Κεντρικό διακύβευμα της σύγχρονης σκέψης είναι η αναζήτηση μιας νοημοσύνης των συνδέσεων ανάμεσα στον άνθρωπο, την τεχνητή νοημοσύνη και το περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο η διεπιστημονική μελέτη της πολυπλοκότητας αναδιοργανώνει τον επιστημολογικό χάρτη και θέτει σοβαρά ζητήματα μετασχηματισμών στον ακαδημαϊκό χάρτη κάθε χώρας.
Η ανάπτυξη και οργάνωση των πανεπιστημίων απασχολούν όλα τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς με τρόπους που ποικίλουν ανάλογα με τις βλέψεις τους, αλλά και ανάλογα με την ποιότητα της εκπροσώπησης και συμμετοχής κάθε κράτους στη διεθνή κοινότητα.
Η εκδοχή της παγκοσμιοποίησης με την υπερσυγκέντρωση στελεχών και πόρων σε ελάχιστους ερευνητικούς πόλους αιχμής, με ελεγχόμενη διάχυση και ισχυρή εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων και των εφαρμογών, βρίσκεται σε ανταγωνισμό με την εναλλακτική ανάπτυξη ερευνητικών δικτύων κατανεμημένων σε ευρύτερη γεωγραφική και πολιτισμική κλίμακα.
Με αντίστοιχο τρόπο ανταγωνίζονται και οι πολιτικές επιλογές στο εσωτερικό κάθε χώρας, αναζητώντας την ισορροπία ανάμεσα στην ισχυροποίηση ενός κρατικού πανεπιστημιακού συστήματος ελεύθερης έρευνας και διδασκαλίας και στην ανάπτυξη ενός ισχυρού εκπαιδευτικού δικτύου επαγγελματικής κατάρτισης ανοιχτού στις ανάγκες της επιχειρηματικότητας.
Όταν όμως η πολιτική σκέψη αντικαθίσταται από τον πολιτικαντισμό και τη διαπλοκή, αντί για την ισορροπία αναζητείται το πρόσχημα και η πελατειακή εξυπηρέτηση.
Εκπαίδευση και έρευνα
Τα μοντέλα διοίκησης των πανεπιστημίων οφείλουν να εξυπηρετούν τη συνύφανση της εκπαίδευσης με την έρευνα, να διαθέτουν επομένως μεγαλύτερο βαθμό πολυπλοκότητας από τα αμιγώς ερευνητικά κέντρα, από τις μονάδες εκπαίδευσης και από τις δομές κατάρτισης.
Η έρευνα και η διδασκαλία φαινομενικά διαχωρίζονται, αλλά λειτουργικά συνυπάρχουν και διαλέγονται, καθώς στοχεύουν τη μάθηση, την επινόηση, την ικανότητα συνεργασίας και επίλυσης προβλημάτων, τη συγκρότηση δηλαδή γνωστικών και τεχνολογικών ικανοτήτων που επιτρέπουν την κατανόηση πολύπλοκων φαινομένων ταυτόχρονα με τον σχεδιασμό δράσεων σε αυτά.
Σε αυτό το σημείο θεμελιώνεται και η οργανική σχέση ανάμεσα στα συστήματα προσχολικής και σχολικής εκπαίδευσης με την τριτοβάθμια και την επαγγελματική κατάρτιση.
Ο εκπαιδευτικός σχεδιασμός συνδέεται με τη διερεύνηση της ποικιλίας των επιστημολογικών εμποδίων και των μαθησιακών διαδρομών, με την πολυπλοκότητα της οργανωσιακής νοημοσύνης των εκπαιδευτικών μονάδων αλλά και με την ένταξη αυτής της ποικιλίας και πολυπλοκότητας στη διαμόρφωση διδακτικών καταστάσεων.
Κατά συνέπεια, τα μοντέλα διοίκησης των εκπαιδευτικών μονάδων, των ερευνητικών δομών και των σύνθετων πανεπιστημιακών δομών, οφείλουν μεν να διαχωρίζονται ανάλογα με τη βαθμίδα, τη στόχευση και την κοινωνικο-πολιτισμική πλαισίωση, αλλά ταυτόχρονα να ενοποιούνται ως προς τη συνάρθρωση των συνθηκών έρευνας με τις μεθόδους διδασκαλίας ώστε να αναπτύσσουν αποτελεσματικές και συμπεριληπτικές διεργασίες μάθησης με λειτουργικά γνωστικά αποτελέσματα.
Η ελεύθερη παγκοσμιοποιημένη εκπαιδευτική αγορά…
Οι ελληνικές κυβερνήσεις δείχνουν μια διαχρονική προτίμηση θεσμικής προσαρμογής στις επεξεργασίες του ΟΟΣΑ. Υποβαθμίζουν την εκπροσώπηση στις πολυπολιτισμικές διεργασίες της UNESCO και περιορίζουν την εμπλοκή στις διεργασίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε επίπεδο απορρόφησης κονδυλίων για ήδη επιλεγμένα πεδία έρευνας και για τη διοικητική σύγκλιση των εκπαιδευτικών δομών.
Ο ΟΟΣΑ προκρίνει κοινά μοντέλα εκπαιδευτικής οργάνωσης και στόχων ώστε να είναι ανταγωνίσιμα, ανταλλάξιμα και εξαγώγιμα σε χώρες με χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης. Επιδιώκει την αντικατάσταση των γνωστικών πεδίων και διεπιστημονικών ικανοτήτων από πεδία εφαρμοσμένης γνωστικής επάρκειας και αντίστοιχων δεξιοτήτων.
Οι νεοφιλελεύθερες ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας το εφαρμόζουν με την τεχνητή κατάτμηση των πολύπλοκων διεργασιών που συμπλέκονται στους μανθάνοντες οργανισμούς σε διακριτές και διαχωρίσιμες διαδικασίες, οι οποίες ως εκπαιδευτικές υπηρεσίες και προϊόντα μπορούν πλέον να συγκρίνονται, να αξιολογούνται, να ανταγωνίζονται και να ανατίθενται σε εξωτερικούς φορείς.
Από τη λογική του προγράμματος PISA υιοθετούνται αφενός οι προτάσεις για τράπεζες θεμάτων, αφετέρου οι σκέψεις για κατάργηση των συναρθρωμένων πανεπιστημιακών προγραμμάτων σπουδών και την αντικατάστασή τους από την άκριτη συσσώρευση ECTS, δηλαδή αυτοτελών γνωστικών μονάδων που μπορεί να παρέχονται και από προγράμματα κατάρτισης ή δια βίου εκπαίδευσης.
Κατά συνέπεια, το δικαίωμα στην εκπαίδευση μετατίθεται από την κρατική υποχρέωση εξασφάλισης προσβασιμότητας σε οργανωμένες μονάδες εκπαίδευσης για το σύνολο του πληθυσμού, στην ατομική επιλογή και την άθροιση αυτοτελών γνωστικών μονάδων από μια πλειάδα δομών που προσφέρει η ελεύθερη παγκοσμιοποιημένη εκπαιδευτική αγορά και τα εγχώρια παραρτήματά της.
Σε ένα μείγμα προσχηματικής προσαρμογής και ακροδεξιού λαϊκισμού, οι πρώτες διαδικασίες/υπηρεσίες που επιχειρήθηκε να διαχωριστούν από το σώμα των οργανισμών και να ανατεθούν σε εξωτερικούς φορείς είναι η καθαριότητα και η αξιολόγηση/πιστοποίηση.
Ακολούθησαν η ασφάλεια/αστυνόμευση και η διοίκηση των ΑΕΙ, με την αλλοίωση της ακαδημαϊκής αυτοτέλειας και την εισαγωγή εκπροσώπων ιδρυμάτων και ομίλων.
Σε αυτή την πρακτική συνέδραμε αποφασιστικά ο τύπος και τα ΜΜΕ, εμφανίζοντας τα πανεπιστήμια αφενός βρώμικα και αφύλακτα, αφετέρου ανεξέλεγκτα και με ανίκανες πρυτανικές αρχές.
Προσβλητική προχειρότητα του νόμου για τα ΑΕΙ
Την αποτυχία κατάργησης του άρθρου 16 του Συντάγματος, που ορίζει την αποκλειστικά κρατική αρμοδιότητα και την ακαδημαϊκή αυτοτέλεια των ΑΕΙ, διαδέχτηκε η προσβλητική προχειρότητα του πρόσφατου νόμου για τα ΑΕΙ.
Έκτοτε εκτυλίσσεται ένα κυνικό σενάριο ακραίας εμπορευματοποίησης και ποιοτικής υποβάθμισης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ευτελισμού των πτυχίων και κατάργησης των δημοκρατικών διαδικασιών.
- Εξισώνονται τα διπλώματα των ιδιωτικών κολλεγίων, που δεν έχουν ποτέ πιστοποιηθεί και αξιολογηθεί, με τα κρατικά πτυχία των πανεπιστημίων, που συστηματικά αξιολογούνται και πιστοποιούνται από εξωτερικές επιτροπές που ορίζει το Υπουργείο.
- Εκχωρείται η διοίκηση και διαχείριση των κρατικών πανεπιστημίων και της περιουσίας τους σε εκπροσώπους επιχειρηματικών συμφερόντων που θα επιλέγονται ως μέλη στα συμβούλια διοίκησης.
- Κατασκευάζονται δήθεν άριστοι με πλαστά πτυχία και διδακτορικά αγορασμένα από το ίντερνετ και χωρίς αιδώ στελεχώνουν τον κρατικό μηχανισμό.
- Υφυπουργός παιδείας συμπλέει με χουντικές αφηγήσεις και ακροδεξιά φληναφήματα για να υποβαθμίσει την αντιστασιακή σημασία του Πολυτεχνείου και τη θεμελιακή για τη δημοκρατία σημασία της Μεταπολίτευσης.
- Γραμματέας του υπουργείου και πρώην πρύτανης, με μια εγκύκλιο καταργεί τα αιρετά εσωτερικά μέλη της διοίκησης των ΑΕΙ, ακυρώνει τις υποψηφιότητες εξωτερικών μελών, προστάζει την επανάληψη όλων των διαδικασιών εκδήλωσης ενδιαφέροντος, εκλογής των μεν και επιλογής των δε.
Πράξεις που αποκαλύπτουν ταυτόχρονα τα κενά και λάθη της νομοθεσίας, όσο και την κυβερνητική επιμονή να συγκαλύπτει την ανικανότητα καταφεύγοντας στον αυταρχισμό, μη διστάζοντας να ευτελίζει δημοσίως ακόμη και τα πρόσωπα που μετείχαν στην υλοποίηση του λανθασμένου νομοθετήματος.
Πανεπιστήμια ακυβέρνητα
Η επίσημη ομολογία αδυναμίας εφαρμογής του αλλοιωμένου μοντέλου διοίκησης σε τρία από τα δέκα πανεπιστήμια που δοκιμάστηκε, δεν οδήγησε το επιτελείο της Υπουργού σε αναστοχασμό αλλά σε εκδήλωση ακραίας και αγενούς εκδικητικότητας.
Η επιδίωξη αναχρονιστικής υπερσυγκεντρωτικής διοίκησης αντί της αποκεντρωμένης και ευέλικτης που απαιτεί η πολυπλοκότητα των πανεπιστημιακών κοινοτήτων, παραμένει κύριο εργαλείο της κυβερνητικής πολιτικής.
Πρόκειται για μια πρακτική άνευ θεωρίας που έχει εισάγει στην παιδεία η πολιτική ηγεσία.
Κατατρύχεται από το άγχος απορρόφησης ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων και υιοθετεί ψευδεπίγραφες διαδικασίες υλοποίησης με παλιά υλικά, όπως με τα Αναλυτικά Προγράμματα των σχολείων.
Βιάζεται να προσφέρει θεσμική νομιμοποίηση σε επιχειρήσεις, ιδρύματα και ομίλους που ήδη κυριαρχούν στην αγορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών και διπλωμάτων πάσης φύσεως.
Με άλλα λόγια, αντί εκπαιδευτικής πολιτικής, εκτυλίσσεται ένας κυβερνητικός αχταρμάς, που αφήνει τα πανεπιστήμια ακυβέρνητα στο πέλαγος μιας κρατικοδίαιτης αγοράς.
Εντούτοις, οι μονάδες όλων των βαθμίδων του συστήματος εκπαίδευσης και της έρευνας έχουν την πολυπλοκότητα του μανθάνοντος οργανισμού, διαθέτουν επομένως την ευελιξία και την ανθεκτικότητα για να επιβιώσουν, παρά τα τραύματα και τις ανεξίτηλες πληγές, και σε αυτό το εχθρικό και ανελεύθερο περιβάλλον.
Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
