Ο Χανς Φάλαντα -λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Rudolf Ditzen- πέθανε, μετά από έναν πολυτάραχο πονεμένο βίο, το 1947 στο Βερολίνο σε ηλικία 53 χρόνων, από καρδιακή προσβολή, λόγω του εθισμού του στη μορφίνη και στο αλκοόλ και αφού είχε περάσει αρκετά χρόνια της ζωής του μέσα σε άσυλα. Το γεγονός ότι, παρ' όλο που είχε χαρακτηριστεί ανεπιθύμητος, δεν εγκατέλειψε τη ναζιστική Γερμανία, όπως έκαναν άλλοι σπουδαίοι συνάδελφοί του, του κόστισε σε φήμη τα μετέπειτα χρόνια, με αποτέλεσμα τα βιβλία του να γίνουν ευρέως γνωστά πολύ αργότερα και αφού τον ανακάλυψαν εκ νέου πρώτα οι αγγλοσάξονες.
«Ο εφιάλτης» κυκλοφορεί, σε θαυμάσια μετάφραση του Άγγελου Αγγελίδη και της Μαρίας Αγγελίδου, από τις εκδόσεις Gutenberg και αφού είχαν προηγηθεί από τις ίδιες εκδόσεις το αριστουργηματικό πολυσέλιδο magnum opus του συγγραφέα «Λύκος ανάμεσα σε λύκους», όπου με εξαιρετική ενάργεια περιγράφεται η Γερμανία του καλοκαιριού και του φθινοπώρου του 1923, όπως και το γνωστότερο και ένα από τα πιο σημαντικά του έργα «Και τώρα, ανθρωπάκο;».
Στην κατακερματισμένη Γερμανία
«Ο εφιάλτης» διαδραματίζεται χρονικά από τον Απρίλιο του 1945 μέχρι το καλοκαίρι του ίδιου έτους, με το τέλος δηλαδή του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου και την είσοδο του Κόκκινου Στρατού στο Βερολίνο. Μέσα από τις περιπέτειες του ζεύγους Ντολ, χρησιμοποιώντας και αναπλάθοντας δικά του βιώματα, μιας και το βιβλίο θεωρείται το πλέον αυτοβιογραφικό του έργο, με τη «μεγάλη» Ιστορία να καθορίζει ακόμη και την παραμικρή κίνηση, την παραμικρή χειρονομία, αλλά και το παραμικρό συναίσθημα των ηρώων, ο Φάλαντα μας μεταφέρει σε μια κατακερματισμένη, ηττημένη, ανασκολοπισμένη Γερμανία αμέσως μετά την κατάρρευση του Τρίτου Ράιχ, όπου η λέξη «ερείπιο» είναι η πλέον εύστοχη για να περιγράψει τόσο την υλική πραγματικότητα όσο και την ψυχική κατάσταση ενός λαού που έρχεται ακουσίως αντιμέτωπος με έναν συλλογικό εαυτό σαστισμένο, ανήμπορο να κατανοήσει τι έχει συμβεί, βουτηγμένο στην ενοχή, ο οποίος παλεύει να ολοκληρώσει εκείνο το μετέωρο βήμα που θα ενώσει παρόν και μέλλον όταν το πρόσφατο φρικώδες παρελθόν είναι αυτό που έχει καθορίσει τα πάντα. Η μαύρη απάθεια της απόγνωσης είναι το κυρίαρχο συναίσθημα.
Ιατρική αναφορά
Ο ίδιος ο Φάλαντα, αδυνατώντας να περιγράψει «πράξεις θάρρους και ώρες ελπίδας» όπως θα ήθελε, λέει στον πρόλογο του βιβλίου: «Το βιβλίο ουσιαστικά παρέμεινε μια ιατρική αναφορά, η ιστορία της γενικής απάθειας που τον Απρίλιο του 1945 κυρίευσε το μεγαλύτερο (και αξιοπρεπέστερο) κομμάτι του γερμανικού λαού - απάθειας από την οποία πολλοί ακόμα υποφέρουν». Αυτή όμως η «ιατρική αναφορά», επικεντρωμένη με τέτοια παραστατική δύναμη και άκρα παρατηρητικότητα στην ψυχοσύνθεση του καθημερινού ανθρώπου, μας δίνει μερικά σπουδαία πορτρέτα προσώπων που με την «ασημαντότητά» τους αλλά και λόγω αυτής, σύμφυτη μάλλον με την ανθρώπινή τους φύση, έδωσαν τον τόνο οδηγώντας τον χορό και διαμορφώνοντας διά της αδυναμίας και της ανημποριάς τους τον ζόφο ο οποίος ακολούθησε τη μεγάλη κατάρρευση. Ζόφος ο οποίος εξαπλώθηκε από άκρη σε άκρη, σαν μια μαύρη αδιαπέραστη σκιά, πάνω από έναν ολόκληρο κόσμο. Η ζωή του Ντολ καθορίζεται από το μίσος. «Ένα μίσος τόσο βαθιά ριζωμένο εντός του, ώστε δεν έφριττε μόνο με το 'φαιό' χρώμα, όχι, έβρισκε αποκρουστική ακόμα και τη λέξη 'φαιό'. Κι έβαφε, μπογιάτιζε οτιδήποτε 'φαιό' έβλεπε γύρω του». Αυτό το μίσος επαναφέρει όταν, όποτε, το νιώθει να υποχωρεί. «Και υπήρχαν στιγμές που φευγαλέα αναρωτιόταν: πού πήγε, πού χάθηκε το μίσος μου;».
Παλεύει με τους εφιάλτες του
Ο Ντολ κουβαλάει στις πλάτες του, όπως όλοι οι ευαίσθητοι αλλά και παθιασμένοι δέκτες, τη μοίρα ενός ολόκληρου λαού. Οι αδυναμίες αυτού του λαού καταχωρούνται και ως δικές του. Παλεύει με τους εφιάλτες του όταν η ίδια η ζωή του έχει γίνει εφιαλτική. Παλεύει ξένος ανάμεσα σε οικείους. Σε οικείους ανθρώπους, στο πρόσωπο των οποίων δεν μπορεί και δεν θέλει να αναγνωρίσει τον εαυτό του. Το ερειπωμένο Βερολίνο βρίσκεται και στον εντός του ερειπιώνα. Χαλάσματα έξω, αλλά και μέσα. Εκεί όμως που όλα καταρρέουν, ο Φάλαντα, όπως και ο Ντολ, καταφεύγουν στην τέχνη της γραφής. Σε αυτήν την καταφυγή βρίσκει την ελπίδα που με τόση ένταση κυνηγά. Γνωρίζοντας καλά πως ακόμη και η τέχνη του δεν μπορεί να παραμείνει αμετάλλαχτη.
«Μου φάνηκε αδύνατον να συνεχίσω να γράφω βιβλία όπως πριν - σαν να μην έγινε τίποτα, σαν να μην γκρεμίστηκε όλος ο κόσμος γύρω μας... Όχι, πρέπει ν’ αρχίσουμε κάτι εντελώς αλλιώτικο - το περιεχόμενο θα είναι αλλιώτικο, ασφαλώς, αλλά και η μορφή... ούτε η μορφή μπορεί να είναι η ίδια...». Έτσι κι αλλιώς, η μεγάλη λογοτεχνία πάντα συνδιαλέγεται με την εποχή της.
«Ο εφιάλτης» είναι ένα γρήγορο, πυκνό, συγκινητικό βιβλίο, όπου ο Φάλαντα, ακολουθώντας βήμα-βήμα τον ήρωά του, παρατηρώντας τα πάντα γύρω του και, κυρίως, τα πρόσωπα που τον περιβάλλουν, καταφέρνει να μιλήσει, με τρόπο απλό και σύνθετο μαζί, για την ψυχοσύνθεση του γερμανικού λαού, ψυχογραφώντας τον στους πρώτους καθοριστικούς μήνες μετά τη μεγάλη κατάρρευση, καθώς παλεύει, τρεκλίζοντας, να βρει τον νέο βηματισμό του.
INFO
Hans Fallada, «Ο εφιάλτης»
Εκδ. Gutenberg
Μετάφραση: Άγγελος Αγγελίδης, Μαρία Αγγελίδου
300 σελ. Τιμή: 15 ευρώ
