Νοικοκυρά 51 ετών από το Α. (κοινότητα Γκ.) αυτοκτόνησε τη νύχτα προς το Σάββατο παίρνοντας υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών. Έτσι ξεκινά η αριστουργηματική νουβέλα του Πέτερ Χάντκε «Ανέμελη δυστυχία» που κυκλοφορεί σε νέα, εξαιρετική μετάφραση του Σπύρου Μοσκόβου από τις εκδόσεις Εστία. Ο σπουδαίος Σλοβενοαυστριακός πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας, βραβευμένος μεταξύ άλλων με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2019, με αφορμή την αυτοκτονία της μητέρας του το 1971, ενώ ξεκινάει γράφοντας με τη μορφή λογοτεχνίας τεκμηρίου, καταλήγει, παρά την αποστασιοποιημένη στα όρια της ψυχρότητας ματιά -κάτι που ούτως ή άλλως χαρακτηρίζει το σύνολο του έργου του-, σε μια σπαρακτική αφήγηση της πορείας μιας ζωής από την ανεμελιά προς την απόλυτη δυστυχία.
Ο ίδιος παραμένει έως το τέλος ο γιος που, με επιμονή και προσήλωση, παρακολουθεί την πορεία της μητέρας του έως τον θάνατό της. Ο Χάντκε ανατέμνει τη μητέρα του Μαρία, αλλά όχι μόνο αυτή. Ανατέμνει τη γυναίκα, τη «γυναικεία κατάσταση», μέσα σε ένα αποτρεπτικό, καταπιεστικό, επαρχιακό περιβάλλον, το οποίο με χειρουργική ακρίβεια αφαιρεί οποιαδήποτε σπίθα ζωής, αποστραγγίζοντας τους χυμούς, τις διαθέσεις και τις επιθυμίες, χαράσσοντας μια ευθεία απαρέγκλιτων ετεροκαθορισμών που οριοθετούνται από το καθήκον και από την ενοχή. «‘Δεν ντρέπεσαι’ ή ‘Θα έπρεπε να ντρέπεσαι’ ήταν ο κώδικας συμπεριφοράς που της υπενθύμιζαν διαρκώς οι άλλοι». Έτσι, βήμα το βήμα, η νεαρή γυναίκα -και κάθε γυναίκα- που αρχικώς αντιδρά, παλεύοντας με δυνάμεις κατεστημένες και μεγαλύτερες από τις δικές της, μεταλλάσσεται σε ένα πλάσμα υποταγμένο, δυστυχισμένο, κενό. «Εκείνη ήταν∙ έγινε∙ δεν έγινε τίποτα». Η ζωή της Μαρίας, στα χέρια του Χάντκε, αντανακλά τη συλλογική κατάσταση. Το προσωπικό βίωμα ξεφεύγει από τα στενά και περιορισμένα του όρια και γίνεται καθολικό. Από την αποστασιοποίηση της αρχής φτάνουμε στις τελευταίες σπαρακτικές σελίδες του γιου που αποχαιρετά τη μητέρα και που, μέσω της παρατήρησης της ζωής της, αρχίζει σιγά - σιγά να την καταλαβαίνει. «Αγαπούσε τους ανθρώπους» λέει σε κάποιο σημείο. Έτσι, ξερά, νέτα σκέτα, και είναι σαν η δήλωση αυτή να είναι και δήλωση της δικής του αγάπης για εκείνη.
Όμως ο Χάντκε, πάνω απ’ όλα, είναι λογοτέχνης πρώτης γραμμής. Πώς γράφει κανείς για έναν άνθρωπο που όλα «πάνω του ήταν σκευρωμένα, ανοιχτά, πληγιασμένα, ένα κουβάρι από σωθικά;». Πώς γράφει κανείς για μια μάνα που αυτοκτόνησε; Σπάζοντας την κεντρική αφήγηση παρεμβάλλει κομμάτια όπου καταθέτει τις σκέψεις του, βασανιστικές σκέψεις ενίοτε, για τη διαδικασία τής γραφής. Η ανάγκη είναι επιτακτική: πρέπει να βρεθεί εκείνη η ισορροπία όπου η ένταση του προσωπικού βιώματος δεν θα υποσκελίσει την απόσταση που επιβάλλει η λογοτεχνική διαχείριση των γεγονότων. Η ιστορία δεν πρέπει να «διηγείται υπερβολικά τον εαυτό της». Ο Χάντκε εισάγει τον αναγνώστη στις αγωνίες τού γραφιά. Για να καταλήξει ότι το γράψιμο δεν τον ωφέλησε. «Τη νύχτα εξακολουθώ μερικές φορές να ξυπνάω απότομα, σαν ένα εντελώς ελαφρύ σκούντημα από μέσα μου να με βγάζει από τον ύπνο, και με κομμένη την ανάσα από τη φρίκη νιώθω ότι από τη μια στιγμή στην άλλη σαπίζω ζωντανός». Με άλλα λόγια, η συγγραφή είναι μια ανάγκη που επιβάλλεται διαρκώς, η οποία, κάποιες φορές, έχει δυσθεώρητες απαιτήσεις.
Η «Ανέμελη δυστυχία», το συγκλονιστικό χρονικό «ενός οικειοθελούς θανάτου», αναπλάθει, με την ακρίβεια λεπτολόγου, την κοφτερή ματιά ενός ορκισμένου αφηγητή και τη λυρική πρόζα ενός πληγωμένου γιου, τη δυστυχία τού να γεννηθείς γυναίκα μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή σε έναν συγκεκριμένο τόπο.
Info
Πέτερ Χάντκε,
«Ανέμελη δυστυχία»
Εκδόσεις Εστία
Μετάφραση: Σπύρος Μοσκόβου
Σελ.: 88
Τιμή: 12 ευρώ
