Τα μακροοικονομικά μεγέθη, όπως ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ, το ποσοστό ανεργίας, ο πληθωρισμός, τα επιτόκια, η κατανάλωση, η επένδυση και οι κρατικές δαπάνες, είναι εξαιρετικά χρήσιμα για να περιγράφουν την υγεία της οικονομίας και την ευημερία των κατοίκων μιας χώρας. Γι’ αυτό οι οικονομολόγοι τα χρησιμοποιούμε εκτεταμένα, ξοδεύοντας χρόνο, χρήμα και κόπο για τη μέτρησή τους με ακρίβεια. Αποτελούν πολύ χρήσιμα εργαλεία - όταν ξέρουμε τη σημασία τους και τα χρησιμοποιούμε συνδυαστικά και όχι αποσπασματικά. Είναι, για παράδειγμα, σαν να παρακολουθούμε τα όργανα πτήσης ενός αεροπλάνου. Το να δούμε, όμως, ότι ο καιρός είναι καλός, τα συστήματα του αεροσκάφους λειτουργούν καλά και κινούμαστε με 1.000 χλμ./ώρα δεν είναι αρκετό. Αν δεν λάβω υπόψη και το όργανο που δείχνει τη θέση του ορίζοντα, άρα και την κατεύθυνση, μπορεί η πορεία μου να με οδηγεί κατευθείαν στο έδαφος.
Αντίστοιχα λειτουργούν και οι οικονομικοί δείκτες. Η παρατήρηση και η στόχευση σε κάποιους από αυτούς δεν εγγυώνται -σε καμία περίπτωση- την πορεία προς το γενικό καλό και την ευημερία όλων των πολιτών της χώρας. Η φράση «στην Ελλάδα ευημερούν οι αριθμοί και όχι οι άνθρωποι» είναι γνωστή πολλά χρόνια. Βέβαια, ειρήσθω εν παρόδω, διαφωνώ κάθετα με αυτήν. Πρώτον, δεν ευημερούν όλοι οι αριθμοί, όπως θα εξηγήσω παρακάτω, αλλά μερικοί από αυτούς. Δεύτερον, ευημερούν και οι άνθρωποι, αλλά λίγοι, όχι οι πολλοί, και μάλιστα αυτοί οι λίγοι που ευημερούν πάνε εξαιρετικά καλά. Δυστυχώς, όμως, αυτοί δεν είναι πάνω από το 10% του πληθυσμού. Στη συνέχεια θα αναφέρομαι σε αυτούς ως «το 10%» και στους υπόλοιπους ως «το 90%».
Οι μακροοικονομικοί δείκτες, που πάνε εξαιρετικά και προβάλλονται γι’ αυτόν τον λόγο, είναι, φυσικά, η περίφημη «ανάπτυξη», δηλαδή το ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ, η μείωση του πληθωρισμού, η μείωση της ανεργίας, η αύξηση των επενδύσεων, οι τουριστικές αφίξεις, τα κέρδη δισεκατομμυρίων των τραπεζών και άλλων μεγάλων επιχειρήσεων, η περίφημη πρόσφατα «επενδυτική βαθμίδα» κ.λπ. Ας δούμε, λοιπόν, ενδελεχώς αυτούς τους δείκτες.
Η αύξηση του ΑΕΠ
Οπως βλέπουμε και στο γράφημα 1, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ναι μεν αυξάνεται από το 2017 και μετά, αλλά αυτό αποτελεί μια φυσική αντίδραση της οικονομίας μετά τη μεγαλύτερη κρίση χρέους που γνώρισε ποτέ η παγκόσμια οικονομία. Μάλιστα, ο ρυθμός ανάπτυξης είναι αρκετά χαμηλός, στο 1% με 2%, και χαμηλότερος από αυτόν πριν από την κρίση του 2010. Επίσης, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι σήμερα 20% χαμηλότερο από αυτό του 2007. Ωστόσο, και αυτή η ασθενική ανάπτυξη δεν αφορά όλους. Αφορά το 10% των πλουσιότερων που γίνονται ακόμα πιο πλούσιοι, ενώ το 90% πλέον χρειάζεται κουπόνια για να πληρώσει τη θέρμανση, το ρεύμα και τα τρόφιμά του - τα πιο βασικά αγαθά.
Ξένες άμεσες επενδύσεις
Και εδώ βλέπουμε (γράφημα 2) μια ασθενική αύξηση, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι ως ξένη άμεση επένδυση λογίζονται και η απόκτηση από funds του εξωτερικού εγχώριων ακινήτων, οι εξαγορές ξενοδοχειακών μονάδων, μεγάλων εταιρειών κ.λπ., που ελάχιστα -αν όχι μηδενικά- προσφέρουν στην απασχόληση και στην αύξηση των εισοδημάτων του 90%.
Ο πληθωρισμός
Είδαμε πολύ μεγάλες αυξήσεις στις τιμές βασικών αγαθών, όπως είναι η στέγη, τα τρόφιμα και τα καύσιμα, χωρίς αντίστοιχη αύξηση των μισθών - άρα, πρόκειται για μια καθαρή μείωση της αγοραστικής δύναμης του 90%. Επιπλέον, ο πραγματικός πληθωρισμός είναι πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που λένε τα νούμερα της ΕΛΣΤΑΤ. Δεν υπάρχει καμία θεωρία συνωμοσίας εδώ. Απλώς, ο πληθωρισμός μετρά τη μεταβολή σε μια σειρά αγαθά που σταθμίζονται σε βαρύτητα ανάλογη με το ποσοστό του εισοδήματός μας που ξοδεύουμε εκεί. Ποιο είναι το πρόβλημα; Οι δείκτες στάθμισης παραμένουν ίδιοι εδώ και χρόνια. Όμως πριν από μερικά χρόνια ξοδεύαμε, π.χ., το 10% του μισθού μας σε ρεύμα-θέρμανση, ενώ τώρα το 40%. Ο δείκτης στάθμισης παρέμεινε ο ίδιος, με αποτέλεσμα ο υπολογιζόμενος πληθωρισμός να υποεκτιμά σημαντικά την πραγματική επιβάρυνση του πολίτη. Γι’ αυτό οι πολίτες μάς ρωτούν: «Πώς είναι 5% ο πληθωρισμός όταν όλα τα αγαθά που αγοράζω αυξήθηκαν 20% με 40%;».
Τα υπερκέρδη
Οι -πλέον- ιδιώτες της ενέργειας, τα μεγάλα ξενοδοχεία, οι κατασκευαστικές, οι τράπεζες αποκομίζουν κέρδη δισεκατομμυρίων που πληρώνονται από το 90%· μια καθαρή μεταβίβαση πλούτου από το 90% στο 10%, που είναι και οι ιδιοκτήτες των εταιρειών αυτών. Επιπλέον, είδαμε μείωση του φόρου Ανώνυμων Εταιρειών και μείωση του φόρου μερισμάτων, που μας κατατάσσουν στις χαμηλότερες θέσεις φορολόγησης κερδών διεθνώς, και καταργήθηκε ο φόρος γονικής παροχής έως 800.000 ευρώ ανά γονέα. Έτσι τα φορολογικά έσοδα για το Δημόσιο και κατ’ επέκταση για το 90% που ζει με δημόσια Παιδεία, Υγεία, κοινωνικές παροχές κ.λπ. είναι πολύ μικρότερα, κάτι που ενισχύει τη μεταβίβαση πλούτου από το 90% στο 10%.
Η επενδυτική βαθμίδα
Είναι κάτι που αφορά άμεσα το 10%: μεγάλες εταιρείες και τράπεζες που θα μπορούν να δανείζονται φθηνότερα. Με το καθεστώς ολιγοπωλίου στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα οι μειώσεις αυτές δεν περνούν στους πολλούς - καταναλωτές, ελεύθερους επαγγελματίες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Επίσης, η νέα βαθμίδα είναι 2 βαθμίδες κάτω από αυτή που είχε η χώρα το 2009 και 71 χώρες βρίσκονται σε υψηλότερες βαθμίδες από αυτή της Ελλάδας, όπως η Ρουμανία, το Μαρόκο, το Μεξικό, η Βουλγαρία, η Μποτσουάνα κ.λπ.
Μισθοί και brain drain
Είδαμε αυξήσεις στον κατώτατο μισθό, οι οποίες όμως δεν καλύπτουν τις απώλειες από τον πληθωρισμό. Ακόμα, το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού που μπορεί να φέρει ανάπτυξη, έρευνα, επενδύσεις και βιώσιμη ευημερία δεν αμείβεται με τον κατώτατο μισθό και δεν είδε αυξήσεις. Αποτέλεσμα, η συνέχιση του brain drain - οι ικανότεροι/ες και παραγωγικότεροι/ες φεύγουν στο εξωτερικό, με συνέπεια η χώρα να χάνει το πιο παραγωγικό της ανθρώπινο κεφάλαιο.
Η ανισότητα
Όλα τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση της ανισότητας στην κατανομή του πλούτου. Το 10% γίνεται πλουσιότερο και το 90% φτωχότερο. Η αγορά κατοικίας αποτελεί πλέον ένα όνειρο άπιαστο για το 90%, ενώ πριν από μερικές δεκαετίες ήταν κάτι εφικτό και υλοποιήσιμο. Ένα ζευγάρι με βασικό μισθό και ενοίκιο πολύ δύσκολα αντεπεξέρχεται στις υποχρεώσεις του, όταν πριν από 20-30 χρόνια αποκτούσε ακόμα και σπίτι με έναν μισθό.
Συμπέρασμα
Μα πώς γίνεται να φτωχαίνει ο πολίτης και τα καταλύματα στις γιορτές να έχουν 100% πληρότητα; Είναι ερωτήσεις που ακούμε συχνά. Είναι απλό. Τα καταλύματα δεν είναι 10 εκατομμύρια, το 10% που ευημερεί αρκεί για να τα γεμίσει ασφυκτικά. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι πράγματι πολλοί δείκτες ευημερούν, όπως και το 10% - ίσως όσο ποτέ άλλοτε. Η κατάσταση, όμως, δεν είναι η ίδια για το 90%, που ζει με κουπόνια, εργάζεται πολλές ώρες και έφτασε στο σημείο να μπορεί οριακά να καταναλώσει βασικά αγαθά, όπως η στέγη, η ενέργεια, τα καύσιμα και τα τρόφιμα.
Η χώρα κινείται με την οικονομική συνταγή των ΗΠΑ των '80s. Την πολιτική που έφερε την κατάρρευση του American Dream, τις τεράστιες ανισότητες και κοινωνικές αδικίες ανάμεσα στους πολλούς και στους λίγους. Είναι ένα σοβαρό θέμα στο οποίο πρέπει να δοθεί αυστηρή προσοχή στη χάραξη οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής προκειμένου να αρθούν οι ανισότητες που έχουν δημιουργηθεί, προτού οδηγήσουν σε μια κατάσταση μη αναστρέψιμη, πιο δυσοίωνη ή ακόμα και δυστοπική.
Ο Περικλής Γκόγκας είναι καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
