Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.1°C20.7°C
2 BF 52%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
16.5°C18.5°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 70%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.4°C18.0°C
4 BF 52%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C19.9°C
3 BF 40%
9 σημεία για την παγκοσμιοποίηση μετά τον πόλεμο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

9 σημεία για την παγκοσμιοποίηση μετά τον πόλεμο

ΟΥΚΡΑΝΙΑ

Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η παγκοσμιοποίηση  αλλάζει μορφή.  Ο Γιώργος Σταθάκης υποστηρίζει ότι η παγκοσμιοποίηση αποκτά μεν στοιχεία διαφοροποίησης αλλά παραμένει ισχυρή. Και μας καλεί να μη βιαστούμε να βγάλουμε τη νεκρώσιμο αγγελία θανάτου, διότι απέχουμε πολύ από αυτό

1. Από την πτώση του τείχους στην εισβολή στην Ουκρανία. Το τέλος του «εισιτηρίου της ειρήνης»

Η «πτώση του τείχους» συμβολίζει το τέλος του μεταπολεμικού κόσμου, της διαίρεσης της Ευρώπης σε δύο πόλους, των δύο πολιτικών στρατοπέδων, του καπιταλισμού και του κομμουνισμού και της ανταγωνιστικής τους σχέσης στο υπόλοιπο κόσμο.

Η εισβολή στην Ουκρανία εξαγγέλλει το τέλος του «εισιτηρίου της ειρήνης», της ιδέας δηλαδή ότι ο οικονομικά διασυνδεδεμένος κόσμος, ο ενοποιημένος παγκόσμιος καπιταλιστικός κόσμος, δεν θα επιστρέψει σε εγχειρήματα συγκρούσεων ή πολέμων, που θα διακυβεύουν την ίδια την οικονομική του υπόσταση.

Η ιδέα ότι το εμπόριο και η οικονομική ενοποίηση φέρνει ειρήνη και εξοβελίζει τον πόλεμο είναι παλιά. Είναι ήδη στον Ανταμς Σμιθ και στον «Πλούτο των Εθνών». Και ήταν θεμελιακή ιδέα του τρόπου που η αμερικανική οπτική είδε την ανασυγκρότηση του Δυτικού Κόσμου μετά τον πόλεμο, μετά τους δύο παγκοσμίους πολέμους που διέλυσαν την Ευρώπη.

Ο διεθνοποιημένος καπιταλισμός από το 1950 μέχρι το 1990 είχε διαμορφώσει τους θεσμούς της νέας οικονομίας, - ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, και το διεθνές εμπόριο, η ενοποίηση της Δυτικής Ευρώπης, η ΕΟΚ, και το διεθνές νομισματικό σύστημα με βάση το δολάριο, διαμόρφωσαν τις συνθήκες της «διαρκούς ειρήνης» στο δυτικό κόσμο.

Η κρίση της δεκαετίας του 1970 σήμανε το τέλος της «χρυσής εικοσαετίας» της μεγάλης οικονομικής ανάπτυξης. Ταυτίστηκε με την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού, πρακτικά της άρσης της κοινωνικής συναίνεσης (κράτους, επιχειρήσεων και συνδικάτων, κεφαλαίου και εργασίας), και την ταυτόχρονη απελευθέρωση των αγορών, - των αγαθών, της εργασίας και του χρήματος.

Η περίοδος Ρήγκαν και Θάτσερ, χαρακτηρίζεται από τις μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, τις ευέλικτες αγορές εργασίας, την αντιπληθωριστική νομισματική πολιτική, την ακύρωση της δημοσιονομικής πολιτικής και κυρίως την απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και ένα διεθνές σύστημα με κυμαινόμενες ισοτιμίες. Με μία λέξη είναι η περίοδος δημιουργίας των «αγορών».

Η απελευθερωμένη αγορά του χρήματος έμπαινε στο τιμόνι της οικονομίας. Εμπορευόταν κάθε μορφής τίτλους, επιχειρήσεων (μετοχές), κρατών (ομόλογα), εμπορευμάτων, νομισμάτων, και των μελλοντικών τους αποτιμήσεων. Το χρήμα, ως επενδυτικό πλέον χρήμα, θα έκρινε επιχειρήσεις, κράτη, εμπορεύματα, υπηρεσίες, νομίσματα. Κάθε άξια λόγου δραστηριότητα θα έφερε την τιτλοποίηση της. Έτσι διαμορφώθηκαν οι διεθνείς αγορές χρήματος.

Η πτώση του τείχους έδωσε μία νέα δυναμική στην ιδέα ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση και ενοποίηση οικονομιών αποτρέπει τα κράτη από να εμπλέκονται σε πόλεμο και πρακτικά συνοδεύεται από «ένα εισιτήριο ειρήνης».

Η Κίνα, η Ρωσία, οι πρώην χώρες του «υπαρκτού», άνοιγαν ένα νέο πρωτόγνωρο πεδίο «καπιταλιστικής ανάπτυξης χωρίς όρια», μιας άνευ προηγουμένου κινητικότητας κεφαλαίων, διεθνοποιημένης παραγωγής, ένα νέο απέραντο εργοστάσιο με δεκάδες εκατομμύρια νέων εργαζομένων, και μία ακόρεστη έκρηξη εμπορίου και άμεσων επενδύσεων, μία τεράστια αναδιάρθρωση της παγκόσμιας παραγωγής σε ένα ενιαίο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, που κανείς δεν θα μπορούσε να αποκλίνει από τους κανόνες, λόγω της πειθαρχίας των αγορών του χρήματος.

Το πιο σημαντικό ήταν ότι το νέο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα θα εξοβέλιζε τον πόλεμο, τον παραδοσιακό ανταγωνισμό οικονομικών και στρατιωτικών δυνάμεων. Το είχε επιτύχει η ενοποίηση της Ευρώπης μετά το 1945, που έκανε πραγματικά εξωπραγματική την ιδέα σύγκρουσης των μεγάλων χωρών της (Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, την Ιταλία, Σουηδία, Αυστρία) που στους πρόσφατους αιώνες παρήγαγαν διαδοχικούς πολέμους στην Ευρώπη. Τώρα θα γινόταν εφικτή σε διεθνές επίπεδο, με τον περιορισμό του πολέμου σε περιθωριακές περιοχές του κόσμου.

2. Η παγκοσμιοποίηση ευνόησε τις αναπτυσσόμενες χώρες, εξοβέλισε την ακραία φτώχεια, αλλά όξυνε τις κοινωνικές ανισότητες στις ανεπτυγμένες χώρες.

Επί τριάντα χρόνια ο αναπτυσσόμενος κόσμος, ο πάλαι ποτέ Τρίτος Κόσμος, αναπτύσσεται ταχύτερα από τον Πρώτο και ο κόσμος άλλαξε καθώς έχουμε πλέον τρεις ισοδύναμους οικονομικούς πόλους: ΗΠΑ Ευρώπη και Κίνα, με 17-18% του παγκόσμιου ΑΕΠ σε πραγματική αγοραστική δύναμη.

Οι ανισότητες στον κόσμο άρχισαν να μειώνονται καθώς η εκρηκτική άνοδος της Κίνας και της Ινδίας, αλλά και της ΝΑ Ασίας και άλλων χωρών (με εξαίρεση την Υποσαχάρια Αφρική) έβγαζε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπων από τη μόνιμη «παγίδα της φτώχειας». Οι εκθέσεις του ΟΗΕ αποτυπώνουν αυτές τις αλλαγές.

Το 1970 ο πληθυσμός ήταν 3,5 δις και ο μισός ήταν κάτω από το απόλυτο όριο της φτώχειας. Το 2020 ο πληθυσμός είναι 7,8 δις και η απόλυτη φτώχεια έχει συρρικνωθεί στον 1 στους 9. Η παγκόσμια γεωργία τρέφει με επάρκεια διπλάσιο παγκόσμιο πληθυσμό.

Μάλιστα ο ΟΗΕ θεωρούσε, λίγο πριν από την κρίση, ότι με κατάλληλη προγράμματα θα μπορούσε να εξαλειφθεί μέχρι το 2035. Η παγκόσμια οικονομία αναπτυσσόταν με 5-6% ετησίως, και οι ανεπτυγμένες με 2-3%, και η κεντρική ιδέα περί ενοποιημένων διεθνών αγορών χρήματος, περί ελευθέρου εμπορίου και ελευθερίας διεθνών επενδύσεων, ηγεμονική.

Η παγκοσμιοιοποίηση μετάβαλλε ριζικά τις οικονομικές και κοινωνικές δομές των ανεπτυγμένων χωρών, τις δομές των δυτικών κοινωνιών. Το 1% δεν είναι μύθος. Οι μεσαίες τάξεις συμπιέστηκαν οι εργατικές τάξεις αποδιαρθρώθηκαν, οι μισθοί «πάγωσαν» παρά την ανάπτυξη, η ανισοκατανομή του πλούτου αυξήθηκε και οι διαχειριστές και κάτοχοι του πλούτου και των επενδυτικών κεφαλαίων, μαζί με τον τεχνολογικό μετασχηματισμό, διαμόρφωσαν μία πρωτόγνωρη δυναμική συσσώρευσης εισοδημάτων στην κορυφή.

Ο Πίκετυ και αρκετοί άλλοι το έχουν αποτυπώσει με αδιαμφισβήτητο τρόπο. Τα οφέλη από την ανάπτυξη συγκεντρώνονται σε μικρό ποσοστό του πληθυσμού μεγαλώνοντας συστηματικά τις σχετικές, αν όχι και τις απόλυτες, ανισότητες.

3. Η κρίση του 2008 είναι το σημείο καμπής, είναι η πρώτη μεγάλη κρίση της παγκοσμιοποίησης.

Η κρίση του 2008, σήμανε την κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη διάσωση του με δημόσιο χρήμα. Ακυρώθηκε η ιδέα ότι το απελευθερωμένο χρηματοπιστωτικό σύστημα αυτορυθμίζεται, ότι δεν χρειάζεται κανόνες και κρατική επιτήρηση, ότι το ίδιο μπορεί να αξιολογεί, να μετράει τον κίνδυνο, και ναρυθμίζει την τιμή κάθε τίτλου.

«Την Δευτέρα δεν θα υπάρχει οικονομία» είπε ο Bernanke, ως Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ στο Κογκρέσο, ζητώντας το μεγαλύτερο πακέτο διάσωσης των τραπεζών με δημόσιο χρήμα, την επαύριον της κλιμακούμενης κρίσης των Lehman Brothers. Το σύστημα θα «έλιωνε» συμπαρασύροντας καταθέσεις, δάνεια, και τίτλους. Παρά το δραματικό τόνο η πραγματικότητα δεν απείχε πολύ.

Μετά από αυτό, το διεθνές σύστημα άλλαξε και εν μέρει και οι κανόνες του, σε κάθε περίπτωση κατέστησε όμως το διεθνοποιημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα πιο αργό και λιγότερο επιθετικό και ουσιαστικά συνδέεται με την «επιβράδυνση της παγκοσμιοποίησης».

Η διαχείριση της κρίσης του 2008, που οδήγησε σε μία σχετικά ήπια ύφεση (περίπου 4% στις ανεπτυγμένες χώρες) και προκάλεσε τις βίαιες πολιτικές λιτότητας στην περίπτωση των χωρών που αντιμετώπισαν κρίση χρέους, προς στιγμή φάνηκε να αναθερμαίνει την ιδέα της ενίσχυσης της παγκοσμιοποίησης.

Η κυβέρνηση Ομπάμα, επεδίωξε, ανεπιτυχώς την περαιτέρω παγκοσμιοποίηση με την προώθησε δύο μεγάλων συμφωνιών με τις οικονομίες του «Ατλαντικού» (Ευρώπη, η TTIP) και του «Ειρηνικού» (Κίνα, Ν.Α. Ασία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα).

Η επιβράδυνση της παγκοσμιοποίησης είναι ορατή την επαύριον της κρίσης του 2008. Προφανώς η πανδημία προκάλεσε ένα «πάγωμα» έτσι και αλλιώς, και παρά την γρήγορη ανάκαμψη των οικονομιών το 2021 στα επίπεδα του 2019 (Κίνα, ΗΠΑ, Ευρώπη), η παγκοσμιοποιημένη οικονομία εμφάνισε ρητές αρρυθμίες, είτε στις αλυσίδες παραγωγής, είτε στις μεταφορές, είτε στην επάρκεια πρώτων υλών.

4. Η πολιτική ξανά. «το εισιτήριο της δημοκρατίας» και η «κρίση των δημοκρατιών»

Η ενοποιημένη παγκόσμια οικονομία είχε και ένα δεύτερο εισιτήριο, «το εισιτήριο της δημοκρατίας». Η ανάπτυξη της φιλελεύθερης οικονομίας της αγοράς αναπόφευκτα θα έφερνε πολιτικές αλλαγές προς μία πιο δημοκρατική κατεύθυνση. Ο τρόπος διαχείρισης των πολιτικών υποθέσεων, θα δοκίμαζε τα αυταρχικά καθεστώτα και θα ενίσχυε την υπεροχή των κανόνων μιας κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με τη διάκριση των εξουσιών, τις πολιτικές ελευθερίες, και τη διαμόρφωση κανόνων συναίνεσης. Το «εισιτήριο της δημοκρατίας» όμως δεν λειτούργησε.

Για την ακρίβεια η ενσωμάτωση της Κίνας και της Ρωσίας οδήγησε σταδιακά στην πιο αυταρχική μετεξέλιξη των καθεστώτων αυτών. Η οικονομική άνοδος της Κίνας συνδέεται με την περαιτέρω αυταρχική συγκρότηση της πολιτικής (Χονγκ Κονγκ).

Η Ρωσία του Πούτιν, με τη σταθεροποίηση της οικονομίας οδήγησε σε μόνιμη αποψίλωση των ελευθεριών και των δομών της δεκαετίας του ’90. Πιο αυταρχική έγινε και η Τουρκία του Ερντογάν, που είχε σημαντικές οικονομικές επιτυχίες, και πληθώρα άλλων παραδειγμάτων.

Εντούτοις η κρίση της δημοκρατίας άρχισε ένα αφορά τις ίδια τις δυτικές δημοκρατίες. Οι φυγόκεντρες πολιτικές δυνάμεις προς αυταρχικές επιλογές αφορούν πρωτίστως την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Πολλές από τις πρώην Ανατολικές χώρες, διατηρούν μεν τις εκλογές, αλλά επιλέγουν να παραβιάζουν τη διάκριση των εξουσιών και τα κατοχυρωμένα δικαιώματα. Ουγγαρία και Πολωνία δοκιμάζουν τα ίδια τα όρια της ΕΕ. Ακολούθησε το Brexit. Η άνοδος της ακροδεξιάς σε αδιανόητα ποσοστά. Και φυσικά η εκλογή Τραμπ με το σύνθημα «America First».

Η άνοδος του εθνικισμού φαντάζει ακαταμάχητη. Ο Χρήστος Χατζηιωσήφ, έχει επισημάνει πως η άνοδος του γερμανικού εθνικισμού, μιας καθαρά φιλοευρωπαϊκής δύναμης, μετέτρεψε τα θέματα τεχνολογίας (την περίφημη τέταρτη βιομηχανική επανάσταση), σε γερμανικό πρότζεκτ, απομονωμένο από την Ευρώπη.

Ο Πρόεδρος της Κίνας της μεγαλύτερης εξαγωγικής δύναμης στον κόσμο, θυμήθηκε πρόσφατα ότι η Κίνα πρέπει να αποκτήσει αυτάρκεια στη διατροφική αλυσίδα και σε άλλους τομείς με το σύνθημα «made in China».

Δίπλα στην πλήρη αποτυχία του «εισιτηρίου της δημοκρατίας» και της «κρίσης των δυτικών δημοκρατιών» έχουμε την αποτυχία των διαδοχικών επαναστάσεων (αραβική άνοιξη, πορτοκαλί επαναστάσεις) και των πολέμων της ίδιας περιόδου στην περιφέρεια (Συρία, Ιράκ, Αφγανιστάν, Υεμένη). Μπορεί να ήταν επιτυχής η διάλυση του ISIS, αλλά ο φονταμενταλισμός παρέμεινε ισχυρός.

Αξίζει μία κουβέντα ακόμα για τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ του Τραμπ δεν έχουν καμία σχέση με τις ΗΠΑ των Μπους. Οι εισβολείς στο Καπιτώλιο, οι Make America Great Again, σχηματίστηκαν από θεωρίες τόσο ακραίες όσο και αδιανόητες.

Η βασική ιδέα ήταν ότι όλο το δημοκρατικό κόμμα και οι αρχηγοί του, μαζί και η Χίλαρι Κλίντον, «πίνουν το αίμα παιδιών» στο πλαίσιο μιας ομάδας σατανιστών που επιδιώκουν την παγκόσμια κυριαρχία.

Για αυτό και ξεκίνησε στα προάστια αμερικανικών πόλεων με τις μαμάδες να κρατούν τα πανώ «save our children», πριν εξελιχθούν σε δεκάδες άλλες, αλλά τόσο ακραίες εκδοχές σεναρίων συνομωσίας, να θεωρήσουν ότι ο Τραμπ είναι η αντίσταση σε αυτούς, και να εξεγερθούν με την ήττα του.

Σήμερα οι 4 από τα 10 κορυφαία στελέχη των Ρεπουμπλικάνων διακινούν και έχουν στην πολιτική πλατφόρμα τους τα σενάρια δημοσιογράφων του FOX για τη μεγάλη συνομωσία των Δημοκρατικών, που επιδιώκουν να φέρνουν μετανάστες, προκειμένου να κάνουν τους λευκούς μειοψηφία, και έτσι να κυριαρχήσουν για πάντα στο πολιτικό σύστημα, με τη μορφή μιας «δημοκρατικής» δικτατορίας.

Η αντιπαγκοσμιοποίηση της Δεξιάς εδράζεται σε εξωφρενικά σενάρια συνομωσίας, σε σενάρια περί εβραϊκών ελίτ, σε αντισυστημικές θεωρίες περί του ενιαίου κέντρου που καθοδηγεί όλες τις εξουσίες και του Τραμπ που ως «Μεσσίας» θα διαλύσει το κατεστημένο και «θα δώσει πίσω τις ζωές στους Αμερικανούς».

Το «εισιτήριο της δημοκρατίας» και η ίδια η δημοκρατία δοκιμάζονται σε έναν κατακερματισμένο πολιτικά κόσμο, που διολισθαίνει σε ακραίες εκδοχές, ως να βρίσκεται σε μία διαρκή πολιτική κρίση, ως τίποτα να μην μπορεί να προκαλέσει μία αίσθηση σταθερότητας και ενοποίησης.

ΟΥΚΡΑΝΙΑ

5. Η Κίνα στο μεταίχμιο μιας νέας παγκόσμιας ισορροπίας

Η νέα μεγάλη οικονομική δύναμη του τριπολικού κόσμου είναι η Κίνα. Σύντομα θα είναι η πρώτη οικονομία στον κόσμο. Έχει εμφανείς επεκτατικές οικονομικές και γεωπολιτικές βλέψεις πρώτα από όλα στην Ασία (one belt one road), στην Αφρική (υποδομές και φθηνά δάνεια), καθώς και την οικονομική διείσδυση σε ΗΠΑ και Ευρώπη, με πολλούς φραγμούς όμως, καθώς συχνά εγείρονται ανταγωνισμοί που αφορούν τη νέα τεχνολογία, τον έλεγχο των υποδομών ή άλλους τομείς. στην επέκταση της σε Ευρώπη και ΗΠΑ καθώς πλέον οι ανταγωνισμοί εγείρονται σε πολλά τεχνολογικά πεδία.

Οι συχνές οικονομικές διαμάχες των δύο στενά συνδεδεμένων οικονομικά δυνάμεων, των ΗΠΑ και της Κίνας, μαζί με τις πιο αντιφατικές συγκρούσεις (Κίνας – Ινδίας), και την αναζήτηση από τις ΗΠΑ των νέων πολιτικό–στρατιωτικών συμμαχιών στον Ειρηνικό (Ιαπωνία, Αυστραλία), υποδεικνύουν ότι οι ισορροπίες και η διαμόρφωση πιο παγιωμένων συνθηκών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Προαναγγέλλουν οικονομικές εντάσεις που θα ακολουθούν την πολιτική και στρατιωτική αναδιάταξη.

Η στρατιωτική και πολιτική «μονοκρατορία» των ΗΠΑ σε μια παγκόσμια οικονομία τριπολική, με σαφή και ορατή την περαιτέρω άνοδο της Κίνας, δημιουργεί μία διαρκή και έντονη αντίφαση, που θα δημιουργεί νέες εντάσεις και κλυδωνισμούς.

6. Η ανάκαμψη από την πανδημία και ο πόλεμος. Πληθωρισμός και οικονομική πολιτική.

Η ανάκαμψη έφερε την αλλαγή παραδείγματος στην οικονομική πολιτική και επιβεβαίωσε την ικανότητα των «πλούσιων χωρών» να διαχειρίζονται κρίσεις. Ο πληθωρισμός προϋπήρχε, καθώς η ανάκαμψη έφερε αδυναμία στην προσφορά, στις παγκόσμιες αλυσίδες προσφοράς και στις μεταφορές.

Οι αυξήσεις μισθών, οι δημόσιες δαπάνες, τα νέα ελλείμματα, η νομισματική χαλάρωση, η απεριόριστη προσφορά χρήματος, η απόσυρση από τις πολιτικές λιτότητας, διαμόρφωσαν πολιτικές, μάλλον αποτελεσματικής διαχείρισης της κρίσης.

Ο πόλεμος είχε τέσσερεις βασικές συνέπειες

Πρώτον την κρίση στην ενέργεια. Αυτό όπως είναι σχεδόν αποκλειστικά πρόβλημα της Ευρώπης. Οι ΗΠΑ είναι αυτάρκεις (παράγουν το 25% της παγκόσμιας παραγωγής), η Ρωσία το ίδιο (άλλο 25%). Οι αγοραστές είναι η Ευρώπη, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, και πιο πρόσφατα, η Κίνα. Ο υπόλοιπος κόσμος δεν χρησιμοποιεί φυσικό αέριο.

Δεύτερον η έκρηξη των τιμών των τροφίμων που πλήττει πρωτίστως και κυρίως τις φτωχές χώρες. Εκεί που είχε γίνει μεγάλη πρόοδος, υπάρχει πλήρης αντιστροφή με απειλούμενους πληθυσμούς σε πολυπληθείς χώρες (Αίγυπτος, Υποσαχάρια Αφρική και αλλού) θέτοντας επαναφέροντας τον κίνδυνο υποσιτισμού σε περιοχές που είχαν απαλλαγεί από αυτόν.

Τρίτον, ενίσχυσε τον πληθωρισμό και έθεσε περιορισμούς στην πολιτική διαχείρισης της κρίσης της πανδημίας. Με τις αλλαγές στο πλαίσιο της οικονομικής πολιτικής η διαχείριση της πανδημίας έφερε στα όρια της τη νομισματική επέκταση και τα δημοσιονομικά ελλείμματα.

Η επιστροφή του πληθωρισμού (στο 6,5% παγκοσμίως και στο 10% σε ΗΠΑ και Ευρώπη) αναπόφευκτα θα θέσει όρια περιορίζοντας τις δυνατότητες περαιτέρω στήριξης της ανάπτυξης και της απασχόλησης. Δεν θα υπάρξει εύκολα επιστροφή στην σκληρή πολιτική λιτότητας, αλλά θα είναι αναγκαστικά πιο ισορροπημένες οι επιλογές.

Τέλος ο πόλεμος επιτάχυνε τις πιθανότητες μιας επαπειλούμενης κρίσης χρέους πολλών αναπτυσσόμενων χωρών. Πέρα από τη Σρι Λάνκα υπάρχει μακρύς κατάλογος χωρών με επισφαλές δημόσιο χρέος που καθιστά τη ανάγκη διεθνών παρεμβάσεων πιο επιτακτική, είτε σε επίπεδο πόρων στήριξης αυτών των χωρών (πολλοί αναφέρονται σε ένα ‘Έκτακτο Ταμείο Αρωγής)

Ο πόλεμος είχε και μερικές άλλες πολύ σημαντικές και ορατές συνέπειες. Την πρωτόγνωρη επανασυσπείρωση της Δύσης, την απόδοση ρόλου στο ΝΑΤΟ, την άρση της ουδετερότητας χωρών με παράδοση (Σουηδία, Φιλανδία), τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης, την κατάρρευση του παραδοσιακού δόγματος της Γερμανίας για την πολιτική της προς Ανατολάς, και την αποκλιμάκωση της έντασης Βρετανίας και ΕΕ.

7. Η Ρωσία ως «παρίας»

Οι κυρώσεις είναι από τις πιο ακραίες που έχουν επιβληθεί ποτέ. Αποκλεισμός από το Swift (το διεθνές σύστημα πληρωμών των 11.000 τραπεζών), εμπορικό εμπάργκο σε πολλούς τομείς, πάγωμα δραστηριοτήτων ολιγαρχών στις δυτικές οικονομίες, και πάγωμα του North Stream 2,

Τα οικονομικά εμπάργκο κλάνουν αποδεδειγμένα τρία πράγματα. Δημιουργούν μία ύφεση στην αρχή, συνήθως της τάξης του 10-15%, αλλά οι αποκλεισμένες οικονομίες κάπως ισορροπούν, δεύτερον δημιουργούν μία διαρκή απώλεια στη δυνητική ανάπτυξη αυτών των οικονομιών και τρίτον πουθενά δεν οδήγησαν σε αλλαγή καθεστώτος.

Τα μακροβιότερα εμπάργκο (Κούβα, Ιράν) επιβεβαιώνουν τα παραπάνω. Η Ρωσία μετά τον αποκλεισμό μπορεί να στραφεί στο 50% του κόσμου που δεν συμμετέχει το εμπάργκο, ανάμεσα τους η Κίνα, η Ινδία, η Τουρκία, η Βραζιλία και πολλές άλλες χώρες. Μόνο που αυτό ούτε εύκολο είναι ούτε μακροχρόνια βιώσιμο.

Η Ρωσία παρά τις περιόδους απομόνωσης από τη Δύση (Ψυχρός Πόλεμος), είναι επί 3 αιώνες σταθερά προσανατολισμένη στην ευρωπαϊκή οικονομία.

Είναι δύσκολο να σκεφτεί κανείς τη Ρωσία σε μία σχέση οικονομικής εξάρτησης από την Κίνα, ως μία οικονομία «φτωχού συγγενή», με την Κίνα να απολαμβάνει τη δυναμική της οικονομικής ένταξης στην παγκόσμια οικονομία.

Από την άλλη, ούτε η Κίνα, ούτε η Ινδία, εάν πιεστούν από τη Δύση με απειλή εμπάργκο των εταιρειών τους που θα διατηρούν επιχειρηματικές σχέσεις με τη Ρωσία, θα παραμείνουν αξιόπιστοι εταίροι.

Είναι γεγονός ότι η αντιμετώπιση της Ρωσίας από τη Δύση στη δεκαετία του 90, με τις συνταγές περί οικονομικής μετάβασης οδήγησαν στη χρεοκοπία του 1998. Ενώ ταυτόχρονα εγκατέλειψαν κάθε συμφωνία περί Ευρωπαϊκής Ασφάλειας ή συμφωνίες γύρω από τους εξοπλισμούς. Πρυτάνευσε η ιδέα ότι «ο νικητής τα παίρνει όλα».

Σήμερα μετά τη σταθεροποίηση της ρωσικής οικονομίας, παραμένει μία μικρή οικονομία, μόλις το 3% της παγκόσμιας οικονομίας.

Εντούτοις προφανώς δεν μπορεί να γίνει «παρίας» της παγκόσμιας οικονομίας. Η εμπειρία από το Ιράν, τη Βενεζουέλα, την Κούβα, και τη Β. Κορέα είναι ήδη αρκούντως αρνητική και η ιδέα της ότι μία μεγάλη στρατιωτικά και πολιτικά δύναμη θα ενταχθεί στην ομάδα αυτή φαντάζει μη ρεαλιστική.

Η Ρωσία άντεξε στο πρώτο κύμα του εμπάργκο και η προσπάθεια των ΗΠΑ να «την χρεοκοπήσουν άμεσα» απέτυχε. Πουλάει λιγότερη αλλά ακριβότερη ενέργεια, η «πληρωμή σε ρούβλια» είναι το παλιό σύστημα με νέα μορφή.

Πριν ήταν η ρωσική εταιρεία ενέργειας που είχε δύο λογαριασμούς ένα σε ρούβλια (80%) και ένα σε συνάλλαγμα (20%). Έτσι το 80% του συναλλάγματος το παρακρατούσε η κεντρική Τράπεζα.

Με το νέο σύστημα το ίδιο θα κάνει η δυτική εταιρία. Ανοίγει δύο λογαριασμούς, «καθρέπτη» του Ρώσου αποδέκτη. Πληρώνει κανονικά σε ευρώ ή δολάρια, και το συνάλλαγμα φτάνει στην Κεντρική Τράπεζα, χωρίς να απειλείταιαπό πιθανό «πάγωμα».
 

8. Η παγκοσμιοποίηση μετασχηματίζεται καθώς αποκτά πιο έντονα περιφερειακά χαρακτηριστικά.

Η παρακολούθηση της συμπεριφοράς των πολυεθνικών τα τελευταία χρόνια δείχνει την προσπάθεια προσαρμογής τους σε μία μεταβαλλόμενη γεωγραφία της παγκοσμιοποίησης.

Υπάρχει μία γενικότερη τάση ενίσχυσης των συναλλαγών εντός ευρύτερων περιφερειακών περιοχών, και η κίνηση αυτή ενισχύεται από το κανονιστικό πλαίσιο, τις επιμέρους ρυθμίσεις και το πλαίσιο λειτουργίας των ξένων επενδύσεων.

Παρατηρείται συνεπώς μία μεγάλης κλίμακας αναδιάρθρωση με ορισμένες να εγκαταλείπουν τομείς ή χώρες και να επικεντρώνονται σε συγκεκριμένες περιφερειακές οικονομικές οντότητες, καθώς οι πιο περίπλοκες και διαφοροποιημένες συνθήκες μεταφράζονται σε πολλαπλάσιο κόστος.

Παράλληλα καθώς ενισχύονται οι προσπάθειες ενίσχυσης του ελέγχου πάνω σε αλυσίδες παραγωγής με την επιλεκτική επιστροφή τμημάτων παραγωγής στις ανεπτυγμένες δυτικές οικονομίες. Η νέα επανάσταση τεχνητής νοημοσύνης, η ψηφιακή επανάσταση και άλλες τεχνολογικές αλλαγές διευκολύνουν την επιστροφή και τον πλήρη έλεγχο της αλυσίδας παραγωγής, όχι όμως χωρίς κόστος.

Το ίδιο ισχύει και με τη γεωργία και μία γενικότερη τάση προς ενίσχυση μιας σχετικής αυτάρκειας. Ακόμα πιο έντονο είναι πλέον το θέμα στην ενεργειακή μετάβαση, στην πράσινη μετάβαση που εν δυνάμει θα διασφαλίσει την ενεργειακή αυτοδυναμία.

Το οικονομικό κόστος της αποπαγκοσμιοποίησης είναι φυσικά μεγάλο. Αν και θα βοηθήσει πιθανόν κάποιες κατηγορίες εργασίας και εισοδημάτων θα επιφέρει όμως σημαντικό αντίκτυπο σε τιμές, κόστη, πληθωρισμό και κατανάλωση. Για αυτό και είναι μάλλον συγκρατημένες οι προβλέψεις για μία ριζική αντιστροφή.

9. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα ανέπαφο ή με τριγμούς αλλά λίγους.

Το σημαντικότερο ενοποιητικό στοιχείο της παγκόσμιας οικονομίας είναι το διεθνές νομισματικό σύστημα.

Το Fed στο οποίο έχουν πρόσβαση οι κεντρικές τράπεζες από πολλές άλλες χώρες και μέσω swaps αντλούν κεφάλαια παραμένει το επίκεντρο του διεθνούς συστήματος, το ίδιο και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που συνήθως ακολουθεί τις επιλογές της FED με κάποια μορφή μόνιμου συντονισμού.

Οι διεθνείς τραπεζικές συναλλαγές γίνονται μέσω του Swift. Τα εναλλακτικά συστήματα που υπάρχουν σε ορισμένες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν την Κίνα και την Ινδία είναι κυριολεκτικά εν τη γενέσει τους με συναλλαγές κάτω από το 0,1%.

Οι ιδέες δε περί αναβίωσης του κλήρινγκ στα πρόθυρα των πάλαι ποτέ συναλλαγών με τη Σοβιετική Ένωση δυτικών οικονομιών, είναι μάλλον ΄τόσο αναχρονιστικές, που παραβλέπουν την ίδια την εμπειρία του κλήρινγκ, καθώς και το οικονομικό πλαίσιο της εποχής.

Το 2021 με την ανάκαμψη των μεγάλων οικονομιών στα προ του 2019 επίπεδα, η κίνηση του χρήματος και κυρίως των διεθνών επενδύσεων είναι αποκαλυπτική.

Ήταν μία χρονιά ρεκόρ των αμοιβαίων επενδύσεων ανάμεσα σε Κίνα και ΗΠΑ, των άμεσων ιδιωτικών επενδύσεων, που υποδηλώνει την ένταση του σημερινού επιπέδου της παγκοσμιοποίησης, παρά τις οικονομικές αψιμαχίες και την ένταση ανάμεσα στις δύο χώρες.

Και ή ίδια εικόνα υπάρχει και από την Ευρώπη που ως γνωστόν παραμένουν κυρίαρχα τα δύο κέντρα του Λονδίνου και του Άμστερνταμ. (το Βερολίνο, στο γνωστό τραγούδι από τις Τρύπες αφορούσε το magic bus και την ελευθερία της νεανικής μετακίνησης, όχι τις διεθνείς κινήσεις των κεφαλαίων).

Μία σύνοψη

Η παγκοσμιοποίηση αλλάζει μορφή, αποκτά στοιχεία διαφοροποίησης αλλά παραμένει ισχυρή. Ας μην βιαστεί κάποιος να βγάλει τη νεκρώσιμο αγγελία θανάτου, διότι απέχουμε πολύ από αυτό.

Ο Ντράγκι έθεσε έβγαλε μια φωνή απόγνωσης και λογικής. Ας διορθώσουμε την ιστορία. Η Ρωσία να κερδίσει ένα Σύμφωνο Ασφαλείας στην Ευρώπη, η Ουκρανία να μπει στην ΕΕ όχι στο ΝΑΤΟ και η Ουκρανία να γίνει ομοσπονδιακή με δύο αυτόνομες ρωσικές οντότητες.

Η Ευρώπη είναι έτοιμη για αυτό. Οι ΗΠΑ άγνωστον. Το χειρότερο ότι ούτε η ουκρανική ηγεσία φαίνεται έτοιμη. Τα αχαρτογράφητα νερά δυστυχώς παραμένουν.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL