Σοκ προκαλούν τα δεδομένα για τη φτώχεια στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, και μάλιστα σε μια συγκυρία που το διεθνές περιβάλλον φαντάζει δυσοίωνο για τις οικονομίες, πόσο μάλλον για τους πολίτες. Ειδικότερα, στοιχεία από τις 19 χώρες της Ε.Ε. στις οποίες δραστηριοποιείται το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας (European Antipoverty Network - EAPN), μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, παρουσιάζονται στη νέα έκθεση «ΕU 2024 Poverty Watch» που μόλις δημοσιεύτηκε.
Η έκθεση βασίζεται στις ανταποκρίσεις από τα εθνικά δίκτυα για τη χρονιά που πέρασε και συμπληρώνεται με συμπεράσματα και προτάσεις για μια «συστημική προσέγγιση στην κοινωνική προστασία». Σύμφωνα με αυτή, τα συστήματα κοινωνικής προστασίας δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως κόστος, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα στην Ε.Ε., αλλά ως επενδύσεις. «Η καταπολέμηση της φτώχειας απαιτεί πολύ περισσότερα από μεμονωμένα μέτρα πολιτικής. Είναι ένας παγκόσμιος αγώνας που απαιτεί διαρθρωτικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τα κοινωνικά δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια» υπογραμμίζεται στην έκθεση.
Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας δραστηριοποιείται από το 1990 και συγκεντρώνει 33 εθνικές και 13 πανευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Έχει συμβουλευτικό ρόλο στο Συμβούλιο της Ευρώπης, επιδιώκοντας να θέσει ψηλά στην ατζέντα της Ε.Ε. την καταπολέμηση της φτώχειας και να εξασφαλίσει τη συνεργασία των κρατών-μελών για την εξάλειψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Τεράστιο το πρόβλημα στην Ελλάδα
Η Ελλάδα, πάντως, απέχει παρασάγγας από τον στόχο αυτό, καθώς περισσότεροι από 1 στους 4 πολίτες (26,1%, σχεδόν 2,7 εκατ. άτομα) βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή και κοινωνικού αποκλεισμού. Πρόκειται για το τέταρτο υψηλότερο ποσοστό σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, με τις πρώτες τρεις θέσεις να καταλαμβάνουν η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Ισπανία (με 32%, 30% και 27% αντίστοιχα). Εκτιμάται ότι στην Ε.Ε. κατά μέσο όρο το 21,4% του πληθυσμού βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 94,6 εκατ. άτομα - ή ο πληθυσμός της Ελλάδας επί εννέα.
Τα βασικά προβλήματα
Τα βασικά προβλήματα που ανέδειξαν οι έρευνες για την Ελλάδα είναι η ακρίβεια και η ανεπαρκής στέγαση. Η δεύτερη αφορά τόσο τις μεγάλες δαπάνες για την κάλυψη στεγαστικών εξόδων, που είναι οι υψηλότερες στην Ε.Ε. αναλογικά με το εισόδημα, την αύξηση του αριθμού των ατόμων που ζουν σε συνθήκες αστεγίας, τα σοβαρά προβλήματα στη στέγαση μεταναστών και προσφύγων όσο και την αύξηση κατασχέσεων πρώτης κατοικίας. Ένα άλλο πρόβλημα που αναδεικνύεται στην Ελλάδα είναι η ελλιπής πρόσβαση στις υπηρεσίες Υγείας και τα αυξανόμενα προβλήματα ψυχικής υγείας. Πράγματι, η χώρα μας, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, έχει αρνητική πρωτιά στις ανικανοποίητες ανάγκες ιατρικής περίθαλψης λόγω κόστους, που επηρεάζουν το 9,4% των πολιτών, έναντι 1% στην Ε.Ε.
Η «υγειονομική φτώχεια» δεν είναι άσχετη με το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει τις υψηλότερες ιδιωτικές δαπάνες Υγείας ως ποσοστό του ΑΕΠ (40%, με μέσο όρο στην Ε.Ε. το 15%), ενώ παραμένει χαμηλά στη δημόσια χρηματοδότηση του συστήματος Υγείας.
Οι αποκλεισμοί
Οπως τονίζεται τόσο στην ελληνική όσο και στην πανευρωπαϊκή έκθεση, τα πραγματικά ποσοστά της φτώχειας ενδέχεται να είναι ακόμα υψηλότερα. Το Παρατηρητήριο Φτώχειας για την Ε.Ε. αναφέρεται συγκεκριμένα στα ευρήματα των Ελλήνων ερευνητών σχετικά με το πώς υπο-καταγράφεται η φτώχεια από τις επίσημες στατιστικές: «Οι πληροφορίες από το Δίκτυό μας υπογραμμίζουν περαιτέρω ότι, όπως αναφέρει η Ελλάδα, οι εθνικές έρευνες για τη στέγαση δεν περιλαμβάνουν ορισμένες ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού και, ως εκ τούτου, ενδέχεται να μην παρέχουν πλήρη εικόνα της πραγματικής έκτασης της φτώχειας». Για παράδειγμα, στις έρευνες συνθηκών διαβίωσης της ΕΛΣΤΑΤ δεν περιλαμβάνονται άτομα που ζουν σε συλλογικές κατοικίες, όπως ξενοδοχεία, πανσιόν, νοσοκομεία, γηροκομεία, στρατόπεδα, αναμορφωτήρια, καταυλισμούς, αυτοκίνητα, γέφυρες, παράγκες κοντά σε σιδηροδρομικούς σταθμούς, καταφύγια για κακοποιημένες γυναίκες, εγκαταστάσεις φροντίδας ηλικιωμένων. Το ίδιο ισχύει και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς η μεθοδολογία των επίσημων στατιστικών επικεντρώνεται στα νοικοκυριά, τα οποία ορίζονται ως «άτομα που ζουν σε κατοικίες και διατηρούν κοινή οικονομία». Ως εκ τούτου, δηλώνεται στην έκθεση του Δικτύου ότι «βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τον αποκλεισμό των εξαιρετικά φτωχών από τις έρευνες για την ακραία φτώχεια και τη φτώχεια εν γένει».
Το πρόβλημα της κοινωνίας
Ενα άλλο συμπέρασμα, το οποίο αναδεικνύεται πρωτίστως από τα στοιχεία για την Ελλάδα, είναι ότι η φτώχεια δεν αφορά πλέον μόνο τις ευάλωτες ομάδες, αλλά επηρεάζει ευρύτερα την κοινωνία. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στην έκθεση, το 87,6% του πληθυσμού στην Ελλάδα αντιμετωπίζει τουλάχιστον κάποια δυσκολία να τα βγάλει πέρα, έναντι 45,4% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Αυτό τοποθετεί την Ελλάδα σε χειρότερη θέση και από τη Βουλγαρία, όπου το 78,2% του πληθυσμού αντιμετωπίζει οικονομικές δυσκολίες.
