Στην εκπνοή του 2021 θα κάνουμε μια αναφορά στην πολύ ενδιαφέρουσα, ποιοτικά και ποσοτικά, εγχώρια βιβλιοπαραγωγή. Με την ευχή το 2022, που ανατέλλει, να φέρει πλούτο επιλογών και διαβασμάτων, αλλά να φέρει πίσω κι όλα εκείνα που κάποτε θεωρούνταν δεδομένα, αλλά εν τέλει δεν ήταν και τόσο. Καλές αναγνώσεις, καλή χρονιά.
Τρίτο και τελευταίο μέρος της τριλογίας «Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους», το αυτοτελές μυθιστόρημα της Ζυράννας Ζατέλη «Ορατή σαν αόρατη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Ο δαιδαλώδης μυστηριακός πολυπλόκαμος κόσμος της ζατελικής πραγματικότητας, η περίτεχνη κρυπτική άχρονη και κομψή αφήγηση, στην καλύτερή τους στιγμή. Μια αναζήτηση στα άρρητα της γραφής, «γιατί τα καλύτερα είναι αυτά που δεν γράφονται και το πιο σημαντικό ποτέ δεν το λέμε».
Στα βιβλία του Αχιλλέα Κυριακίδη όλες οι αγάπες και όλες οι εμμονές του, όλες οι τέχνες με τις οποίες καταπιάνεται συνυπάρχουν και συνομιλούν. Μετρ της μικρής φόρμας και πάντοτε πιστός σε αυτήν, έρχεται με την συλλογή διηγημάτων -ή παραλλαγών- «Έλγκαρ: Είκοσι τέσσερις παραλλαγές» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Αστείρευτη παιγνιώδης διάθεση, χιούμορ, υποδόρια ειρωνεία, διακειμενικότητα, δάνεια από τον κινηματογράφο και τη μουσική, πρόζα λιτή, απέριττη, υποδειγματικής πυκνότητας, ένα αίνιγμα για πρόθυμους και δυνατούς λύτες.
Το νέο μυθιστόρημα του ιδιοσυγκρασιακού σπουδαίου Μιχάλη Φακίνου «Το Πέτρινο 8» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Ένας ανεξιχνίαστος τόπος -αυτός είναι και ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου- τον οποίο «διανύει» η Ιστορία όλου του 20ού αιώνα και των αρχών του 21ου. Ο συγγραφέας, μάστορας της γραφής, έχοντας πλήρη έλεγχο των μέσων του, καταθέτει ένα, υποδειγματικής αρτιότητας, κείμενο, έμπλεο συγκίνησης και στοχασμού, σε μια πολύ ώριμη στιγμή του.
Επανέκδοση της θρυλικής συλλογής διηγημάτων του Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλου «Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη» -που είχε πρωτοκυκλοφορήσει το 1973 από τις εκδόσεις Τραμ στη Θεσσαλονίκη-, τώρα από τις εκδόσεις Κίχλη. Ο αφηγητής εξιστορεί γεγονότα του ιδιωτικού ή, σπανιότερα, του δημόσιου βίου με απαράμιλλη αμεσότητα, ξέροντας πώς να αναδείξει τα αφανή και τα φαινομενικά ασήμαντα, δίνοντας στις λεπτομέρειες θέση καίρια και σημαίνουσα, με την περιπαικτική ματιά και το χιούμορ να δρουν λυτρωτικά, απαλύνοντας τη μελαγχολική νοσταλγική διάθεση.
Μια όχι πολύ γνωστή, αλλά σίγουρα ντροπιαστική σελίδα της σύγχρονης ευρωπαϊκής Ιστορίας, τα campus που είχαν στήσει στην Κύπρο οι βρετανικές δυνάμεις για να αιχμαλωτίσουν χιλιάδες Εβραίους πρόσφυγες μετά το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, βρίσκεται στον πυρήνα της συγκλονιστικής νουβέλας της Νάσιας Διονυσίου «Τι είναι ένας κάμπος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις. Με σύμμαχο και όπλο της τη γλώσσα, η Κύπρια συγγραφέας, αντλώντας το υλικό της από τη μνήμη, γράφει επίσης για τη μνήμη, σε μια βαθιά ανθρωποκεντρική αφήγηση που συγκινεί και αφυπνίζει.
Ξέροντας να κοιτάζει άφοβα το μυστηριώδες και το αινιγματικό, η ολιγογράφος Ειρήνη Κίτσιου στη συλλογή διηγημάτων «Το φίδι του Πλίνιου», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αντίποδες, γράφει τις «εξωφρενικές» ιστορίες της ξέροντας πως η ίδια η πραγματικότητα δεν αρκεί, υπηρετώντας, μέσω της ποιητικής της πρόζας, τη δυνατότητα της τέχνης να αναπλάθει, να ανασυστήνει και να επαναπροσδιορίζει.
Στο μυθιστόρημα του Μάνου Κοντολέων «Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση εγκιβωτίζεται άρτια στη βασική τριτοπρόσωπη αφήγηση αναδεικνύοντας τη σχέση Κλυταιμνήστρας - Ορέστη ως μια σχέση μάνας και γιου, την οποία διαμορφώνουν τόσο οι ίδιοι όσο και τα τερτίπια της μοίρας. Γραφή πυκνή και αλληγορική σε ένα έργο για το έρεβος του έρωτα και του θανάτου.
Τα βήματα μιας οικογένειες Βορειοηπειρωτών σε τρεις διαφορετικούς τόπους -Αλβανία, Ελλάδα και Αμερική- από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα ακολουθεί ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος στο «Χάθηκε βελόνι» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε ένα πολυπρισματικό πολιτικό μυθιστόρημα για τη μετανάστευση -όσο κι όπως τη βιώνει κανείς- και το βαθύ αίσθημα απώλειας που τη συνοδεύει.
Πρώτο μυθιστόρημα για τον, κατεξοχήν, διηγηματογράφο Δημήτρη Χριστόπουλο, «Το Τζίντιλι» («ανεμοστρόβιλος» στα βλάχικα), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροδακιό, είναι ένα κείμενο υποδειγματικής πυκνότητας, το οποίο θίγει μια σειρά από προβληματισμούς -οικολογική καταστροφή, ξενιτειά, η φύση που εκδικείται-, μέσω μιας ρωμαλέας, δουλεμένης στην εντέλεια, γλώσσας.
«Σε θολά νερά» είναι ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων της Χρύσας Φάντη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σμίλη. Εσωτερικά ταξίδια σε θολά ομιχλώδη τοπία, αναζητήσεις με αμφίβολο, ενίοτε ανατρεπτικό τέλος, ιδιοσυγκρασιακή γραφή που αφήνει το δικό της, ευδιάκριτο στίγμα.
Δεκατρία χρόνια μετά τη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία «Με λένε λέξη» και επτά χρόνια μετά τη συλλογή διηγημάτων «Από τη μέση και κάτω», έρχεται η Μαρία Μήτσορα με το μυθιστόρημα «Η κυρία Τασία και ο Γουλιέλμος Καταβάθος» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Και πώς να «περιγράψει» κανείς, μέσα σε δύο γραμμές, τον μυθοπλαστικό κόσμο της; Ακόμη και ο «πειρακτικός» τίτλος είναι ένα μυθιστόρημα από μόνος του. Ας πούμε πως πρόκειται για μια μαγική παραμυθητική αφήγηση του μέσα τοπίου, της εσωτερικότητας, της ανθρώπινης υπόστασης.
Με ξεναγό τον ήρωά του Αντώνη Μάρκελλο, ο Φαίδων Ταμβακάκης στο μυθιστόρημά του «Το τελευταίο ποστάλι», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία, αφηγείται μια ιστορία εκατό χρόνων, αυτήν της τσιμεντοβιομηχανίας Marenco. Μια πλειάδα βιογραφιών -μικρόκοσμοι και μικροϊστορίες που αντανακλούν και καθρεφτίζουν τη μεγάλη Ιστορία της χώρας, από την καταστροφή της Σμύρνης μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα- ανθρώπων που, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, συνδέθηκαν με την κορυφαία ελληνική βιομηχανία. Στιβαρή και απολαυστική η αφήγηση σ’ αυτό το παιγνιώδες κοσμοπολίτικο ταξίδι.
Με σθένος, υπομονή και θαυμαστά αποτελέσματα υπηρετεί τη μικρή φόρμα η Μαρία Στασινοπούλου. Οι «Ασκήσεις αντοχής στον χρόνο» που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Κίχλη το αποδεικνύουν. Ο χρόνος σαρώνει τα πάντα, η αφηγήτρια παρατηρεί και καταγράφει. Με χιούμορ, αυτοσαρκαστική διάθεση, χωρίς στολίδια και λόγια περιττά, γνωρίζοντας καλά πως «στη μνήμη επιβιώνει η ζωή».
Στο τρίτο της μυθιστόρημα «Φτερά από τσιμέντο», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Περισπωμένη, η Ευσταθία Ματζαρίδου, με πρωτοπρόσωπη αφήγηση - ποταμό, πυκνό μακροπερίοδο λόγο, γλώσσα δουλεμένα αιχμηρή, μας εισάγει στο εσωτερικό «πανδαιμόνιο» της ηρωίδας της και μιλάει για θέματα ταμπού: ασθένεια, αναπηρία, κοινωνική απομόνωση, πληγές ορατές και αόρατες, «αγία οικογένεια», στερεότυπα. Σπαρακτική.
Με την ευδιάκριτη πένα του ο Ηλίας Λ. Παπαμόσχος, σε αυτό το μυθιστόρημα ενηλικίωσης με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η καταγωγή της λύπης», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, βουτώντας στα δαιδαλώδη μονοπάτια της μνήμης, «επιστρέφοντας» στην παιδική ηλικία, ανατέμνοντάς την, ψάχνει να βρει τα σημάδια και τα ανεπούλωτα τραύματα που μετέφερε στην ενήλικη ζωή.
Ενας άντρας βρίσκεται αναίσθητος δίπλα σε έναν νεκρό. Το φάρμακο που του χορηγείται για να ξυπνήσει και να δώσει κατάθεση τον γυρίζει πίσω, στα χρόνια της ζωής του πριν από τη μνήμη. Καταιγιστική δράση και βύθισμα στα άδυτα του μυαλού και της ψυχής του άντρα. Η Τζούλια Γκανάσου, στη νουβέλα «Γόνιμες μέρες» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γκοβόστη, δείχνει, για άλλη μια φορά, πόσο απεχθάνεται το αναμενόμενο και το τετριμμένο.
Ανασυνθέτοντας την ιστορία της καπνοβιομηχανίας Muratti, ο Χρήστος Αστερίου στην, υβριδικής μορφής, νουβέλα «Μικρές αυτοκρατορίες / Muratti. Ένας αποχαιρετισμός», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, καταθέτει έναν πικρό στοχασμό για την μικρή «ιδιωτική» αυτοκρατορία του καθένα μας και την αναπόδραστη πορεία προς τη λήθη. Κομψοτέχνημα.
Με γλώσσα πλούσια, πυκνή -απόρροια της θητείας του και στην ποίηση-, αισθαντική, ο Διονύσης Μαρίνος στο μυθιστόρημά του «Μπλε ήλιος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, γίνεται ο ανατόμος της καθημερινότητας μεταφέροντάς μας στον ανομολόγητο υπαινικτικό κόσμο ενός ιδιότυπου ερωτικού τριγώνου, το οποίο βρίσκεται μέσα σε μια δίνη κοινωνικών συμβάσεων και λανθασμένων επιλογών. Μια σπουδή πάνω στα ανθρώπινα.
Μετά τα βιβλία «Το μέλι και η στάχτη του Θεού» (2002), «Ελληνική αϋπνία» (2004), «Η Ερευνήτρια» (2020), με το «Caput mortuum (1392) / Φάρσα αφανισμού», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, ο Μισέλ Φάις κλείνει την άτυπη τετραλογία της αυτοπροσωπογραφίας ενός άλλου. Με κεντρικό άξονα τις «Βάκχες» του Ευριπίδη, σε αυτήν τη μαεστρική πυρετώδη αφήγηση, όπου συναντιέται η ποίηση με το θέατρο, εναλλάσσεται το οικείο με το αποτρόπαιο, οι αρχέγονες δυνάμεις με τη λογική, η τραγωδία με το γκροτέσκο. Με την ποιότητα του Φάις, πάντα.
«Η Παγίδα / Βίωμα και γραφή» του Ανδρέα Μήτσου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Κατά την αναψηλάφηση των γραφτών του ένας συγγραφέας, προσπαθώντας να κλείσει τους λογαριασμούς του με το παρελθόν, συνειδητοποιεί τη δύναμη της γραφής να παραποιεί και να παραφράζει. Γλιτώνει εν τέλει ο συγγραφέας με τη γραφή ή πέφτει διά βίου στην παγίδα της; Προβληματισμοί και ερωτήματα σ’ αυτή την πλούσια, απολαυστική αφήγηση.
