Η αμοιβή που καταβάλλεται σε έναν δημιουργό έργου τέχνης (μουσικού, λογοτεχνικού, επιστημονικού) για τη χρησιμοποίησή του και την αναπαραγωγή του είναι μια πολύ παλιά υπόθεση. Πέρασαν πολλά χρόνια και χρειάσθηκαν αγώνες των δημιουργών για να καταλήξουμε στην καταβολή συγγραφικών και άλλων δικαιωμάτων.
Στην ελισαβετιανή εποχή, για παράδειγμα, ένας επιχειρηματίας ονόματι Χένσλοου αγόραζε από τους θεατρικούς συγγραφείς τα δικαιώματα όλων των θεατρικών έργων της εποχής και τα εκμεταλλευόταν οικονομικά. Να σημειώσουμε πως τότε τα έργα κυκλοφορούσαν σε χειρόγραφα και κανείς δεν είχε δικαίωμα να τα χρησιμοποιήσει, εκτός και αν πλήρωνε αδρά. Όταν όμως τυπώνονταν, μπορούσε καθείς να τα ανεβάσει έναντι ενός χαμηλού τιμήματος. Αργότερα και γύρω στο 1600 ο συγγραφέας έπαιρνε κάποια χρήματα από τις εισπράξεις της τρίτης, της έκτης και της ένατης παράστασης. Από τον 18ο αιώνα, που το θέαμα αρχίζει και γίνεται υλικό για μεγάλες οικονομικές επιχειρήσεις, που οι εκδόσεις των βιβλίων γίνονται μαζικές, που η μουσική και οι στίχοι γίνονται κι αυτά κομμάτι της οικονομίας, οι δημιουργοί διεκδικούν το ποσοστό που τους αναλογεί από την οικονομική επιτυχία των επιχειρήσεων που αξιοποιούσε τα δημιουργήματά τους.
Η σταδιακή κατοχύρωση των πνευματικών και συγγενικών δικαιωμάτων έφερε ως εναλλακτικές λύσεις κλοπές στην πνευματική ιδιοκτησία, λογοκλοπίες, πρόχειρες διασκευές και μια πραγματική αναρχία στο τοπίο. Μετά το 1900 θεσπίσθηκαν νόμοι και υπήρξε μια σκληρή διεκδίκηση αυτών των δικαιωμάτων. Στην Ελλάδα, με πρωτοπόρο την Εταιρεία Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, υπήρξε μια ασθενής νομική κατοχύρωση των συγγραφικών δικαιωμάτων. Παρ’ όλα αυτά, οι δημιουργοί μέσα από τις ενώσεις τους διεκδικούσαν και κέρδιζαν. Ηθοποιοί, σκηνοθέτες, μουσικοί κ.λπ. Εκεί, όμως, που το τοπίο ήταν εντελώς άναρχο και η εκμετάλλευση βασίλευε ήταν ο χώρος της μουσικής παραγωγής. Οι μουσικές και τα τραγούδια που μεταδίδονται από το ραδιόφωνο, τις συναυλίες, τους τηλεοπτικούς σταθμούς, τις μουσικές σκηνές, αλλά και τα καφενεία ακόμα αντιπροσωπεύουν μια μεγάλη οικονομική αγορά. Εδώ, η πρώτη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ στο πεδίο των πνευματικών δικαιωμάτων με τον Νόμο 4481/2017 ενσωμάτωσε την Κοινοτική Οδηγία και καθόρισε τους κανόνες λειτουργίας των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης. Ταυτόχρονα αντιμετώπισε με επιτυχία τη διαχρονική παθογένεια και την κατάρρευση της ΑΕΠΙ, αφενός διενεργώντας τους απαραίτητους ελέγχους, που καρκινοβατούσαν επί χρόνια και οι οποίοι κατέληξαν στην ανάκληση της άδειας λειτουργίας της τον Ιούνιο του 2018, και, αφετέρου, πραγματοποιώντας τις κατάλληλες παρεμβάσεις ώστε να διασφαλισθούν τα δικαιώματα των δημιουργών. Η σύσταση της ΕΥΕΔ (Έκτακτη Υπηρεσία Ειδικής Διαχείρισης) το 2018, η στελέχωση και η λειτουργία της αποτέλεσαν τη γέφυρα που κατέστησε εφικτό το πέρασμα από την ΑΕΠΙ στους οργανισμούς των δημιουργών στον χώρο της μουσικής.
Η παρέμβασή μας αυτή, η οποία ήταν πρωτόγνωρη και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς δεν υπήρχε προηγούμενο πτώχευσης τέτοιου οργανισμού, όπως ήταν η ΑΕΠΙ, δικαιώθηκε πλήρως σε δικαστικό επίπεδο, καθώς απορρίφθηκαν από το ΣτΕ όλες οι προσπάθειες ακύρωσής της, αλλά και σε πραγματικό καθώς αγκαλιάστηκε από την πλειονότητα των δημιουργών.
Για τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. οι Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης των δημιουργών, ιδίως στη νέα ψηφιακή εποχή, είναι ο θεσμός που μπορεί να διασφαλίσει την οικονομική ανεξαρτησία των δημιουργών, να προστατέψει την πνευματική τους δημιουργία και πρέπει οι πολιτικές του υπουργείου Πολιτισμού, αφενός, να ενισχύουν τους οργανισμούς απέναντι ιδίως στις πλατφόρμες, αφετέρου, να διασφαλίζουν τον έλεγχο και την ορθή οικονομική τους διαχείριση. Μεγάλη, λοιπόν, η πορεία διεκδίκησης των συγγραφικών και άλλων πνευματικών δικαιωμάτων. Ιδιαίτερα σήμερα, στην ψηφιακή εποχή, που η εκμετάλλευση είναι πιο εύκολη. Με αγωνιστική διάθεση, όμως, οι δημιουργοί διεκδικούν τα δικαιώματά τους από το έργο τους.
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι υποψήφιος βουλευτής Ανατολικής Αττικής με τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
