Το αθάνατο τραγούδι του Γιάννη Παπαϊωάννου λέει: «Καπετάν-Ανδρέα Ζέπο, χαίρομαι όταν σε βλέπω». Και λίγοι ξέρουν ότι ο συνθέτης το εμπνεύστηκε από έναν απλό άνθρωπο της περιοχής του Νέου Φαλήρου πλάι στον Πειραιά. Τον Αϊβαλιώτη ψαρά που σημάδεψε τη ζωή των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα στη φαληρική παραλία με τα γλέντια του, τις φιλανθρωπίες και την ασύγκριτη μαστοριά του στο ψάρεμα - το τραγούδι άλλωστε το λέει: «Όλοι καλάρουνε και δεν πιάνουν ψάρια, καλάρει ο Ζέπος και πιάνει καλαμάρια»!
Ένα από τα στοιχεία που δίνει δύναμη στα λαϊκά και δημοτικά τραγούδια είναι η έκφραση καθημερινών γεγονότων και καταστάσεων. Πηγάζουν από όσα κάνουν εντύπωση, ευαισθητοποιούν και εμπνέουν τους δημιουργούς τους. Λειτουργούν αυτοί οι δημιουργοί ολίγον και σαν «ρεπόρτερ». Σε εποχές μάλιστα που η πληροφόρηση δεν είχε τη σημερινή ταχύτητα. Διαδίδονταν λοιπόν τα προτερήματα του Ζέπου, το άδοξο τέλος του Αθανασόπουλου, ο πνιγμός της κυρα-Φροσύνης και ένας σωρό άλλα μέσα από ωραία λαϊκά στιχάκια και εξαίσιες μουσικές.
Ο Ζέπος ξεκίνησε κυνηγημένος από τη Μικρά Ασία και μετά από περιπλανήσεις κατέληξε στο Νέο Φάληρο. Η μαστοριά του τον ανέδειξε ως ασυναγώνιστο καπετάν-ψαρά! Ήταν γλεντζές κι από αυτούς που «στήριξαν οικονομικά» τις πρώτες ταβέρνες με μπουζούκια εκεί δίπλα, στις Τζιτζιφιές. Στο πάλκο, ο Παπαϊωάννου, ο Τσιτσάνης, αργότερα Καζαντζίδης και άλλοι. Στην Κατοχή, η ψαριά του ήταν στη διάθεση των πεινασμένων. Και στον Εμφύλιο, με μια άσπρη σημαία, περιέθαλπε ως εθελοντής τραυματίες και των δύο πλευρών. Ο ρεμπέτης φίλος του λοιπόν τον παρέδωσε στην αθανασία με το τραγούδι που έγραψε γι’ αυτόν!
Στις 7 Ιανουαρίου του 1931 ο μεγαλοεργολάβος Αθανασόπουλος δολοφονείται από την πεθερά του, η οποία στη συνέχεια προσπάθησε να κάψει το πτώμα. Βοηθοί της πεθεράς, η κόρη της Φούλα, ο ανιψιός και η υπηρέτρια του σπιτιού. Το πτώμα βρέθηκε στις όχθες του Κηφισού ποταμού ανήμερα των Θεοφανείων. Συνταρακτικό για την εποχή γεγονός. Το ανέφεραν οι περιορισμένης κυκλοφορίας εφημερίδες των Αθηνών. Το έκανε γνωστό στο πανελλήνιο όμως ο ρεμπέτης Ιάκωβος Μοντανάρης με τίτλο: «Η κακούργα πεθερά». Και πασίγνωστο έμεινε από τον στίχο του: «Καημένε Αθανασόπουλε, τι σου ’μελλε να πάθεις». Οι δράστες καταδικάστηκαν βεβαίως. Αποφυλακίστηκαν το 1941 κάνοντας χρήση σχετικού διατάγματος του διορισμένου από τους Γερμανούς πρωθυπουργού Τσολάκογλου. Στη συνέχεια η (χήρα) Φούλα παντρεύτηκε τον διευθυντή των Φυλακών Αβέρωφ, που ήταν συγγενής του Τσολάκογλου!
Η Ευφροσύνη Βασιλείου είναι γνωστή ως κυρα-Φροσύνη». Η πανέμορφη σύζυγος προκρίτου και εμπόρου και ανιψιά του μητροπολίτη Ιωαννίνων θανατώθηκε διά πνιγμού στην ξακουστή λίμνη της πόλης με εντολή του Αλή Πασά μαζί με ακόμα δεκαεπτά Γιαννιώτισες. Επίσημη αιτία: η ανηθικότητα του βίου τους. Πολλές οι εκδοχές. Η πιο δυνατή και «πιασάρικη», αυτή που θέλει τη Φροσύνη ερωμένη του Αλή. Άλλη μιλάει για ερωτική σχέση της Φροσύνης με τον γιο του Αλή και άλλη για ενόχληση της εξουσίας απέναντι στην «ανοιχτή» ζωή που έκανε η μορφωμένη Γιαννιώτισσα και τη ζωή της σε κοινωνικό επίπεδο σύμφωνα με τις συνήθειες της δυτικής κοινωνίας. Έγινε λοιπόν η κυρα-Φροσύνη δημοτικό τραγούδι: «Τραβάει αγέρας και βοριάς που κυματάει η λίμνη, να βγάλει τες αρχόντισσες και την κυρα-Φροσύνη». Ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης της γράφει ένα ωραίο ποίημα και ο μουσουργός Παύλος Καρρέρ την ομώνυμη όπερα. Ακόμα εμπνέει τους Α. Ραγκαβή, Δ. Βερναρδάκη, Σ. Σκίπη δίνοντάς μας εξαιρετικά έργα.
Το 1977 η πληροφόρηση ήταν πιο γρήγορη από την εποχή του Αθανασόπουλου ή της κυρα-Φροσύνης. Ο ρεπόρτερ-λαϊκός δημιουργός όμως διεκδικεί την παρουσία του και σε αυτή την περίπτωση. Έτσι, όταν ανήμερα των Θεοφανείων του 1977 ανακαλύπτονται στα αμπάρια του πλοίου «Γκλόρια» στον Ισθμό της Κορίνθου έντεκα τόνοι χασίς, ο Τσιτσάνης παραδίδει στο πανελλήνιο «Το βαπόρι απ’ την Περσία πιάστηκε στην Κορινθία, τόνοι έντεκα γεμάτο με χασίσι μυρωδάτο». Μεγάλη επιτυχία! Και αστυνομική, και καλλιτεχνική-εμπορική.
Ολοι αυτοί οι λαϊκοί δημιουργοί, με μόνο όπλο το ένστικτό τους απέναντι στα κοινωνικά δρώμενα και προίκα το μεγάλο τους ταλέντο, εξέφρασαν την εποχή τους και στα καθημερινά, μικρά και μεγάλα, λειτουργώντας σαν δημιουργοί-ρεπόρτερ. Ή, αν θέλετε, ρεπόρτερ-δημιουργοί, δίνοντάς μας πλήρη ρεπορτάζ και εξαίσια τραγούδια!
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι βουλευτής Ανατολικής Αττικής και αναπληρωτής τομεάρχης Πολιτισμού του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
