Το θέατρο ως μια μορφή τέχνης ελευθερίας και αμφισβήτησης, εκτός των άλλων, υπήρξε αντικείμενο προσοχής της εξουσίας. Ήθελαν οι κρατούντες και κυβερνώντες διαχρονικά και να το απολαμβάνουν αλλά και να έχουν λόγο για τις δραστηριότητές του. Για το περιεχόμενο των παραστάσεων, για τα μηνύματα που εξέπεμπαν, το όραμα που επικοινωνούσαν στο κοινό.
Μοιραίο ήταν να αναθέτει η κρατική εξουσία σε κάποιον να φροντίζει για τις ανάγκες των θεάτρων, αλλά και για να τα ελέγχει. Η πιο γνωστή τέτοια περίπτωση αξιωματούχου ήταν ο λόρδος αρχιθαλαμηπόλος του βρετανικού βασιλικού οίκου. Διορίστηκε για πρώτη φορά το 1494 ως «τελετάρχης» και ήταν υπεύθυνος για τα θέματα ψυχαγωγίας του βασιλιά Ερρίκου του Ζ’. Η πρώτη εικόνα ήταν το ενδιαφέρον για την ψυχαγωγία της αυλής, αλλά και η ενίσχυση θεάτρου και θεατρίνων για την επιτυχία του έργου τους. Κατ’ αρχάς, λοιπόν, φαντάζει ως κάτι θετικό. Όμως μετά την παλινόρθωση ο λόρδος αρχιθαλαμηπόλος άρχισε να παρεμβαίνει στα εσωτερικά του θεάτρου, ασκώντας μια μορφή ελέγχου που ξέφευγε προς τη λογοκρισία για θέματα πολιτικά και θρησκευτικά. Στη δική του αρμοδιότητα ήταν να χορηγεί άδειες πολλών ειδών. Κατ’ αρχάς για τα καινούργια έργα ή τις προσθήκες που έμπαιναν σε παλιότερα. Υπήρχε στο γραφείο του ο εξεταστής έργων που έκανε τον ενδελεχή αυτόν έλεγχο. Ακόμα και αργότερα, που καταργήθηκαν οι εξουσίες του λόρδου αρχιθαλαμηπόλου, αυτός είχε υπό τον έλεγχό του μια επιτροπή από τρεις Άγγλους αναγνώστες και έναν Ουαλό, οι οποίοι εντόπιζαν έργα άσεμνα, βλάσφημα ή ανατρεπτικά, καθώς και αναφορές για πρόσωπα που βρίσκονταν εν ζωή.
Είχε ακόμα ο αρχιθαλαμηπόλος εξουσία σε θεατρικούς συλλόγους, λέσχες, θιάσους και άλλες ενώσεις γύρω από το θέατρο. Είτε ήταν αυτό σε επαγγελματική είτε σε ερασιτεχνική βάση. Οι αποφάσεις του ήταν νόμος. Μπορούσε να χορηγεί ή να αφαιρεί άδειες λειτουργίας χωρίς κανένας νόμος και δικαστήριο να μπορούν να τον ελέγξουν. Παρενέβαινε στο περιεχόμενο, υποδεικνύοντας αλλαγή κειμένου. Ήταν, με λίγα λόγια, ο απόλυτος κυρίαρχος της θεατρικής ζωής. Την έλεγχε ασφυκτικά, στο όνομα της προστασίας του Στέμματος, στην προστασία των χρηστών ηθών και στη φροντίδα για την ορθή θρησκευτική πίστη.
Ηταν εξαιρετικά μεγάλη χρονικά η κυριαρχία του αρχιθαλαμηπόλου πάνω στα θεατρικά δρώμενα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο νόμος «Περί θεάτρων» του 1968 αφαίρεσε από την δικαιοδοσία του αξιωματούχου αυτού της αυλής τον έλεγχο του θεατρικού τοπίου. Τα θέματα αδειών κ.λπ. περνάνε πια στις τοπικές Αρχές, που βέβαια δεν ασκούν και όλες τις άλλες εξουσίες του αρχιθαλαμηπόλου. Παραμένουν βέβαια στην αρμοδιότητα των δικαστηρίων, θέματα που έχουν να κάνουν με ποινικά παραπτώματα, όπως δυσφήμηση κ.λπ.
Η αλήθεια είναι πως σήμερα δεν χρειάζεται το κράτος να κάνει τη δουλειά του αρχιθαλαμηπόλου. Οι ίδιοι οι παραγωγοί των μεγάλων θεαμάτων φροντίζουν να μην «παρεκτρέπονται» και να μην ενοχλούν. Η μακρά παράδοση του λόρδου αρχιθαλαμηπόλου έχει αφήσει αδρές παρακαταθήκες ως προς τη «χρηστότητα» των θεαμάτων.
Το στίγμα της ελευθερίας σήμερα δίνουν μικρές θεατρικές ομάδες ή μεγάλοι θεατράνθρωποι σε όλο τον κόσμο, που δίνουν τον δικό τους αγώνα και μας χαρίζουν σπουδαίους θεατρικούς καρπούς. Στην αντίθετη κατεύθυνση από τις επιλογές της κληρονομιάς που μας άφησαν οι διάφοροι λόρδοι όπου γης.
* Βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
