεόραση. Πώς θα έβρισκα τον εαυτό μου; Πού θα ’βρισκα τη χαρά μου; Πότε θα μελετούσα, πότε θα έγραφα, πότε θα διάβαζα, πότε θα ερωτευόμουνα; Θα ήμουν στο τρελοκομείο τώρα. Θα ήμουν βαριά άρρωστη. Δεν ξέρω πώς τα καταφέρνουν όλοι αυτοί. Ούτε ποτέ συζήτησα για χρήματα ούτε ποτέ με ενδιέφερε να πω πόσο κάνω. Και δεν ξέρω και πόσο κάνω. Ούτε ξέρω τι λεφτά παίρνουν οι άλλοι και δεν με ενδιαφέρει.
Τελικά, τα καταφέρατε; Γράψατε, διαβάσατε, ερωτευτήκατε;
Ήδη από το ’96 άρχισα σιγά-σιγά να βλέπω καθαρά. Να φεύγουνε τα πέπλα από τα μάτια μου και κατάλαβα ότι ο δρόμος μου είναι μέσα από το θέατρο, μέσα από το γράψιμο. Και επειδή δεν «πέτυχα» στο γράψιμο το τηλεοπτικό, στράφηκα στην πραγματική μου φύση, που είναι εντέλει η ποίηση και η λογοτεχνία. Και επειδή ακόμα πιστεύω ότι η ποίηση είναι το μέγιστο είδος και εγώ είμαι ακόμα πολύ ανέτοιμη, στράφηκα σε αυτό που τελικά πιστεύω ότι μπορώ να κάνω και είναι τα μικρά κείμενα τα οποία φιλοδοξούν να είναι και ποιητικά. Είχα την καλή τύχη να με καλέσει η Ελευθεροτυπία, όταν άνοιξε τη δεύτερη φορά, να γράφω κάθε σαββατοκύριακο σε μια στήλη που τη λέγανε «Η ματιά της Σοφίας». Τα δημοσίευα στο facebook. Τo facebook μου ταιριάζει και μπήκα γρήγορα και έκανα το xρoνολόγιό μου για να διαφημίζω τη δουλειά μου. Με έσωσε. Έχω πάρα πολλά χρόνια facebook. Πιστεύω, όμως, ότι ο καθένας έχει το facebook που του αξίζει. Τα κείμενά μου κάνανε μεγάλη επιτυχία και έτσι με πήραν οι Εκδόσεις Καστανιώτη να μου κάνουν βιβλίο. Αυτό είναι μαγικό, αν σκεφτούμε πόσο δύσκολο είναι να εκδώσεις σήμερα.
Ως γυναίκα όλα αυτά τα χρόνια δεχτήκατε σκληρότητα στον χώρο του θεάτρου;
Κατάφερα να ελιχθώ. Ως παιδί στα παιχνίδια προτιμούσα πάντα έναν ελιγμό. Και με ένα αγόρι που με κυνηγούσε. Ένα παιδικό χαρακτηριστικό τελικά είναι το χάρισμά μου και εφαρμόζεται και στη ζωή μου, στην οικογένειά μου, στα ερωτικά μου και στο θέατρο, όπου συναντάς κακότροπους σκηνοθέτες και κακές συνεργασίες. Συμφιλιώνεσαι όμως. Όταν ανοίγει το ταμείο, όταν έχουμε ένα θέατρο με ανοιχτό ταμείο, όλα είναι αλλιώς. Στο ταμείο τα αποδίδω όλα. Εκεί είναι το πρόβλημα. Είναι αλλιώς το θέατρο με 50 θέσεις, αλλιώς τα μεγάλα θέατρα που πρέπει, ας πούμε, οπωσδήποτε να γεμίζουν κάθε μέρα. Έχει μεγάλη διαφορά.
Άρα το κίνημα MeToo δεν σας εξέπληξε;
Όχι, δεν με εξέπληξε. Χάρηκα που συζητάμε για αυτά τα θέματα. Γιατί υπάρχει η λεκτική καταπίεση, υπάρχει βία, υπάρχει σκληρότητα, πρέπει να αποδώσεις, να είσαι αποδοτικός να μην ακούς, να μην αντιμιλάς. Όπως το ’50 και το ’60. Υπάρχουν. Εγώ όμως, επειδή είμαι μεγαλωμένη αυστηρά και ήμασταν πολύ καταπιεσμένες οι γυναίκες, ήταν η φυσική εξέλιξη να βλέπω ότι συμπεριφέρονται έτσι. Δεν ξαφνιαζόμουν. Ήξερα ότι η ζωή είναι έτσι. Από τη γειτονιά μου, από την τύχη των κοριτσιών, των αγοριών που δεν ήτανε, ας πούμε, όπως έπρεπε. Νομίζω ότι και οι γυναίκες και οι άντρες ανεξαιρέτως φύλου, εάν δεν είμαστε όπως προτάσσουν η μόδα, το περιοδικό, ο παπάς, ο μπαμπάς, ο δάσκαλος, όλοι ταλαιπωρούμαστε. Όχι μόνο οι γυναίκες. Σκεφτείτε τι τραβάει ένας ομοφυλόφιλους για να είναι αποδεκτός. Για σκεφτείτε όλους εμάς που έχουμε τις αναπηρίες μας τι τραβάμε. Είμαστε πολλοί και πρέπει να αγωνιζόμαστε συνέχεια. Σε αυτή τη ζωή διαρκώς αγωνιζόμαστε να αποδείξουμε ότι είμαστε ανάπηροι, αλλά με προσόντα.
Ποιες είναι οι δικές σας αναπηρίες;
Ως ηθοποιός δεν είμαι το εξώφυλλο, ας πούμε. Δεν είμαι η γυναίκα που τρέχουν από πίσω της για την εξωτερική της ομορφιά. Πρέπει να με γνωρίσουν και να με αγαπήσουν γι’ αυτό που είμαι. Ανακάλυπταν μέσα μου ένα φως, μια χαρά, μια ενέργεια την οποία λαχταρούσαν από μένα. Την ενέργειά μου, το πάθος μου, την εργατικότητά μου, την καλοσύνη μου, την ευγένειά μου. Αυτά αγαπάνε. Δεν είναι, όμως, στην πρώτη γραμμή της πώλησης στο ράφι αυτά. Δεν είμαι η Coca-Cola στο ράφι.
Από τις εκλογές που έρχονται προσδοκάτε κάτι;
Βεβαίως. Έχω άγχος, έχω αγωνία. Μεγάλωσα και δεν μπορώ να ακούω για μεγάλες αλλαγές. Προσδοκώ ότι οι πολιτικοί κάπως θα συνεννοηθούν, θα στραφούν αναγκαστικά σε κάποια αλήθεια. Εμείς πρέπει να μελετήσουμε, να διαβάσουμε και να είμαστε συνεχώς ενεργοί. Δεν θα σωθούμε μόνο αν πάμε να ψηφίσουμε. Δεν είναι το καθήκον μας να μπούμε στο παραβάν, να αισθανθούμε ελεύθεροι γιατί δεν μας βλέπει κανείς. Δεν τελειώνει εκεί το καθήκον μας απέναντι στον εαυτό μας και στην πολιτική. Πρέπει μετά από αυτό να είμαστε παρόντες σε ό,τι συμβαίνει, διαρκώς να διεκδικούμε, να παρακολουθούμε, να προσπαθούμε για την πολιτική, πολιτιστική, κοινωνική και οικολογική καθαριότητα και καλυτέρευση. Να γινόμαστε καλύτεροι και όχι να βάζουμε την ψήφο μας απλώς για να μας δώσουν μια θέση στο Δημόσιο. Αυτό θα με πεθάνει. Που είμαστε εξαρτημένοι τόσο πολύ από αυτή την ανταλλαγή.
