«Να θυμηθώ να παραγγείλω… Χαρτί υγείας, μολύβια, φρούτα, μπισκότα, δύο μπλοκ σημειώσεων με ρίγες νούμερο 5. Πράγματα απολύτως απαραίτητα. Τα χρειώδη» εξηγεί ο Στέλιος Μάινας. Όχι, αυτή τη φορά δεν μιλάει για τα πώς και τα γιατί ενός νέου ρόλου που ερμηνεύει στο θέατρο. Το μυθιστόρημα με τον ιδιαίτερο τίτλο «Να θυμηθώ να παραγγείλω» (εκδόσεις Μεταίχμιο) μας συστήνει έναν άλλο ρόλο τού δημοφιλούς ηθοποιού. Δέκα χρόνια έγραφε κι έσβηνε. Κι αν ο τίτλος παραπέμπει σε πράγματα υλικά, όταν συγγραφέας του είναι ο Μάινας, στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται η ηθική.
Ποιος δικαιούται να κλείσει τον διακόπτη τη ζωής; «Κανείς» απαντάει, χωρίς να δικαιολογεί την ηρωίδα του, γιατρό αναισθησιολόγο που μέσα στην αγωνία να απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο χάνει το μέτρο, ξεπερνάει τα όρια της ιατρικής ηθικής και δεοντολογίας.
Στην αιχμή της εποχής το θέμα του βιβλίου, δίνει την αφορμή να συζητήσουμε για όλα τα ζητήματα που αναδεικνύουν οι σελίδες του αλλά και για μερικά από «τα κακά που μας έπεσαν στο κεφάλι» αυτή την περίοδο. Από τον πόλεμο και την πανδημία, τις γυναικοκτονίες και την υπόθεση της Πάτρας, μέχρι την «ανάπηρη» γενιά των 50+ και τη νέα παράσταση στην οποία πρωταγωνιστεί στο Θέατρο Πορεία.
Μέσα σε όλα τα τραγικά και αλλόκοτα που συμβαίνουν στην εποχή μας, γράφεις ένα βιβλίο επικεντρωμένο στην ηθική της επιστήμης. Ας ξεκινήσουμε με το ερώτημα που διατρέχει το βιβλίο. Ποιος δικαιούται να κλείσει τον διακόπτη της ζωής;
Κανείς. Αυτό, όμως, είναι ένα βαθύ υπαρξιακό και πρωτίστως ηθικό ερώτημα το οποίο βεβαίως δεν το τοποθετώ μόνο εγώ, είναι τοποθετημένο στην ιστορία της ανθρωπότητας, ξεκινώντας από τους μεγάλους μας τραγικούς. Η ηρωίδα μου είναι μια αναισθησιολόγος γιατρός η οποία βρίσκεται στο ηθικό δίλημμα να προχωρήσει σε ενεργητική ευθανασία δύο ασθενών της που βρίσκονται στο τελικό στάδιο μη αναστρέψιμης ασθένειας. Ένας εκ των δύο ασθενών είναι ο αγαπημένος της φίλος. Η ιστορία μου είναι η πορεία της ζωής μιας γυναίκας που προσπαθεί να είναι αυθύπαρκτη, ανεξάρτητη, ανθρώπινη και ουσιώδης.
Αλήθεια, γιατί επέλεξες γυναίκα για ηρωίδα σου;
Για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι γιατί ήθελα ο ήρωας του μυθιστορήματος να στέκεται απέναντί μου χωρίς τα βαρίδια της δικής μου προσωπικότητας και από την άλλη επειδή η γυναικεία προσωπικότητα είναι η ολοκλήρωση της φύσης. Οπότε με περισσότερες δυνατότητες, με μεγαλύτερο βάθος, με πολλές ενδεχόμενες ανατροπές. Με δυο λόγια, κάνει πιο συναρπαστικό το ταξίδι της γραφής.
Αποτυπώνεις με μεγάλη ακρίβεια τη γυναικεία υπόσταση. Πώς το κατόρθωσες;
Τις θαυμάζω τις γυναίκες για την αυθυπαρξία και την ανεξαρτησία με την οποία τις έχει προικίσει η φύση. Έτσι έπλασα και την ηρωίδα μου.
Η ηρωίδα σου όμως φτάνει πολύ γρήγορα «από τον πληθυντικό του νοσοκομείου στον ενικό της φυλακής». Πού εντοπίζεται στην περίπτωσή της η ηθική;
Το βασικό διακύβευμα του βιβλίου είναι η διαχείριση του πόνου, γι’ αυτό και η ηρωίδα είναι αναισθησιολόγος. Ακριβώς επειδή είναι γιατρός, έχει τη δυνατότητα και την ευχέρεια να ξεπερνάει την καθημερινότητα. Η προσωπική ηθική της ηρωίδας διαταράσσεται από την αγωνία της να καταστείλει τον πόνο, με αποτέλεσμα να ξεπερνάει το μέτρο και την ιατρική δεοντολογία. Και το ερώτημα παραμένει όπως το τοποθετώ στην αρχή του βιβλίου: «Ευεργέτης ή φονιάς;».
Εσύ τι απαντάς σ’ αυτό το ερώτημα;
Οι κοινωνίες πρέπει να ξανασταθούν απέναντι σ’ αυτό το θεμελιώδες ερώτημα της βιοηθικής. Ειδικά σήμερα, που η επιστήμη έχει εξερευνήσει τόσο πολύ την ανθρώπινη υπόσταση και έχει αποκτήσει εργαλεία και μέσα που σε προηγούμενες εποχές θα ήταν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Ευτυχώς, ο άνθρωπος δεν επαναδημιουργείται από την επιστήμη, είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος και με αυτόν τον σεβασμό πρέπει να τον αντιμετωπίσει η επιστήμη παρά την πρόοδό της. Γιατί η επιστήμη ποτέ δεν θα μπορέσει να αγγίξει την κορύφωση της δημιουργίας του ανθρώπου. Σ’ αυτό το συγκεκριμένο πλαίσιο απευθύνεται και το βιβλίο μου. Άνθρωπος με Α κεφαλαίο. Εξάλλου αυτά ήταν και τα προθέματα του Διαφωτισμού με τα οποία γαλουχήθηκαν και οι γενιές μας.
Αισθάνεσαι ότι έχουν ατονήσει αυτά τα προτάγματα;
Δεν έχουν ατονήσει, έχουν κρυφτεί πίσω από τον καπνό της τεχνολογικής έκρηξης. Οι ανθρωπιστικές επιστήμες, τουλάχιστον στην Ευρώπη, πρέπει να επανέλθουν στο προσκήνιο. Οι άνθρωποι χρειαζόμαστε πάντα άξονα και κατεύθυνση, όραμα, στόχο, ηθική, δηλαδή με δυο λόγια τα μεγάλα προτάγματα του ανθρωπισμού, που οφείλουν να είναι προμετωπίδα της σημερινής Ευρώπης. Δυστυχώς, δεν είναι.
Στο βιβλίο η ανιψιά της ηρωίδας σου λέει «είστε ανάπηρη γενιά». Είμαστε;
Φυσικά και είμαστε ανάπηρη γενιά. Εμείς φταίμε που τα παιδιά μάς κατηγορούν ότι τους στερήσαμε δύο βασικά συστατικά της φυσιολογικής τους ανάπτυξης, τους ήρωες και το παραμύθι. Εμείς όντως είμαστε ανάπηρη γενιά. Επειδή τα δικά μας οράματα και όνειρα έμειναν απραγματοποίητα, στεγνώσαμε την ψυχή μας και κάναμε την αδυναμία μας σημαία. Πουλήσαμε προοδευτισμό και ανεξαρτησία, αλλά το μόνο που καταφέραμε είναι να τρομάξουμε τα παιδιά μας.
Αισθάνεσαι ότι συνομιλείς με τη γενιά των παιδιών σου;
Δεν θα έλεγα ότι συνομιλώ. Αισθάνομαι ότι έχω μεγαλώσει τόσο ώστε να μην μπορώ να ακολουθήσω την ταχύτητα και τις ιδιαιτερότητές τους.
Είπες πιο πάνω ότι τις γυναίκες τις θαυμάζεις.
Γι' αυτό και διάλεξα μια ηρωίδα και όχι έναν ήρωα.
Τι συναισθήματα και ποιες σκέψεις σου δημιουργούνται όταν ακούς για μια νέα γυναικοκτονία;
Κατ’ αρχάς θέλω να πω ότι πρέπει να χρησιμοποιείται ο όρος γυναικοκτονία γι’ αυτές τις φρικτές πράξεις, ώστε η Πολιτεία να φτιάξει τα νομικά εργαλεία που θα οχυρώσουν την κοινωνία νομικά απέναντι σε ένα τέτοιο αποτρόπαιο φαινόμενο. Δυστυχώς, οι γυναικοκτονίες δεν είναι μόνο φαινόμενο του καιρού μας. Μου έρχεται στον νου η παλιά μελέτη «Η γυνή εν βίβλω» του Παναγιώτη Μπρατσιώτη, καθηγητή Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1940, όπου σταχυολογεί συμπεριφορές απέναντι στις γυναίκες από διάφορες θρησκείες. Γράφει σε ένα σημείο ότι «εν τοις δεδικοίς άσμασι ουδαμού υμνείται η απόκτησις θυγατρός» και παρακάτω «παρά δε τοις άραψι και μέχρι σήμερον δύναται ο πατήρ να φονεύσει το γεννώμενον θυγάτριον, πράγμα όπερ απαγορεύεται υπό του Κορανίου». Λέει επίσης ότι υπάρχει μια ραβινική πρωινή προσευχή "ένθα ο Ιουδαίος ευχαριστεί τω Θεώ προς τοις άλλοις διότι δεν εγενήθη γυνή» και ότι σε έναν πάπυρο που έχει βρεθεί στην ελληνιστική Αίγυπτο ένας άνδρας γράφει προς τη σύζυγό του ότι «εάν ην άρσενον άφες, εάν ην θύλεα έκβαλε». Εν ολίγοις, θέλω να πω ότι η ανθρώπινη Ιστορία βρίθει από κακοποιήσεις γυναικών τόσο ώστε να φτάνει στα όρια της κανονικότητας, πράγμα ειδεχθές και εγκληματικό.
Το ερώτημα του βιβλίου είναι ποιος μπορεί να διακόψει μια ζωή. Μια μητέρα στις μέρες μας φέρεται να έκλεισε τον διακόπτη τής ζωής στο παιδί της, γεγονός που κανείς δεν μπορεί εύκολα να το διανοηθεί.
Ο Ευριπίδης στη «Μήδεια» με το στόμα του χορού λέει «Ποια χώρα είναι άσυλο για παιδοκτόνο; Ποιο ρέμα αμόλυντο από το αίμα μικρού παιδιού;». Οι γυναίκες του χορού ουρλιάζουν στη Μήδεια «Βαρύ το ίδιο σου το αίμα». Εάν όντως έχουν γίνει έτσι τα γεγονότα που μας συγκλονίζουν αυτές τις μέρες, θα το βρει η Δικαιοσύνη. Στο ενδεχόμενο όμως να έχουν γίνει όντως έτσι, μένω άφωνος.
Το να σκοτώσει μια μητέρα το παιδί της εντάσσεται στη σφαίρα του αδιανόητου. Η αντίδραση της κοινωνίας εναντίον αυτής της μητέρας, έτσι όπως την είδαμε να εκφράζεται φτάνοντας σχεδόν στο λιντσάρισμα, σε ποια σφαίρα εδράζεται;
Είναι πολύ εύκολο ειδικά στην εποχή μας η κοινωνία να μετατραπεί σε όχλο. Και είναι λυπηρό. Γι’ αυτό πρέπει να σκύψουμε με προσοχή στην εκπαίδευσή μας και την οικογένειά μας. Δεν είναι δικαιολογημένη αυτή η αντίδραση, αλλά είναι εξηγήσιμη. Μέσα σε μια καταθλιπτική περίοδο πανδημίας και με όλα τα κακά που έχουν πέσει στο κεφάλι μας, είναι εύκολο η κοινωνία να χάσει το μέτρο. Όμως πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη μας ότι η δικαιοσύνη αποδίδεται στις δικαστικές αίθουσες και όχι στον δρόμο. Αυτό υπαγορεύει ο νομικός μας πολιτισμός, ο πολιτισμός του ανθρώπου. Γεγονότα σαν αυτό που ζούμε τις τελευταίες ημέρες πρέπει να προβληματίσουν σοβαρά τους πολιτικούς οργανισμούς, την Πολιτεία, τα κόμματα, αλλά και όλους μας.
Λες για τα κακά που έχουν πέσει στο κεφάλι μας. Έναν πόλεμο στην Ευρώπη τον περίμενες;
Άλλο κι αυτό το αδιανόητο. Όχι, δεν το περίμενα. Μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, πραγματικά δεν μπορώ να φανταστώ τι μας ξημερώνει αύριο. Οι μεγάλες απειλές για την ανθρωπότητα που θεωρούσαμε ότι ανήκουν στο ιστορικό παρελθόν μπορούν να γίνουν παρόν και, ακόμα χειρότερα, δυστοπικό μέλλον.
Ας επιστρέψουμε στο βιβλίο. Αλήθεια, πόσον καιρό το γράφεις αυτό το βιβλίο;
Μια δεκαετία. Έσβησα, πέταξα, ξανάγραψα, και το υλικό που περιέχεται στο βιβλίο είναι το 60% του τελικού υλικού που είχα στα χέρια μου. Είναι η πρώτη φορά που ασχολούμαι με τη μεγάλη φόρμα και ανακάλυψα ότι το μυθιστόρημα, ενώ σου δίνει δυνατότητες στην αφήγηση, συγχρόνως μπορεί εύκολα να γίνει χαοτικό. Ευτυχώς, το υλικό που κατέληξε να μπει στο βιβλίο έχει μια ευθεία αφήγηση, που πιστεύω ότι, τουλάχιστον, δεν χαώνει τον αναγνώστη.
«Να θυμηθώ να παραγγείλω». Περίεργος τίτλος…
Τον υπαγόρευσε η ηρωίδα μου. Την ώρα της νέμεσης έχει ανάγκη πλέον τα απολύτως απαραίτητα, χαρτί υγείας, φρούτα, μπισκότα, μολύβια, μπλοκ σημειώσεων. Τα χρειώδη όπως λέγαμε παλιά. Έχει πετάξει στη θάλασσα όλα τα σωσίβια, όλα τα υλικά αγαθά. Της έχουν μείνει μόνο η ψυχή και οι ερινύες της.
Ηθοποιός ή συγγραφέας; Ποιες ρωγμές καλύπτουν οι δύο τέχνες στην περίπτωσή σου; Αλληλοσυμπληρώνονται μήπως;
Η υποκριτική είναι αναδημιουργία πάνω σε κείμενα άλλων. Άρα από τη φύση της έχει έναν μεταπρατικό χαρακτήρα, χωρίς να θέλω να απαξιώσω την έννοια του μεταπρατισμού. Αλλά η συγγραφή έχει το προνόμιο της πρωτογενούς και αυτοτελούς δημιουργίας. Οφείλω να σας πω όμως ότι η υποκριτική με βοήθησε να πλάσω τους χαρακτήρες του βιβλίου μου. Το γεγονός ότι ως ηθοποιός μπαίνω συνέχεια σε νέους ρόλους μου έδωσε, νομίζω, τη δυνατότητα να φτιάξω τη δική μου μυθιστορία. Κάτι που έχει μόνο η γοητεία της γραφής. Γιατί το θέατρο σε βάζει να ερμηνεύσεις, να μεταπλάσεις, ενώ η γραφή σε βάζει να δημιουργείς.
Έχεις στον νου σου το επόμενο βιβλίο σου;
Το υλικό για το επόμενο βιβλίο που θα γράψω είναι ο ονειρικός φανταστικός μας κόσμος, που ήδη είναι σχεδόν συγκεντρωμένος και καταγεγραμμένος. Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος, θα αφορά τον κόσμο των ονείρων και των διαψεύσεών μας, αυτόν το κόσμο δηλαδή που δεν μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε στην εποχή μας και στον οποίο εμμονικά επιστρέφουμε. Αυτή την ποιητικότητα που μας λείπει -και που προσπαθώ να αχνοφαίνεται και στο τωρινό μου βιβλίο- θα έχει και το επόμενο.
Με ποιον ρόλο αναμετριέσαι στο Θέατρο Πορεία;
Είμαι πολύ χαρούμενος που αυτή τη στιγμή δουλεύω πάνω σε ένα νέο έργο, μιας πρωτοεμφανιζόμενης συγγραφέως και με την καθοδήγηση μιας επίσης νέας σκηνοθέτιδας. Είναι το «Labor» της Ανθής Τσιρούκη, που σκηνοθετεί η Έμιλυ Λοΐζου και παίζουμε με την Ιωάννα Παππά και τον Ορέστη Χαλκιά και θα ανέβει στις 3 Μαΐου για δεκαεννέα παραστάσεις. Διαθέτει ρηξικέλευθη νέα γραφή αυτό το έργο, όπως και το ανέβασμα της Έμιλυς. Η υπόθεσή του εκτυλίσσεται γύρω από ένα ζευγάρι πλαστικών χειρουργών που αποτυπώνουν το δικό τους πρόσωπο στο πρόσωπο ενός νεαρού. Είναι αυτό που λέγαμε παραπάνω, ότι πλάθουμε τα παιδιά μας κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση, αδιαφορώντας να τους προσφέρουμε οξυγόνο και όραμα.
Και το δικό σου όραμα σ’ αυτόν τον κόσμο που αλλάζει και μας τρομάζει;
Λιγότερες διαψεύσεις, περισσότερα όνειρα. Πάει να πει να μπορώ να ονειρεύομαι ακόμα κι όταν τα πάντα γκρεμίζονται γύρω μας. Και κρατάω πάντα παρακαταθήκη το τσιγάρο του Ελύτη. «Στη διάρκεια ενός σιγαρέτου που είναι η ζωή μας κι όπου χαιρόμαστε και αυτοκαταστρεφόμαστε, όπως άλλωστε και στους έρωτες, τις απόπειρες δημιουργίας και οπουδήποτε αλλού, το μοναδικό φωτάκι που δεν σβήνει, ακόμα κι αν ο χρόνος μας το πατά χάμω, είναι το κάλλος. Η απειροελάχιστη στιγμή όπου γευτήκαμε το κάλλος και την ενσωματώσαμε μια για πάντα μες στην ιδιωτική μας αιωνιότητα».
