Εμπνευσμένη από τον λατινικό όρο margo, marginis, που σημαίνει περιθώριο και παραπέμπει στις σημειώσεις και τις εικόνες που γράφονται ή σχεδιάζονται από τους αναγνώστες στα περιθώρια βιβλίων και κειμένων, η έκθεση Marginalia, που εγκαινιάζεται αύριο στον Κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών και, «στο περιθώριο των μεγάλων επετειακών αφηγήσεων», από το annexM και με την επιμέλεια της διευθύντριάς του Άννας Καφέτση, «προτείνει μικρά, αυτοτελή σχόλια εκτός κειμένου», όπως σχολιάζει η ίδια.
Αυτή η δίμηνη καλοκαιρινή έκθεση, που λειτουργεί καθημερινά μετά τη δύση του ήλιου και έως τα μεσάνυχτα με ελεύθερη είσοδο έως και τις 19 Σεπτεμβρίου, «αναστοχάζεται το εθνικό 'εμείς' μέσα από την ανοιχτή, υποκειμενική εμπειρία. Στρέφεται στη μονάδα για να αναζητήσει λοξές, έκκεντρες, ξενικές όψεις του, φωτεινές αναλαμπές στη σκιά ενός ενιαίου κλειστού αφηγήματος» επισημαίνει η Άννα Καφέτση.
Τα έργα, που παρουσιάζονται με μια ανοιχτή, αποσπασματική μορφή, διατηρώντας την αυτοτέλεια και συγχρόνως διαλεγόμενα μεταξύ τους, φέρουν τις υπογραφές των Βιργινίας Μαστρογιαννάκη, Νίνας Παππά, Ηλία Μαμαλιόγκα και Σπύρου Βραχωρίτη.
Ο επισκέπτης μπορεί να δημιουργήσει προσωπικές και τυχαίες διαδρομές ανάμεσα σε οκτώ διαφορετικά σημεία του Κήπου, όπου πέντε βιντεοεγκαταστάσεις προβάλλονται σε μεγάλες οθόνες και μόνιτορ.
Τα παρουσιαζόμενα έργα, πλην ενός, είναι αναθέσεις, ενώ οι δύο περφόρμανς, των Βραχωρίτη και Μαστρογιαννάκη, έχουν εκτελεστεί και βιντεοσκοπηθεί στον Κήπο και στο Αίθριο του Μεγάρου.
Η Άννα Καφέτση, επιχειρώντας μια ξενάγηση στα έργα των καλλιτεχνών, δεν παραλείπει να μιλήσει για εγκαταστάσεις που θυμίζουν «όλες τις πτυχές του βίου, χωρίς θέμα. Τις εξόριστες ατομικές ζωές, που 'ξεγέλασαν την ιστορική δυναμική', για να παραφράσουμε τον Αντόρνο, ή συμπεριελήφθησαν υπό όρους, τραυματισμένες και δημιουργικές, αφήνουν από την άκρη του δρόμου ίχνη και κληρονομιά. Αναγνωρίζονται ως το έτερον της Ιστορίας».
Περπατώντας στον Κήπο
Στη βιντεοσκοπημένη περφόρμανς της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη «Reading in Reading out A'» γίνεται ανάγνωση ολόκληρου του κειμένου του πρώτου συντάγματος της ανεξάρτητης Ελλάδας, όπως ψηφίστηκε τον Ιανουάριο του 1822 από την Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου και διακήρυσσε τον δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος.
«Μολονότι στο πρακτικό, πολιτικό πεδίο έμελλε να μείνει ένα ανολοκλήρωτο σχέδιο, αποτελεί την πρώτη θεμελιωτική πολιτειακή πράξη του νέου έθνους - κράτους με την καθιέρωση του ονόματος Ελλάς, την οργάνωση λειτουργίας των θεσμών και τη διακήρυξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των Ελλήνων πολιτών» υπογραμμίζει η Άννα Καφέτση, προσθέτοντας πως «η σχεδόν ιερατική γυναικεία μορφή όρθια μπροστά στο αναλόγιο ξεκινά τη χωρίς παύση δημόσια ανάγνωση του εμβληματικού για τη νεότερη ιστορία μας κειμένου, σαν μια ομολογία πίστεως. Συντονίζεται με τον εσωτερικό ρυθμό της αναπνοής της, ακολουθώντας τις ιδιόγραφες με κόκκινο ή μαύρο μελάνι σημειώσεις της πάνω στο συνταγματικό 'κείμενο - παρτιτούρα'. Οικειοποιείται το θεσμικό κείμενο σημειώνοντας κωδικοποιημένα σύμβολα».
Στο βίντεο του Ηλία Μαμαλιόγκα και της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη η περφόρμανς πραγματοποιείται μπροστά στο χερσαίο σύνορο του Αγίου Όρους. «Αξημέρωτα και μέχρι το πρώτο χάραμα της μέρας, μια ευθυτενής γυναικεία μορφή, στρέφοντας την πλάτη προς τον θεατή, στέκεται μόνη έξω από τον περίκλειστο περίβολο της αθωνικής μοναστικής πολιτείας. Την ώρα που από την άλλη πλευρά ψάλλεται η θρησκευτική λειτουργία του όρθρου, η περφόρμερ, ανυπόδητη, ντυμένη το χρώμα του πένθους, τελεί ακίνητη και εν σιωπή μια διαφορετική ακολουθία στην ανατολή της καινούργιας μέρας με συμμέτοχο το πρωινό ξύπνημα της φύσης και τις φωνές των πουλιών. Μέσα από τη σιωπηρή μοναχική τελετουργία αναδύεται το ενσώματο πολιτικό υποκείμενο που παράγεται και συγχρόνως αποκλείεται από τον θρησκευτικό κανόνα», αναφέρει η επιμελήτρια και ιστορικός τέχνης.
Στο έργο της Νίνας Παππά «Γραφές», σπαράγματα λίθινων αρχαίων επιγραφών, επαναλαμβάνονται διάσπαρτα μέσα από σύντομες, σιωπηλές βιντεογραφίες όπου «η κάμερα σαρώνει με κοντινά πλάνα το σωματικό κατάλοιπο του κειμένου, μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον από τη σημασία των ορατών ή μισοσβησμένων λέξεων στην ίδια τη φθαρτή επιφάνεια του λίθου. Ένα αινιγματικό έργο, που αλληγορεί τον χρόνο, την τρωτότητα, το ιστορικό βάθος, το βάρος της γλώσσας και τις αμφισημίες της γραφής, τα ρήγματα και τις συνέχειες, την ταυτότητα και την ετερότητα, πλανάται ως ανοιχτό ερώτημα στον Κήπο. Στον ίσκιο μιας σπαραγμένης κληρονομιάς που ενέπνευσε και μαζί στοίχειωσε τον θεμελιωτικό 19ο αιώνα».
Η εικαστικός διεισδύει στο άδυτο του Άγγελου Ματθαίου και του Klaus Hallof, δύο εξεχουσών προσωπικοτήτων της επιγραφικής επιστήμης. Μέσα από τη συνέντευξη και με την κάμερα ανά χείρας καταγράφει την επιστημονική μέθοδο, τα αρχεία και τις εμπειρίες τους, ρίχνοντας «κλεφτές» ματιές στο προσωπικό τους ανθρώπινο σύμπαν.
Στο έργο του Σπύρου Βραχωρίτη «Το φάντασμα της ελευθερίας», η βιντεογραφία του δημιουργού εκτίθεται ως μια ακόμη ερμηνευτική εκδοχή του αποσπασματικού, αινιγματικού πεζογραφήματος "Η Γυναίκα της Ζάκυθος" του Διονυσίου Σολωμού.
Όπως διευκρινίζει η Α. Καφέτση, ο Βραχωρίτης «σκηνοθετεί σημειώματα και παραλλαγές. Θραύσματα. Διαφορετικά συγκείμενα και χρονικότητες συμπαρατίθενται. Το ίδιο ως έτερον. Ξαναγράφει το κείμενο ως αναγνώστης. Με τα μάτια των άλλων". Ο ίδιος ο σκηνοθέτης μιλά για ένα «αινιγματικό πεζογράφημα [...] δεν έχει σχέση ούτε με γυναίκα ούτε με Ζάκυνθο. Αποτελεί τον γεωγραφικό και ιστορικό προσδιορισμό μιας αλληγορίας για ένα φάντασμα, το φάντασμα της ελευθερίας σε ελεύθερη πτώση...».
