Η σχέση ανάμεσα στις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας και στο πεδίο της εκπαίδευσης έχει μια δυναμική φαντασίας και ταχύτητας ταχύτερη από την εξέλιξη των εκπαιδευτικών συστημάτων. Ταυτόχρονα είναι πιο αργή από την εξέλιξη της νοημοσύνης της ψηφιακής - δικτυακής τεχνολογίας και της εμβέλειάς της στην κοινωνική οργάνωση και στη νοητική κατασκευή της πραγματικότητας, την οποία επαυξάνει.
Αυτή τη διελκυστίνδα, που έξαφνα δυναμώνει και στις δυο μεριές ταυτόχρονα από τα επιφαινόμενα της πανδημίας, δεν μπορεί να τιθασεύσει η συγκεντρωτική λογική του υπουργείου, πόσο μάλλον όταν ύστερα από κάθε αμήχανη επιλογή υιοθετεί τιμωρητικές πρακτικές. Μόνο η έμπρακτη εμπιστοσύνη και μεταφορά παιδαγωγικής ευθύνης στις σχολικές μονάδες και την εκπαιδευτική κοινότητα μπορεί να απαλύνει την αναδυόμενη βιαιότητα και να καλλιεργήσει τη συνεργασία, την ανεκτικότητα και την αλληλοκατανόηση μέσα στην εκπαιδευτική κοινότητα και ανάμεσα στον μαθητόκοσμο και τις οικογένειες.
Υβριδική πραγματικότητα
Από την ταχύτητα που επέβαλαν τα μέτρα κατά της πανδημίας στις εργασιακές, κοινωνικές και εκπαιδευτικές πρακτικές διαμορφώνεται πλέον μια υβριδική πραγματικότητα με δυο σημαντικά ποιοτικά στοιχεία, τα οποία απαιτούν την καλλιέργεια νέων ιδιοτήτων για να επιβιώσουν οι σχολικές μονάδες:
* Αφενός το γεγονός ότι η φυσική παρουσία συγχέεται με την ψηφιακή παρουσία (τι σημαίνει άραγε αυτό για τη διδακτική αλληλεπίδραση;), επομένως η ιδιότητα του αμφίβιου είναι αναγκαία για την επιβίωση.
* Αφετέρου ότι η γειτνίαση ανάμεσά μας συνδέεται περισσότερο με την τοπολογική ιδιότητα της συνδεσιμότητας παρά με μια χωρική αντίληψη και με το μέτρο μιας απόστασης· επομένως το βίωμα μιας προσέγγισης δεν είναι άμεσα ορατό, αλλά θα πρέπει να στηρίζεται στον αναστοχασμό επί των δυνατοτήτων ή μη δυνατοτήτων της επικοινωνίας.
Η εκπαιδευτική κοινότητα, οι πολιτικές ηγεσίες, οι συνδικαλιστικές και επιστημονικές ενώσεις καλούμαστε να σκεφτούμε επειγόντως αυτούς τους αναδυόμενους μετασχηματισμούς μαζί με τη μηχανική και την τεχνολογία της μετάβασης στην υβριδική πραγματικότητα.
Η αγορά της ψηφιακής εκπαίδευσης, οι σύγχρονες και ασύγχρονες δικτυακές εφαρμογές αξιοποιούν με επιμονή τα τελευταία χρόνια την πολυτροπικότητα, τις διεπιστημονικές αναφορές και την παιγνιώδη μορφή της άμεσης αξιολόγησης ασκώντας καταναλωτική γοητεία στα παιδιά και στις οικογένειες και πίεση στα εκπαιδευτικά συστήματα.
Ήδη η υπολογιστική σκέψη και η ρομποτική αναπτύσσονται στις παρυφές της σχολικής δραστηριότητας αναπτύσσοντας νέους συσχετισμούς ανάμεσα στα γνωστικά πεδία και ανταγωνισμούς ανάμεσα σε εκπαιδευτικές ειδικότητες και σε σχολικές μονάδες.
Η αλυσίδα και ο αδύναμος κρίκος
Η ξαφνική πύκνωση του μαθησιακού χρόνου, που επέβαλαν η πανδημία και τα περιοριστικά υγειονομικά μέτρα που την ακολουθούν, επιτάχυνε τη συνύπαρξη των σχολικών μονάδων με το ψηφιακό και διαδικτυακό περιβάλλον τους. Έστρεψε απότομα τη σχολική δραστηριότητα προς τις τεχνολογίες και την οικογενειακή εστία δοκιμάζοντας όχι μόνο τις αντοχές της εκπαιδευτικής σχέσης με την τεχνολογία, αλλά την παιδαγωγική αλυσίδα που συνδέει το σχολείο με την οικογένεια.
Ας μην ξεχνάμε πως η ισχύς μιας αλυσίδας είναι ίση με αυτήν του πιο αδύναμου κρίκου της. Αδύναμου κοινωνικά, πολιτισμικά, τεχνολογικά.
Αναδύθηκαν σε αυτό το περιβάλλον με οξύ τρόπο τόσο οι παθογένειες στις σχέσεις του σχολείου με την κοινωνία όσο και οι χρόνιες αδράνειες και οι αμυντικές ρουτίνες των εκπαιδευτικών συστημάτων και των κοινοτήτων τους.
Ξεγυμνώθηκαν κυριολεκτικά η πολιτική προχειρότητα, η πνευματική ρηχότητα και η διαχειριστική ανεπάρκεια του στερεοτυπικού περιβλήματος της ασκούμενης εκπαιδευτικής πολιτικής, με το μείγμα θρησκοληψίας, εθνικιστικής περιχαράκωσης και ταξικού ελιτισμού.
Έγιναν ορατές οι κοινωνικές ομάδες που κινδυνεύουν με μακροχρόνιο αποκλεισμό από τη συμπερίληψη στην εκπαιδευτική διαδικασία του δημόσιου σχολείου.
Αποκαλύφθηκε η χρόνια ελλειμματική πρακτική των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων, που επιμένει να αγνοεί τις ψυχολογικές διεργασίες που σημαίνει καθεαυτή η μετάβαση από μια κατάσταση σε μια άλλη, τις άμυνες και αντιστάσεις που ενεργοποιούνται μαζί με την αίσθηση της απώλειας, τη -για πολύ χρόνο- συνύπαρξη των στερεοτύπων και συμπεριφορών που εγκαταλείπονται μαζί με εκείνες που διεκδικούν να τις αντικαταστήσουν.
Ωραιοποίηση του καινούργιου
Όλες οι πολιτικές μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες εστιάζουν διακομματικά τη μάχη τους αποκλειστικά στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της νέας κατάστασης σε σχέση με την κατ’ επιθυμία παρελθούσα. Στην Εκπαίδευση, όπως και στην ευρύτερη πολιτική, παρατηρούμε τους υποστηρικτές της μεταρρύθμισης να στρέφουν όλες τις δυνάμεις τους στην ωραιοποίηση της εικόνας του καινούργιου, στη λάμψη της προσδοκώμενης μεταρρύθμισης μέσα από την αμαύρωση προσώπων ή/και γεγονότων που αναδεικνύουν επιφυλάξεις ή άρνηση.
Η εκπαιδευτική και ερευνητική κοινότητα θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου η φυσική παρουσία και η ψηφιακή παρουσία διαχωρίζονται και ταυτόχρονα συγχέονται στις μαθησιακές διαδρομές, ενώ διαγκωνίζονται στις εκπαιδευτικές πρακτικές. Από καιρό εξάλλου είχε ξεκινήσει η ταυτόχρονη φυσική και ψηφιακή συμμετοχή στην κοινωνική μας ζωή με τη ευρεία χρήση του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων, με τις εφαρμογές του τύπου Facebook και τα fake news.
Επείγει, κατά συνέπεια, ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός να προσανατολιστεί στη μηχανική ικανότητα της σχολικής μονάδας να αυτοπαρατηρείται, να αναστοχάζεται, να επινοεί και να αναπτύσσει παιδαγωγικές δράσεις στο σχολείο, στο Διαδίκτυο, αλλά και μέσα στα σπίτια των μελών της.
Εκεί θα διαπιστώνουμε καθημερινά την αναγκαιότητα της διεπιστημονικότητας και της υβριδικής συνύπαρξης πολιτισμών και πολύτροπων επικοινωνιών, θα καλλιεργούμε και θα χτίζουμε μέσα από πολυεπίπεδες αντιθέσεις τη σημασία της ανεκτικότητας και της σχολικής συμπερίληψης όλων, χωρίς αποκλεισμούς.
* Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, αντιπρόεδρος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας
