Η Ιστορία, λέει, διδάσκει τους ανθρώπους για το τι θα ακολουθήσει στο μέλλον ώστε να αποφύγουν τα ίδια λάθη. Άλλοτε δε επαναλαμβάνεται ως φάρσα και άλλοτε ως τραγωδία. «Μεθοδολογικά εδώ υπάρχει ένα λάθος» σημείωσε ο καθηγητής στη σχολή του πανεπιστημίου για να αφυπνίσει τους φοιτητές του κι έπειτα τους ζήτησε να τοποθετηθούν.
Ο ένας φοιτητής, αστικής καταγωγής, που ζήτησε άμεσα τον λόγο σημείωσε ότι ορθά ο καθηγητής παρατήρησε πως υπάρχει λάθος αφού η ρήση περί φάρσας και επανάληψης διατυπώθηκε πάνω από διακόσια χρόνια πριν και η κοινωνία έκτοτε έχει εξελιχθεί. Αυτές οι νομοτέλειες θυμίζουν ολοκληρωτικές προσεγγίσεις που δεν ταιριάζουν στις σύγχρονες, τεχνολογικά προηγμένες κοινωνίες, υποστήριξε.
Ενας άλλος φοιτητής ζήτησε να μιλήσει. Αυτός υποστήριξε ότι η Ιστορία αφενός επαναλαμβάνεται, αφετέρου δεν επαναλαμβάνεται ποτέ ως φάρσα ή τραγωδία, αλλά ως δράμα, διότι από τη μία η τραγωδία αποτελεί είδος δράματος εκ των πραγμάτων και από την άλλη διότι οι άνθρωποι μέσα από την εσωτερική αναζήτηση που επιβάλλουν οι σύγχρονες συνθήκες της ζωής και της εργασίας τους εξελίσσονται. Η αυτογνωσία, κατέληξε ο συγκεκριμένος φοιτητής που φορούσε μία ποικιλόχρωμη πουκαμίσα με κατεβασμένα τα μανίκια, παρά τη ζέστη που επικρατούσε στη φοιτητική αίθουσα η οποία δεν κλιματιζόταν, αποτελεί τον κρίσιμο παράγοντα στην εξέλιξη της κοινωνίας και άρα στη διαφοροποίησή της.
Μία φοιτήτρια ζήτησε ευγενικά τον λόγο από τον καθηγητή. Ανασηκώθηκε στο κάθισμά της, όρθωσε την πλάτη της και με μια βαθιά ανάσα υποστήριξε ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται ανεξάρτητα από το εάν την ονομάσουμε φάρσα ή δράμα και από το εάν οι άνθρωποι επανατοποθετούνται σε ατομικό επίπεδο. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες παραμένουν αναλλοίωτες στον χρόνο, αφού οι ισχυροί εξακολουθούν να κυριαρχούν επί των αδυνάτων, οι πονηροί να εξαπατούν τους αφελείς και οι ιδιοτελείς να κατακτούν τις θέσεις εξουσίας διαβάλλοντας τους αλτρουιστές, που γενικά είναι τα θύματα της Ιστορίας ανεξάρτητα από το πώς θα ονομάσουμε την επανάληψή της.
Ο καθηγητής, που άκουσε με προσοχή τις διατυπωμένες απόψεις των φοιτητών του, ζήτησε και από τους υπόλοιπους να τοποθετηθούν, αφού πρώτα σκεφτούν και μελετήσουν τόσο τις πρωτογενείς τοποθετήσεις των συμφοιτητών τους όσο και τις δικές τους. Μάζεψε την τσάντα του, την πέρασε στον ώμο και ανηφόρισε μία-μία τις βαθμίδες του αμφιθεάτρου προς την έξοδο. Ένας γδούπος, όμως, τον σταμάτησε. Ο ίδιος που έκανε και τους φοιτητές να διακόψουν τις αντιπαραθέσεις τους και τις διαφωνίες τους στο ζήτημα της Ιστορίας. Δεν έγινε σαφές εάν ο γδούπος αφορούσε έναν φοιτητή που έπεσε στο κενό από το ανοιχτό παράθυρο της αίθουσας ή από το ανσασέρ που έσκασε αφού κόπηκε ένα συρματόσχοινο ή από την είσοδο των ΜΑΤ που ξυλοφόρτωσαν φοιτητές επειδή διαμαρτυρήθηκαν για την εγκατάλειψη των δημόσιων κτηρίων και την αδιαφορία για τη ζωή των πολιτών.
Βλέπετε, ανεξάρτητα από την Ιστορία, τη φάρσα ή την τραγωδία, καμιά φορά κρύβεται και η επιλογή.