Της Μάνιας Ζούση
«Στην Αθήνα αυτό που κυρίως προβάλλεται είναι μόνο ένα κομμάτι της πόλης που έχει σχέση με την αρχαία της ιστορία, δεν υπάρχει πουθενά η μεσαιωνική Αθήνα, η φράγκικη, η βυζαντινή, η ρωμαϊκή και πολύ περισσότερο η σύγχρονη ιστορία της Αθήνας, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής, του Εμφυλίου και των μεγάλων ιστορικών γεγονότων, όπως τα Δεκεμβριανά». Με αυτές τις σκέψεις, η Άννα Τζάκου, performer, σκηνοθέτης και υποψήφια διδάκτωρ στο Exeter University, δημιούργησε την «Αναπαράσταση», αρχικά ως εφαρμογή της διδακτορικής της έρευνας στις Παραστατικές Πρακτικές, η οποία πρωτοπαρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου για τον Εμφύλιο και από σήμερα επανέρχεται στο πλαίσιο της Μπιενάλε της Αθήνας με μια περιπατητική διαδρομή στην πόλη που επιχειρεί να ζωντανέψει τα Δεκεμβριανά.
Η έμπνευση για την συμμετοχική περιηγητική performace «Αναπαράσταση», προέκυψε όταν η Άννα Τζάκου είδε τον «Θίασο» του Αγγελόπουλου. «Η αρχική ιδέα προέρχεται από τον μονόλογο της Εύας Κοταμανίδου στον 'Θίασο', μιας μαρτυρίας για το συλλαλητήριο του ΕΑΜ στις 3 Δεκεμβρίου του '44, όπου αστυνομικοί πυροβόλησαν κατά άοπλων διαδηλωτών. Το κείμενο περιγράφει ένα τραυματικό γεγονός στο πιο οικείο σημείο της πόλης, την πλατεία Συντάγματος. Μέσα από το κείμενο του 'Θιάσου' δημιουργήθηκε η ιδέα εξιστόρησης της μαρτυρίας σε παρόντα χρόνο στην ίδια πλατεία. Έτσι προέκυψε η ιδέα της αναπαράστασης του συλλαλητηρίου στην πόλη, εξ ου και ο τίτλος τής performance. Πρόθεσή μου ήταν να δώσω αποκλειστικά και μόνο τα γεγονότα, χωρίς φανατισμούς και παρωπίδες, πόλωση και συναισθηματισμούς».
Η Άννα Τζάκου δεν παραλείπει να εξηγήσει πως για την ίδια «ο Εμφύλιος είναι ακόμα άγνωστη χώρα», ωστόσο ασχολήθηκε με τα Δεκεμβριανά συστηματικά και εμπεριστατωμένα, με σημαντικούς ερευνητές ως συνεργάτες της και ανατρέποντας το βιβλίο του Μενέλαου Χαραλαμπίδη «Δεκεμβριανά 1944. Η μάχη της Αθήνας» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια), από το οποίο άντλησε το υλικό της, βιβλίο που, όπως λέει, «έχει συνδυάσει πηγές από πάρα πολλές αντίθετες πλευρές, κάτι που το κάνει ακριβές».
Κάνει ιδιαίτερη αναφορά στους νέους ερευνητές, που έχουν αναπτύξει «μια επιστημολογία με ψυχρή και ακέραια ματιά και φωνή», με αποτέλεσμα το επιστημονικό εργαλείο τους να μην έχει «αποχρώσεις».
Η αναπαράσταση του ιστορικού συμβάντος είναι αφορμή να δημιουργηθεί μια εμπειρία, ένα βίωμα μέσα στην πόλη, σαν αυτό το συμβάν να είναι η αφορμή να ξαναδούμε την πόλη αλλιώς ή πώς η πόλη σήμερα και κατά συνέπεια ο καθένας και όλοι μαζί επικοινωνούμε με αυτήν την ιστορική κληρονομιά".
Η σκηνοθέτης θεωρεί πως το τραύμα του Εμφυλίου είναι ακόμη ανοιχτό, ωστόσο η νέα γενιά επιστημόνων και καλλιτεχνών μπορεί να αναπτύξει μια ψύχραιμη οπτική διαύγειας και ακρίβειας, όπως λέει, ρίχνοντας γέφυρες που επιχειρούν να καταρρίψουν τους ιστορικούς μύθους. «Για να μην μπλέξω με προκαταλήψεις ή πολιτικές πεποιθήσεις, πήγα στο πρωτογενές υλικό του τοπίου. Και επειδή η θεατρική μου εκπαίδευση έχει κέντρο το σώμα, το εργαλείο που ανέπτυξα είναι τι ερμηνείες, τι δραματουργίες, τι ιστορίες βγάζει το σώμα μέσα από την τριβή του με το τοπίο. Είχε προηγηθεί μια πειραματική δραματουργία σε παρόμοια φόρμα με τον Ηριδανό ποταμό και τώρα έρχεται όλη αυτή η θεματική των Δεκεμβριανών και συνδυάζεται με το βίωμα του χώρου μέσα από το σώμα. Άλλωστε πάντα υπάρχουν δύο τρόποι προσέγγισης, ο διανοητικός μέσα από το ιστορικοπολιτικό πλαίσιο και ο βιωματικός μέσα από την εμπειρία και τη μνήμη του σώματος», εξηγεί.
Η διαδρομή της «Αναπαράστασης»
Η πορεία της «Αναπαράστασης» ξεκινάει απέναντι από το Θέατρο Rex επί της οδού Πανεπιστημίου, αρχή που «σηματοδοτεί την ενσωμάτωση του θεάτρου μέσα στον αστικό ιστό και την ιστορική αφήγηση». Εκεί δίνονται οι πρώτες οδηγίες της περιήγησης στην πόλη μέσα από συγκεκριμένα σημεία της, ενός «βιωματικού περπατήματος», όπως το χαρακτηρίζει η καλλιτέχνης. Στην αρχή οι θεατές που ακολουθούν παρατηρούν, αλλά στο τέλος όλοι, περαστικοί και performers, συμμετέχουν μέσα από ένα «παιχνίδι εναλλαγής ρόλων».
Στη Στοά του Βιβλίου, που «είναι σαν ζωντανό Μουσείο», μπαίνουν οι πρωταγωνιστές της ιστορίας, οι βάσεις του ιστορικού πλαισίου. Στη συνέχεια, στην πλατεία Κοραή γίνεται η πρώτη αναπαράσταση βασισμένη σε μια ιστορική φωτογραφία. Ακολουθεί η οδός Σταδίου και πάλι η Κοραή με τη δεύτερη αναπαράσταση. Διαμέσου της Εδουάρδου Λω η performance οδηγείται στο Άγαλμα του Κολοκοτρώνη και κορυφώνεται στο Σύνταγμα, όπου ξεκινάει η βασική μαρτυρία από τον μονόλογο της Εύας Κοταμανίδου στον «Θίασο» του Αγγελόπουλου. Στα σκαλιά της πλατείας με φόντο την Βουλή γίνεται ένα μουσικοθεατρικό δρώμενο με τραγούδια του Διονύση Σαββόπουλου από την ταινία «Happy Day» του Παντελή Βούλγαρη. Μπροστά στο άγαλμα του Άγνωστου Στρατιώτη ακούγεται η μαρτυρία του Νικόλαου Φαρμάκη (μέλους της αντικομμουνιστικής οργάνωσης «Χ» το 1944), από το τηλεοπτικό γύρισμα για τα Δεκεμβριανά του Στέλιου Κούλογλου, να εξιστορεί τα γεγονότα στην Πλατεία Συντάγματος και το πώς οργανώθηκαν οι δολοφονίες των διαδηλωτών, που οδήγησαν στην εξέγερση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και στα Δεκεμβριανά της ίδιας χρονιάς. Ακολουθεί η οδός Αμαλίας και ο Εθνικός Κήπος και στο τέλος ακούγεται ένα κείμενο του Άρη Φακίνου περί εξουσίας, «σαν σχόλιο της παράστασης. Το γεγονός ήδη λειτουργεί σαν απόηχος» και το τέλος γράφεται στον Εθνικό Κήπο, όπου ένας περφόρμερ απαγγέλλει αποσπάσματα από το «Καπνισμένο Τσουκάλι» του Γιάννη Ρίτσου. Οι αντιδράσεις του κοινού που έζησαν την δράση και κυρίως πολιτών που ξεπερνούν σε ηλικία τα 70 χρόνια ήταν συγκινητικές, όπως λέει η Άννα Τζάκου, «καθώς έχουν ζήσει τα γεγονότα».
"Πρόκειται για ανθρώπους οι οποίοι, χωρίς να καταλαβαίνουν πλήρως το τι συνέβαινε μπροστά στα μάτια τους, παρακολουθούσαν με προσοχή, ενδιαφέρον και συγκίνηση τη συμμετοχή των νέων ανθρώπων. Στο τέλος της παράστασης η πρόθεση είναι οι θεατές να έχουν γίνει συμμετέχοντες».
