«Σήμερα δημιουργείται ένα νέο προλεταριάτο από εργαζόμενους με μάστερ» λέει ο Πέτρος Μάρκαρης. Χωρίς διάθεση διδακτισμού, αλλά με ιδιαίτερα οξυμένες τις κεραίες του, ο γνωστός συγγραφέας, όπως σε όλα τα προηγούμενα βιβλία του, έτσι και στο καινούριο «Το κίνημα της αυτοκτονίας» (εκδόσεις Κείμενα), περνάει την εποχή μας από το κόσκινο της ιστορικής στιγμής και της κοινωνικής συνθήκης και μιλάει με αμεσότητα και ευθύτητα για όσα βλέπει να συμβαίνουν γύρω μας.
Εγραψε «Το κίνημα της αυτοκτονίας» προσπαθώντας να εκτονώσει την οργή του. Ξεφυλλίζοντας μαζί μας το βιβλίο του, μιλάει για πολλά. Από το «κίνημα απελπισίας» που συγκροτούν οι 90άρηδες αυτόχειρές του μέχρι το Facebook, που «τρώει» τα κινήματα, από την πανδημία και την Αριστερά κι από τη νέα γενιά μέχρι τους λίγους φίλους που του έχουν απομείνει και είναι «η συνείδηση της παλιάς Αριστεράς», ο Πέτρος Μάρκαρης καταθέτει τις σκέψεις του και μας βάζει να σκεφτούμε. «Μετά από 77 χρόνια ειρήνης στην Ευρώπη, πιστέψαμε ότι είχαμε απαλλαγεί από τον εφιάλτη του πολέμου. Αυτά χρόνια μας όπλισαν με ένα είδος αμνησίας» λέει για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Δεν κρύβει τους φόβους και τις ανησυχίες του για τη νέα εποχή και δεν παραλείπει να κάνει σπονδή στον καλό του φίλο Αντρέα Καμιλέρι.
Πώς τα καταφέρνετε να κρατάτε τους αναγνώστες διαρκώς σε εγρήγορση με κάθε καινούργιο βιβλίο σας;
Η μόνη εξήγηση που μπορώ να δώσω είναι ότι τα ερεθίσματά μου είναι ερεθίσματα οργής. Για να εμπνευστώ μια ιστορία και να τη γράψω, πρέπει κάποιο θέμα, είτε κοινωνικό είτε πολιτικό, να με κάνει έξαλλο. Μπορώ να σας πω ότι η προσπάθειά μου να βρω μια ιστορία είναι μια προσπάθεια εκτόνωσης από την οργή μου.
Αν κρίνουμε από το καινούργιο μυθιστόρημά σας, τις μέρες της πανδημίας σάς εξόργισαν μπόλικα πράγματα…
Είναι αλήθεια, και μπορώ να τα απαριθμήσω ή να πω τα ουσιώδη, διότι είναι ακραία. Το πρώτο ακραίο, αυτό που σε όλη την πανδημία εμένα με εξόργιζε πολύ, ήταν μια άσκηση τρόμου, μια μαυρίλα που εξέπεμπε μια ομάδα γιατρών καθημερινά, είτε στον Τύπο είτε στην τηλεόραση. Και το λέω επειδή όταν ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού υπέφερε όχι μόνο λόγω της Covid αλλά και από τα τεράστια οικονομικά προβλήματα από ένα μονίμως αβέβαιο αύριο, το να του μαυρίζεις την ψυχή επιπρόσθετα ήταν ένα βασανιστήριο. Το άλλο που με εξόργισε φοβερά ήταν αυτή η δήθεν αντίσταση των αντιεμβολιαστών. Δηλαδή το να λες ότι είμαι αντισυστημικός, γι' αυτό δεν εμβολιάζομαι, εγώ, που πέρασα μια ζωή στη Αριστερά και ξέρω τι σημαίνει αντισυστημικός αγώνας, το βρίσκω πραγματικά εξοργιστικό και απαράδεκτο.
Γι’ αυτό και στο νέο βιβλίο οι θύτες είναι θύτες και τα θύματα είναι θύματα; Γιατί στα προηγούμενα βιβλία σας οι δύο αυτοί ρόλοι εμπλέκονται και κυρίως η επιδίωξή σας είναι οι αξιακοί και ηθικοί κώδικες πίσω από τον φόνο.
Και εδώ οι δύο αυτοί ρόλοι εμπλέκονται. Ιδιαίτερα στους γιατρούς που παρακολουθούμε στο νέο βιβλίο μου να δολοφονούνται υπάρχει μια θέση θύτη-θύματος, ότι οι γιατροί με τον τρόμο που ασκούν στην κοινωνία είναι κι αυτοί θύτες.
Οταν ξεκίνησε η οικονομική κρίση του 2010, οι Ευρωπαίοι τότε 90άρηδες ήταν οι πρώτοι που παρακίνησαν σε αντίσταση. Ίσως επειδή εκείνοι είχαν πολεμήσει στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και είχαν πρωτοστατήσει για την οικοδόμηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού ιδεώδους. Στο καινούργιο βιβλίο σας οι 90άρηδες συγκροτούν ένα ιδιότυπο κίνημα. Το κίνημα αυτοκτονίας είναι ένας τρόπος διαμαρτυρίας ή ένα κίνημα απελπισίας;
Εκείνο το οποίο θέλησα εγώ να παρουσιάσω κατ’ αντιπαράθεση είναι εκείνη η γενιά των παππούδων που αγωνίστηκαν κάτω από πολύ σκληρές συνθήκες, δεν δίστασαν ποτέ στην αυτοθυσία, δεν δίστασαν ποτέ να θυσιάσουν ακόμα και τη ζωή τους για να στηρίξουν εκείνα τα στρώματα που είχαν ανάγκη. Αυτό κάνουν και στο βιβλίο μου. Αυτοκτονώ για να σας βοηθήσω να ξυπνήσετε, λένε. Είναι λοιπόν κίνημα απελπισίας, γιατί όταν φτάνει κάποιος να θυσιάζει τη ζωή του για να κινητοποιήσει, σημαίνει ότι δεν του έχει μείνει κανένα άλλο μέσο. Σ’ αυτή τη γενιά αντιπαραθέτω τη γενιά των εγγονών, για την οποία η αντίσταση δικαιολογεί ακόμα και τη δολοφονία.
«Ο Μπεγλέρης πέτυχε με την αυτοκτονία του αυτό που κανένα κόμμα και καμία κλαδική οργάνωση δεν θα μπορούσαν να σκεφτούν και να οργανώσουν» σκέφτεται ο αστυνόμος Χαρίτος στο βιβλίο. Το παιχνίδι τέλειωσε δηλαδή για κοινωνικές παρεμβάσεις και διεκδικήσεις;
Εκείνο που ουσιαστικά αισθάνεται ο Χαρίτος είναι ότι απέναντι σ’ αυτό το κίνημα της αυτοθυσίας είναι ανίσχυρος. Ο Χαρίτος ξαναβρίσκει, να το πω έτσι, τον επαγγελματικό του προσανατολισμό με τους φόνους των γιατρών και την καταστροφή των εμβολίων. Αν φύγουμε από τον Χαρίτο, θα διαπιστώσουμε ότι αυτές οι γενιές των παππούδων που έζησαν κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες έχουν μια εντελώς διαφορετική άποψη και για τη ζωή και για τον θάνατο. Δηλαδή θεωρούν πως η ζωή έχει νόημα όταν αγωνίζεσαι για να μπορέσεις να βοηθήσεις και να δώσεις στήριξη και κουράγιο.
Οπως αφήνετε να διαφανεί στο βιβλίο, η αντίδραση του κόσμου στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα εξαντλείται περισσότερο μέσα από το Διαδίκτυο, παρά με την ενεργή συμμετοχή. Είναι απάθεια ή αμηχανία; Πού αποδίδετε αυτή τη στάση της κοινωνίας;
Θεωρώ πως η μεταφορά της διαμαρτυρίας, της κινητοποίησης, της συγκρότησης κινημάτων μέσω του Διαδικτύου αποδυνάμωσε τρομερά τα κινήματα. Διότι τα κινήματα εντυπωσίαζαν και αποκτούσαν υπόβαθρο με τη ζωντανή παρουσία των ανθρώπων. Σήμερα αυτή η ζωντανή παρουσία έχει υποβαθμιστεί σε μια λεκτική, γραπτή κατάθεση. Αυτό δεν μπορεί να είναι προς όφελος, είναι καθαρά αρνητικό στοιχείο για μια μαχητική κατάσταση. Μια κατάσταση που απαιτεί μαχητικότητα και διά ζώσης παρουσία πρέπει να έχει έναν καθαρό στόχο. Αντίθετα, το Διαδίκτυο είναι μια ανθολογία στόχων, ένα είδος περιπάτου.
Οι νέοι σήμερα μπορούν να συγκροτήσουν κινήματα; Πώς βλέπετε το μέλλον τους;
Επειδή δεν είμαι άνθρωπος που δεν βλέπω το τέλος, θεωρώ πως οι νέοι θα καταλάβουν ότι αν δεν αποφασίσουν να αγωνιστούν διά ζώσης, δεν έχουν μέλλον. Εγώ ανήκω στην τελευταία γενιά που γνώρισα αυτό που λέμε προλεταριάτο κατά τον Μάρξ, τους εργαζόμενους δηλαδή που δεν μπορούσαν να γράψουν καλά-καλά το όνομά τους. Σήμερα δημιουργείται ένα νέο προλεταριάτο από εργαζόμενους με μάστερ. Είναι προφανές ότι όλοι αυτοί οι νέοι που έκαναν τόσες σπουδές και νομίζουν πως μπορούν να κατακτήσουν τα πάντα μέσα από το Διαδίκτυο και μέσα από κατ’ οίκον εργασία θα ανακαλύψουν ξαφνικά ότι είναι οι νέοι προλετάριοι και οι ηττημένοι της εποχής τους.
Και η συνωμοσιολογία έχει θέση στο βιβλίο σας με τους αντιεμβολιαστές. Σας ανησυχεί ο ρόλος που παίζουν στη δημόσια σφαίρα, από τη στιγμή μάλιστα που συνδέονται άμεσα με την Ακροδεξιά;
Εδώ αντιμετωπίζουμε ένα τεράστιο πρόβλημα, διότι αυτοί οι αντιεμβολιαστές και οι συνωμοσιολόγοι ουσιαστικά έχουν φορέσει μόνοι τους τον αντισυστημικό μανδύα. Αυτός ο αντισυστημικός μανδύας όμως, έτσι όπως έρχεται ανεπεξέργαστος, ωφελεί την Άκρα Δεξιά και δυστυχώς αυτό το βλέπουμε σε όλη την Ευρώπη πλέον. Αυτή η επανάκαμψη της Ακροδεξιάς με ανησυχεί πάρα πολύ, αλλά με ανησυχεί ακόμα περισσότερο η μετάλλαξη της Αριστεράς πανευρωπαϊκά σε συστημικό κόμμα. Ας ρίξουμε μια ματιά γύρω μας στην Ευρώπη κι ας δούμε σε τι κατάσταση είναι η Αριστερά αυτή τη στιγμή. Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι η Αριστερά έχει άλλους στόχους και, κυρίως, δεν είναι ακόμα ένα συστημικό κόμμα πλάι στα υπόλοιπα.
Γι’ αυτό ο παλιός αριστερός Λάμπρος Ζήσης εμπλέκεται δυναμικά και στο νέο βιβλίο σας; Είναι τρόπον τινά το δικό σας alter ego, η μνήμη από τη δική σας παλιά Αριστερά;
Από μια άποψη ο Λάμπρος Ζήσης είναι ίσως ο τελευταίος επιζών της παλιάς Αριστεράς. Αυτό το βλέπουμε και στο προηγούμενο μυθιστόρημά μου «Ο φόνος είναι χρήμα», και στο τελευταίο «Το κίνημα της αυτοκτονίας». Δεν θα έλεγα ότι είναι το alter ego μου, θα έλεγα ότι είναι ένας φίλος από τα παλιά. Είναι αυτοί οι λίγοι φίλοι από τα παλιά που μου έχουν μείνει ακόμα. Είναι ένα μουσειακό κομμάτι της παλιάς Αριστεράς ή, να το πω θετικά, είναι η συνείδηση της παλιάς Αριστεράς.
Από το προηγούμενο βιβλίο σας έχετε διαβλέψει τη νέα οικονομική κρίση. Σήμερα, που η φτώχεια είναι στο κατώφλι πολλών ελληνικών σπιτιών, πώς διαγράφεται το σκηνικό, τι λέτε;
Εμείς πιστέψαμε ότι το 2019-2020 είχε τελειώσει η οικονομική κρίση και είχαμε ανακάμψει. Όταν ήρθε η πανδημία, θεωρήσαμε ότι η Covid ήταν ένα ατύχημα παγκοσμίως και όχι μόνο για τη χώρα μας. Τώρα όμως βλέπουμε μια άλλη πραγματικότητα. Βλέπουμε τι σημαίνουν οι συνέπειες ενός πολέμου ακόμα κι όταν δεν συμβαίνει στη χώρα μας.
Φανταζόσασταν ότι θα ζήσουμε έναν πόλεμο ξανά στην Ευρώπη;
Εδώ είναι ένα ερώτημα τρομερά κρίσιμο για όλους μας. Μετά από 77 χρόνια ειρήνης στην Ευρώπη, πιστέψαμε ότι είχαμε απαλλαγεί από τον εφιάλτη του πολέμου. Αυτό που ζούμε σήμερα έχει ορισμένες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πτυχές. Πρώτον, ότι τα 77 αυτά χρόνια μας όπλισαν με ένα είδος αμνησίας. Ξεχάσαμε τι σημαίνει πόλεμος. Δεύτερον, ότι αυτό που ζούσαμε επί77 χρόνια ήταν ένα πολύ ωραίο όνειρο ειρήνης και τώρα ξυπνάμε στην πραγματικότητα του πολέμου. Συνήθως λέμε «ξύπνησα σήμερα το πρωί από έναν εφιάλτη». Σ’ εμάς συνέβη το εντελώς αντίθετο. Ξυπνήσαμε από το όνειρο μπαίνοντας στον εφιάλτη.
Πανδημία, φτώχεια, πόλεμος… Τι άλλο κακό μπορεί να μας βρει;
Την τελευταία φορά που συνάντησα τον φίλο μου Αντρέα Καμιλέρι, ήταν η εποχή που συγκυβερνούσαν το Κίνημα των 5 αστέρων με τη Λέγκα του Βορρά. Τον ρώτησα λοιπόν «ποια είναι η γνώμη σου για την κυβέρνηση της Ιταλίας σήμερα;». Μου λέει: «Μπορώ να σου την πω με μία φράση: Νοσταλγώ τον Μπερλουσκόνι». Όταν τον κοίταξα εμβρόντητος, μου λέει: «Άκου να δεις. Όταν έγινε πρωθυπουργός ο Μπερλουσκόνι, είπαμε ότι χειρότερο κακό δεν μπορεί να μας βρει. Ε, λοιπόν, να που μας βρήκε». Και χαμογελώντας πρόσθεσε: «Πάντα υπάρχει το χειρότερο κακό, απλώς δεν μπορούμε να το προβλέψουμε».
Γιατί νιώσατε την ανάγκη να αφιερώσετε το βιβλίο σας στη μνήμη του Αντρέα Καμιλέρι;
Γιατί ο Αντρέα Καμιλέρι ήταν πολύ φίλος μου και γιατί ανήκε στη γενιά των αριστερών που περιγράφω στο βιβλίο μου. Μέχρι τα 93 του παρέμεινε αριστερός.
