Με την ευκαιρία της παράστασης του «Φουέντε Οβεχούνα» του Λόπε Ντε Βέγκα από το Εθνικό Θέατρο, θέλησα στο προηγούμενο σημείωμα να παρουσιάσω ένα σημαντικό κείμενο ενός Έλληνα, ανθρώπου του θεάτρου, γραμμένο πριν από 163 χρόνια, που παραμένει όμως μέχρι σήμερα σχεδόν άγνωστο, παρότι εξακολουθεί να παρουσιάζει γενικό και ειδικό ενδιαφέρον.
Συγγραφέας του ο Δημήτριος Βερναρδάκης, φιλόλογος, εκδότης έργων της αρχαιοελληνικής γραμματείας, κάτοχος δεινός των κλασικών ισπανικών γραμμάτων και ποιητής έμμετρων ρομαντικών δραμάτων σε «κρυστάλλινη καθαρεύουσα», με εμφανή την επιρροή του Λόπε Ντε Βέγκα. Το τονίζω αυτό επειδή μέχρι σήμερα θεωρείται ότι τα έργα του είναι επίνοιας σαιξπηρικής. Το κείμενο για το οποίο μιλώ περιέχεται στον μακρότατο πρόλογο των δραμάτων του που εκδόθηκαν στο Μόναχο το 1858.
Άνθρωπος που έβλεπε μακριά, ο Δημήτριος Βερναρδάκης θέλησε να στρέψει την προσοχή των Ελλήνων στο θέατρο του ισπανικού «χρυσού αιώνα», περιφρονημένο έως τότε από τις κυρίαρχες εθνικές κουλτούρες της Ευρώπης σαν «παιδί ενός κατώτερου Θεού». Και αυτό μέσα στο πλαίσιο του γενικότερου προβληματισμού σε σχέση με τα δραματουργικά πρότυπα που έπρεπε να ακολουθήσει το νεοελληνικό θέατρο στα πρώτα βήματά του.
Παρακινημένος και από τον ρομαντισμό του, ο Βερναρδάκης, μόνος, σαν άλλος Δον Κιχώτης, απευθύνει στους Έλληνες ποιητές σύσταση για τη δημιουργία μιας εθνικής, γνήσιας δηλαδή δραματουργίας, επάνω στο ισπανικό πρότυπο, με κυρίαρχο το σχήμα «Πατρίς, ΄Ερως, Πίστις, Τιμή». Δεν εισακούστηκε.
Χρειάστηκε να περάσουν αρκετές δεκαετίες μέχρι να ακουστεί ξανά ένας λόγος θερμός υπέρ των ισπανικών γραμμάτων από τον Νίκο Καζαντζάκη. Στον πρόλογο μιας σειράς μεταφράσεών του από χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της ισπανικής λυρικής ποίησης του 20ού αιώνα έγραφε:
«Θρεμμένοι όπως είμαστε με τη γαλλική φιλολογία -που τόσο μακριά βρίσκεται από τη φυλετική μας ιδιοσυγκρασία- παραγνωρίζουμε και αγνοούμε πνευματικές εκδηλώσεις άλλων λαών πολύ πιο συγγενών μας. Έτσι φτωχαίνουμε τις δημιουργικές μας πιθανότητες, χάνουμε ευκαιρίες γόνιμης επαφής, ξεστρατίζουμε ακολουθώντας αχνάρια τόσο αντίθετα από τη φυλετική πορεία της ράτσας μας» ("Κύκλος", Απρίλιος 1933).
Για να επιστρέψουμε στον Λόπε, γράφει ο Τάσος Λιγνάδης, «δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ξεκίνησε ως ποιητής, ότι υιοθέτησε τη λαϊκή παράδοση, ότι κοσμεί τα έργα του με λαϊκά μέτρα, ότι η θεατρική του συνταγή είναι ενσυνείδητα λαϊκοτροπική, ότι είχε έντονη απέχθεια προς ό,τι το στυλιζαρισμένο και λατινοπρεπές.
Αν αξιολογήσουμε αυτές τις θέσεις, δεν είναι δύσκολο να αντιληφθούμε γιατί ο Λόπε Ντε Βέγκα ανεκαλύφθη ότι είναι ζωντανός ακόμη στην Ισπανία του 20ού αιώνος και -γιατί όχι- ζωντανός σε όλο τον σύγχρονο χώρο, παρ’ όλο που μια πρώτη και επιφανειακή βέβαια σκέψη μπορεί να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ένας αιώνας μηχανοκρατίας δεν μπορεί να συμβιβαστεί με το παραμύθι της λαϊκής τέχνης. Κι όμως πρέπει να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Αν το επιχείρημα ότι ο Λόρκα και η σύγχρονη γενιά του το απέδειξαν αυτό με την ανάσταση του λαϊκού θεάτρου που προκάλεσαν επιστρέφοντας στις θαυματουργές ρίζες του δεν φαίνεται επαρκές, το επικολαϊκό θέατρο του Μπέρτολντ Μπρεχτ και η δημιουργία του μάλιστα στην καρδιά της μηχανικής ώρας έρχεται να το επαληθεύσει» (Τάσου Λιγνάδη, «Ο Λόρκα και οι ρίζες», εκδ. «Δίφρος», 1964).
Θα χρειαστεί, όμως, άλλο ένα σημείωμα για να ολοκληρώσω την εισαγωγή. Με ποιητές διαμετρήματος ενός Λόπε δεν «κλείνεις» εύκολα.
