Η Elina Duni γεννήθηκε στα Τίρανα της Αλβανίας, αλλά, μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος, σε ηλικία 11 ετών, μετοίκισε μαζί με τη μητέρα της στη Γενεύη, όπου και σπούδασε τραγούδι και jazz αυτοσχεδιασμό. Δείχνοντας από νωρίς το ταλέντο της, εξελίχθηκε σε μία από τις πλέον προσωπικές και ενδιαφέρουσες jazz ερμηνεύτριες της εποχής μας, γεγονός που την έφερε στην εμβληματική ευρωπαϊκή jazz δισκογραφική εταιρεία, τη γερμανική ECM, με τον τέταρτο δίσκο της σ’ αυτή, το «Lost Ships», να είναι από τους καλύτερους του ιδιώματος για την περσινή χρονιά. Η 40χρονη ερμηνεύτρια μας μίλησε για το πώς είναι να έχεις μεγαλώσει σε δύο διαφορετικές χώρες, να κινείσαι ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες και να βρίσκεσαι ανάμεσα στη folk και την jazz μουσική παράδοση. Και όλα αυτά στην ασφυκτική συγκυρία μιας πανδημίας.
Αισθάνεσαι περισσότερο Αλβανίδα, Ελβετή ή και τα δύο ταυτόχρονα;
Σαφώς και αισθάνομαι και τα δύο ταυτόχρονα και όταν πιάνω τον εαυτό μου να είναι πολύ εκδηλωτικός ή και εκρηκτικός ως Αλβανίδα ή πολύ ακριβής και μετρημένος ως Ελβετή, αρχίζω να γελάω. Αυτά φυσικά είναι κλισέ που τα βρίσκω πολύ αστεία... Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, αισθάνομαι όλο και περισσότερο πολίτιδα του κόσμου. Η λέξη «κόσμος» για εμένα έχει αρχίσει να αποκτά πολύ περισσότερο την έννοια μιας εσωτερικής, διανοητικής και ψυχολογικής, κατάστασης, παρά οποιουδήποτε τόπου.
Νοσταλγείς ποτέ την Αλβανία;
Νοσταλγώ μια Αλβανία που δεν υπάρχει πια, την Αλβανία της παιδικής ηλικίας μου, που χάθηκε με την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος. Νοσταλγώ όμως και κάποια μέλη της οικογένειάς μου και φίλους/ες που έχω εκεί και ορισμένα όμορφα φυσικά τοπία που δυστυχώς χάνονται εξαιτίας της πολιτικής διαφθοράς και της έλλειψης προστασίας του περιβάλλοντος.
Το γεγονός ότι είσαι Ευρωπαία, ανεξάρτητα από το σε ποια χώρα γεννήθηκες και σε ποια ζεις, αλλά και η ύπαρξη της Ε.Ε. σημαίνουν πολλά για εσένα ή απολύτως τίποτα;
Είναι καθοριστικό για μένα το ότι είμαι Ευρωπαία, ένα παραπάνω, καθώς θεωρώ τη μουσική μου τμήμα της μεγάλης ευρωπαϊκής jazz παράδοσης. Επίσης λατρεύω την υπέροχη εναλλαγή τοπίων αλλά και κουλτουρών της Ευρώπης. Ως ιδέα η Ε.Ε. είναι πολύ καλή στην πράξη, όμως βλέπουμε πόσο δύσκολο είναι να αντιμετωπίσει κρίσεις αλλά και το να ακούγεται η φωνή καθενός και καθεμιάς. Έτσι παραμένει ακόμα μια θαυμάσια αλλά και ιδεατή ουτοπία...
Είσαι μία υπό κάποια έννοια folk τραγουδίστρια που εργάζεται μέσα στο πλαίσιο της jazz ή πάνω απ’ όλα μια jazz τραγουδίστρια και όλα τα υπόλοιπα είναι απλώς επιρροές;
Θεωρώ τον εαυτό μου τραγουδίστρια, μια αφηγήτρια ιστοριών. Η ιστορία μπορεί να έχει διαφορετικά στοιχεία ή αποχρώσεις, αλλά αυτό δεν αλλάζει σε τίποτα την ουσία της. Το jazz υπόβαθρό μου μπορεί να με κάνει να αλλάξω λίγο τη μελωδία ή να αυτοσχεδιάσω περισσότερο, να έχω περισσότερη ελευθερία μέσα στη φόρμα, αλλά αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι η ίδια η ιστορία.
Ποιες είναι οι κυριότερες διαφορές τού «Lost Ships» από το προηγούμενο άλμπουμ σου, το «Purim»;
Για εμένα το «Purim» ήταν κατά κάποιον τρόπο ένα νέο ξεκίνημα, μια νέα προσέγγιση στη μουσική, παίζοντας πια με το κουαρτέτο μου για δέκα χρόνια και έχοντας κάνει μέχρι τότε τέσσερις δίσκους μαζί. Ήμουν ενώπιος ενωπίω με τον εαυτό μου, με τη μοναξιά μου, προσπαθώντας να πω τη διαχρονική ιστορία τού να φεύγεις, της προσφυγιάς, της εξορίας. Φυσικά αυτό υπήρχε και στους προηγούμενους δίσκους που είχαμε κάνει με το κουαρτέτο μου, αλλά σε εκείνον το παρουσίασα ως ένα ολοκληρωμένο concept. Όταν το παίζαμε ζωντανά, διάβαζα αποσπάσματα από κείμενα ανάμεσα στα τραγούδια που έδειχναν τους διαφορετικούς τρόπους αποχωρισμού, το πώς αφήνεις το σπίτι ή τον τόπο σου, έναν έρωτα, έναν φίλο, ακόμα και έναν τρόπο αντίληψης και σκέψης, και όλα αυτά άρθρωναν μια διαχρονική ιστορία διαμέσου των κειμένων και των τραγουδιών σε εννέα διαφορετικές γλώσσες.
Στο «Lost Ships», από την άλλη, ήθελα να είμαι πιο σύγχρονη, να εστιάσω περισσότερο στο παρόν και στα ζητήματά του, όπως το μεταναστευτικό και η περιβαλλοντική κρίση. Επίσης, είχαμε νέα μέλη στο γκρουπ και η δική τους μουσικότητα με ενέπνευσε στο να κατευθυνθώ προς άλλους δρόμους και να εξερευνήσω νέα μονοπάτια.
Ποιο θα έλεγες ότι είναι το σημαντικότερο στοιχείο του «Lost Ships»; Τι κυριαρχεί σ’ αυτό;
Πιστεύω ότι είναι το πιο διεθνιστικό αλλά και «ολιστικό» επίσης άλμπουμ που έχω κάνει. Είναι αυτό στο οποίο αποφάσισα να πάψω να είμαι μια jazz, folk ή οτιδήποτε άλλο τραγουδίστρια, είχα συνειδητοποιήσει πλήρως ότι απλώς θέλω να αφηγηθώ τις ιστορίες μου. Νομίζω ότι μπορείς να αισθανθείς αυτή την αφηγηματική «δραματουργία» στον δίσκο, κάποιοι/ες μου είπαν ότι τους άφησε την αίσθηση ενός δίσκου τραγουδοποιού / ερμηνεύτριας. Η συνεργασία μου με τον κιθαρίστα Rob Luft ήταν επίσης πολύ σημαντική. Ο αξιοθαύμαστος ήχος του, τόσο ευέλικτος, σύγχρονος αλλά και «ζεστός», με ενέπνευσε ώστε να σκέφτομαι με διαφορετικό τρόπο τη μουσική μου. Σ’ αυτόν τον δίσκο προσπαθήσαμε να βρούμε το φως μέσα στο σκοτάδι, να μην αγνοήσουμε τα προβλήματα, αλλά να προσφέρουμε και λίγη ελπίδα, να εκφράσουμε τη νοσταλγία μας για ό,τι έχει χαθεί για πάντα, αλλά ταυτόχρονα και τη χαρά και την ευγνωμοσύνη μας για όσα είχαμε τη δυνατότητα να ζήσουμε και να βιώσουμε.
Η προσέγγισή σου στη μουσική αλλάζει στο πέρασμα του χρόνου ή έχει παραμείνει η ίδια όπως στην αρχή, εκτός του ότι φυσικά εξελίσσεται και τελειοποιείται όλο και περισσότερο;
Για να είμαι ειλικρινής, δυσκολεύομαι να ακούσω τους παλιότερους δίσκους μου, γιατί το μόνο που προσέχω είναι τα τεχνικά λάθη μου (γέλια). Όχι ότι συνηθίζω να ακούω τους δικούς μου δίσκους τόσο πολύ, αλλά μου αρέσει όταν το κάνουν οι άνθρωποι που είμαι μαζί τους εκείνη την ώρα, όποτε στην περίπτωση των παλιών, είναι λίγο μαρτύριο για μένα... Νομίζω ότι με τον χρόνο κατανοώ όλο και περισσότερο τον ήχο μου, το σώμα μου και την τεχνική μου. Η πρώτη μου δασκάλα Φωνητικής χρησιμοποιούσε την έκφραση «άγρια άλογα» για να περιγράψει τα συναισθήματα και για εκείνη όλα όσα μαθαίνουμε ερμηνευτικά χρησιμεύουν ώστε να μπορούμε να ιππεύουμε αυτά τα «άγρια άλογα» και όχι το αντίθετο, εκείνα να ιππεύουν εμάς. Επίσης, το να εστιάζω όσο το δυνατόν στη μουσική, το να προσπαθώ να είμαι μέρος της, να είμαι ένα όργανο όπως τα υπόλοιπα και να μην διαχωρίζω τη φωνή μου από το σύνολο κάθε τραγουδιού με βοηθούν να είμαι παρούσα με όλο το είναι μου εκείνη τη στιγμή. Μοιάζει πολύ με τον διαλογισμό. Είναι μια εμπειρία συνειδητοποίησης.
Πώς αντιμετωπίζεις για περισσότερο από έναν χρόνο τώρα την πανδημία τόσο ως άνθρωπος όσο και ως επαγγελματίας μουσικός;
Η πανδημία έκανε όλα όσα θεωρούσαμε δεδομένα -το να είμαστε όλοι μαζί σε μια συναυλία, να τρώμε μαζί με άλλους, ένα φιλί, το να χορεύουμε, να ταξιδεύουμε-, όλα όσα καθιστούν τη ζωή όμορφη και ενδιαφέρουσα να εξαφανιστούν. Εδώ και έναν χρόνο είναι πολύ δύσκολο για μένα να βρω και πάλι τη θέση και τον ρόλο μου στην κοινωνία, ακόμα και έμπνευση για να δημιουργήσω. Έτσι στράφηκα περισσότερο στο να δουλεύω με το σώμα και το μυαλό μου κι από αυτή την πλευρά το θεωρώ ακόμα και ευλογία, καθώς έχω τον χρόνο που οποιαδήποτε άλλη φορά δεν είχα με όλα όσα ασχολούμαι και πρέπει να κάνω. Αυτό πάντως με βοήθησε να αποστασιοποιηθώ λίγο από ό,τι συμβαίνει γιατί, όπως όλοι και όλες γνωρίζουμε, για τον πολιτισμό η πανδημία είναι αληθινή καταστροφή.
Πιστεύεις ότι η πανδημία θα έχει έναν ισχυρό και μακρόχρονο αντίκτυπο στη μουσική, όχι μόνο σε σχέση με την ηχογράφηση και τις ζωντανές εμφανίσεις, αλλά επίσης και στην ίδια τη μουσική διαδικασία, το πώς γράφεται και υλοποιείται;
Ναι, είναι πολύ πιθανό η ψηφιακή μουσική διαδικασία να επιταχυνθεί ακόμα περισσότερο. Θα υπάρξουν περισσότερες παραγωγές σε ένα λάπτοπ και για τη δημοσιοποίησή τους δεν θα χρειάζονται πάρα πέντε - δέκα δευτερόλεπτα για να ανέβουν στο Tik Tok. Πιστεύω όμως ότι υπάρχουν ακόμα πάρα πολλοί άνθρωποι που θέλουν να βιώσουν μια διαφορετική εμπειρία. Ξέρουμε όλοι πόσο υπέροχο είναι το να παίζουμε μαζί στον ίδιο χώρο και το να μοιραζόμαστε τον ίδιο ήχο, την ίδια δόνηση. Η μουσική είναι πριν απ’ όλα ένα σωματικό φαινόμενο και έτσι ελπίζω ότι θα μοιραστούμε πολλές ακόμα τέτοιες στιγμές, να παίζουμε μουσική μαζί και να ακούμε ζωντανή μουσική μαζί.
Τι σήμαινε για σένα το να παίξεις ζωντανά στον εορτασμό για τα πενήντα χρόνια της ECM στη Θεσσαλονίκη;
Ήταν θαυμάσια εμπειρία! Ήταν η πρώτη φορά που εμφανίστηκα στην Ελλάδα και ήταν πολύ μεγάλη τιμή για μένα το να συμμετέχω στον εορτασμό για τα πενηντάχρονα της ECM και να τραγουδήσω σε έναν τόσο σημαντικό χώρο όπως το Μέγαρο Μουσική Θεσσαλονίκης. Είχα προετοιμάσει ειδικά για την περίσταση ένα ηπειρώτικο τραγούδι που μου αρέσει πολύ, το «Δεν μπορώ μανούλα», και τα συναισθήματα όλων μας κατά τη διάρκεια της συναυλίας ήταν πάρα πολύ έντονα. Πρέπει επίσης να υπογραμμίσω τη φιλοξενία των Ελλήνων διοργανωτών που με έκαναν να νιώσω περισσότερο κι από ευπρόσδεκτη.
Η Αλβανία και η Ελλάδα όχι μόνο είναι γειτονικές χώρες αλλά και συνορεύουν. Αισθάνεσαι ίσως, λοιπόν πιο κοντά στο ελληνικό κοινό ή είναι το ίδιο με οποιασδήποτε άλλης ευρωπαϊκής χώρας;
Γνωρίζουμε καλά ότι Αλβανία και Ελλάδα όχι μόνο συνορεύουν αλλά και, σε έναν μεγάλο βαθμό, έχουν κοινή Ιστορία, που μάλιστα διαπνέεται από πολλά πάθη. Η Ελλάδα είναι ξεχωριστός τόπος για μένα, πριν απ’ όλα επειδή η οικογένεια του πατέρα μου προέρχεται από τη νότια Αλβανία, όλοι/ες μιλούν ελληνικά και μερικοί/ές ζουν στην Αθήνα τώρα. Θα θυμάμαι πάντα τον πατέρα μου, που είναι μεγάλος θαυμαστής του Γιάννη Πάριου(!), να τραγουδάει μαζί του καθώς τον άκουγε και να μου μεταφράζει τους στίχους στα αλβανικά! Γνωρίζω αρκετά ελληνικά νησιά. Αυτό που αγαπώ περισσότερο είναι η Κρήτη και ο Νίκος Καζαντζάκης είναι από τους πιο αγαπημένους μου συγγραφείς.
Και τα πιο άμεσα σχέδιά σου, καθώς η πανδημία εμποδίζει τα μακροπρόθεσμα για όλους και όλες μας;
Απλώς ελπίζω ότι θα πραγματοποιηθούν οι συναυλίες μου που είναι προγραμματισμένες για το καλοκαίρι και το φθινόπωρο. Ανυπομονώ να νιώσω τη μαγεία που προσδίδει η παρουσία του κοινού κι ας ελπίσουμε να μπορέσω να εμφανιστώ ξανά στην Ελλάδα σύντομα.
Δεν θα κρύψουμε ότι το ίδιο ευχόμαστε κι εμείς, ώστε να μπορέσουμε να απολαύσουμε την Elina Duni και επί σκηνής και όχι μόνο από τους δίσκους της...
