Δεν μπορεί κανείς να μην αναρωτηθεί πόση δύναμη ψυχής χρειάζεται, πόση λαχτάρα για ελευθερία και, κυρίως, πόση βασανιστική αγάπη για σπουδή στη Ζάκυνθο των αρχών του 19ου αιώνα για να πάρει μια γυναίκα η οποία έχει τέσσερα ολόκληρα χρόνια να βγει από το σπίτι, τα λιγοστά της πράγματα μαζί με τα πολύτιμα συγγράμματά της και να επιχειρήσει να κάνει αυτό το μικρό - τεράστιο βήμα, να διαβεί δηλαδή το κατώφλι του σπιτιού της βαδίζοντας στα τυφλά, αλλά με απόλυτη πίστη, προς τη γνώση. «Παράξενον πράγμα! Μ’ όλον οπού ποτέ αφ’ όντας εγεννήθηκα, δεν εβγήκα από το σπήτι, μοναχή μου, μ’ όλον οπού αφ’ όταν εμεγάλωσα εβγήκα πολλά ολίγαις φοραίς και συντροφευμένη πάντοτε από τους γονείς μου, μ’ όλον οπού τότε είχα τέσσαρους χρόνους ολόκληρους να εύγω από το σπήτι έξω (…), εγώ δεν εγροίκησα καμμίαν δειλίαν, εις τον δρόμον μοναχή μου».
Η «Αυτοβιογραφία» της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου είναι η εξιστόρηση του αγώνα μιας νεαρής γυναίκας για μόρφωση σε μια κοινωνία η οποία κρατάει τις γυναίκες περίκλειστες μέσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού, αποτρέποντάς τες από οτιδήποτε δημιουργικό, προδιαγράφοντας τη μοίρα τους και προορίζοντάς τες μόνο για τον γάμο. Είναι τουλάχιστον οξύμωρο το γεγονός ότι η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου θεωρείται σήμερα η πρώτη Ελληνίδα πεζογράφος, καθώς όσο ζούσε δεν είδε κανένα από τα έργα της να δημοσιεύεται και χρειάστηκε να περάσουν πενήντα ολόκληρα χρόνια από τον πρόωρο θάνατό της πάνω στη γέννα, μόλις στα 31 της χρόνια, για να δημοσιευτεί η «Αυτοβιογραφία» της κι αυτό με τη μεσολάβηση του γιου της Ελισαβέτιου Μαρτινέγκου.
Κι όμως, η έγνοια της Ελισάβετ σε όλη τη διάρκεια της σύντομης ζωής της ήταν μόνο μία: πώς θα μπορέσει να διασώσει το έργο της. Όταν απέτυχε η απόπειρα να φύγει για τη Βενετία, γιατί, όπως νόμιζε, «εις όλη την Ευρώπη είναι ελευθερία εις ταις γυναίκες», το μόνο που σκέφτεται είναι τα συγγράμματά της. Θέλει να τα φροντίσει όπως μια μάνα φροντίζει τα παιδιά της. Είναι σπαρακτικά κι απελπισμένα τα όσα γράφει: «Και σεις, μαύρα μου συγγράμματα, που σας αγαπούσα και ήθελα το καλόν σας, ό,τι λογής μία αγαπητή μητέρα το θέλει εις τα τέκνα της, έχετε, κλεισμένα εδώ μέσα που σας έχω, να χορτάσητε την κοιλίαν των σαράκων».
Στη σκιά του πατέρα, του θείου και του αδελφού, διεκδικεί το δικαίωμα στην επιλογή και, συγχρόνως, παλεύει να γνωρίσει τον εαυτό της, παλεύει να πάψει να ετεροκαθορίζεται, δίνοντας φωνή -όχι προγραμματισμένα φυσικά, παρά μόνο με τη δύναμη της απελπισίας της- σε όλες τις γυναίκες που ήταν υποχρεωμένες να υφίστανται τα δεινά τής πιο σκληρής μορφής της πατριαρχίας. Υπήρξε όμως θύμα της εποχής της.
Παρά τον δροσερό αέρα του Διαφωτισμού των αρχών του 19ου αιώνα, η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου ηττάται -ακόμη και η επιθυμία της να κλειστεί σε μοναστήρι και να αφιερωθεί στα γραπτά της δεν εισακούστηκε- από τη στερεοτυπική αντίληψη που τη θέλει δέσμια του φύλου της και η οποία δεν μετακινήθηκε ούτε πόντο από τις βεβαιότητές της.
Η Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου υπήρξε μια πραγματική διανοούμενη, μια γυναίκα που έζησε μέσω της γραφής όχι γιατί δεν είχε άλλη διέξοδο, αλλά γιατί αυτός ήταν και, μάλλον σε οποιαδήποτε εποχή κι αν ζούσε αυτός θα ήταν, ο τρόπος της να ζει και να αντιλαμβάνεται τον γύρω κόσμο της. Η εποχή της όμως συνέθλιψε τη φύση της, τη φύση τής διανοούμενης, και την εγκλώβισε μέσα στον, θανατηφόρο τελικά, ρόλο της παντρεμένη γυναίκας, τον οποίο ποτέ δεν ονειρεύτηκε για τον εαυτό της. Ο αγώνας για την απελευθέρωση της γυναίκας υπήρξε άγριος. ανελέητος και αιματοβαμμένος. Και συνεχίζεται.
Info
Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου
«Αυτοβιογραφία»
Εκδόσεις Μεταίχμιο
Σελ.: 160
Τιμή: 7,99 ευρώ
