Η σημαντική, αν όχι τρομακτική, αύξηση του κόστους στέγασης (άθροισμα ενοικίου ή δόσης στεγαστικού δανείου μαζί με τα υπόλοιπα πάγια έξοδα κατοικίας, όπως θέρμανση, λογαριασμοί, κοινόχρηστα) είναι πλέον ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Το καταγράφει η ΕΛΣΤΑΤ μέσα από τον εναρμονισμένο Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, σύμφωνα με τον οποίο το κόστος στέγασης την περίοδο Μάιος 2021-Μάιος 2022 αυξήθηκε κατά 36,1%. Το δηλώνουν παράγοντες της αγοράς, οι οποίοι μιλάνε για αύξηση των ενοικίων σε πολλές περιοχές της Αθήνας που ξεπερνούν το 50% σε σχέση με τα ενοίκια του 2017 και σημαντικές αυξήσεις (30%-40%) σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, όπως η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα και ο Βόλος. Το σκιαγραφούν με τρόπο γλαφυρό τα νέα στατιστικά δεδομένα της Eurostat, καθώς υπολογίζουν ότι το 79,2% όσων ζουν στο νοίκι στην Ελλάδα ξοδεύει πάνω από το 40% του διαθέσιμου εισοδήματός του/της για να καλύψει τα έξοδα στέγης.
Εξαρχής στο Eteron αποφασίσαμε να μην εστιάσουμε γενικά στη στέγαση, αλλά συγκεκριμένα στα ενοίκια, αναγνωρίζοντας ότι η στεγαστική επισφάλεια και ο κίνδυνος φτωχοποίησης είναι σημαντικά μεγαλύτεροι για όσες και όσους νοικιάζουν το σπίτι στο οποίο μένουν και κατά πάσα πιθανότητα δεν έχουν άλλη εναλλακτική. Την ίδια στιγμή, η ενοικιαζόμενη στέγη στην Ελλάδα συνεχίζει να αντιμετωπίζεται ως ένα «απλώς» μεταβατικό στάδιο στη στεγαστική πορεία των κατοίκων αυτής της χώρας και επομένως αφορά λίγους και λίγες και άρα είναι μικρής σχετικά σημασίας ζήτημα. Αναπαράγοντας αυτή τη λογική, η κρατική παρέμβαση σε αυτόν τον τομέα ουσιαστικά λάμπει διά της απουσίας της, πέραν ελαχίστων εξαιρέσεων.
Την περίοδο 24 Μαΐου-3 Ιουνίου 2022 πραγματοποιήσαμε (σε συνεργασία με την aboutpeople) ποσοτική έρευνα για να καταγράψουμε πώς βιώνουν την κατάσταση, πώς αντιλαμβάνονται το πρόβλημα που ζουν και τελικά από πού περιμένουν να δοθεί απάντηση οι ίδιοι/ες οι ενοικιαστές/στριες.
Οι απαντήσεις τους ουσιαστικά δίνουν βιωματική υπόσταση στις αυξήσεις που καταγράφονται στην αγορά. 1 στους 2 ενοικιαστές/στριες δυσκολεύεται πολύ/αρκετά να πληρώσει το ενοίκιο και κάποιες φορές καθυστερεί να το κάνει. Μολονότι την τελευταία διετία υπήρξε παρέμβαση της Πολιτείας για μείωση των ενοικίων στην κύρια κατοικία εργαζομένων σε επιχειρήσεις που είχαν κλείσει, 1 στους 2 ενοικιαστές/στριες δηλώνει ότι είχε μικρή ή μεγάλη αύξηση ενοικίου την ίδια αυτή διετία. Μάλιστα τα τρία τέταρτα δηλώνουν ότι, αφού πληρώσουν τα έξοδα στέγασης, τα βγάζουν πέρα ίσα-ίσα και χρειάζεται να κάνουν περικοπές ή δανείζονται από τρίτους για να τα καταφέρουν. Πέρα από τα προβλήματα που τους δημιουργεί το ζήτημα της ενοικιαζόμενης στέγης στο πορτοφόλι τους, το 28,6% δήλωσε ότι τους δυσκολεύει να κάνουν έναν μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και αναγκάζονται να αναβάλλουν ή ακυρώνουν προσωπικά σχέδια, το 12,6% ότι τους ανάγκασε να αναζητήσουν μια δεύτερη δουλειά και το 9,6% να αναβάλουν την επιθυμία τους για δημιουργία οικογένειας.
Ένα επίσης βασικότατο συμπέρασμα που εξάγεται από τις απαντήσεις 1.007 ενοικιαστών/ενοικιαστριών από όλη την Ελλάδα είναι ότι καίριας σημασίας προβλήματα με την ενοικιαζόμενη στέγη τους δεν τα αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού των ενοικιαστών/στριών. Είτε είναι οικογενειάρχες/ισσες, είτε έχουν ένα καλό για τα ελληνικά δεδομένα εισόδημα, είτε είναι νέες και νέοι που βρίσκονται στο πρώτο δικό τους σπίτι, είτε ζουν στην επαρχία είτε στην Αττική, η καθεμία κοινωνική ομάδα αντιμετωπίζει το πρόβλημα αυτό με πάνω-κάτω την ίδια μεγάλη ένταση, αν και, όπως είναι αναμενόμενο, το πρόβλημα βιώνεται με διαφορετικούς τρόπους.
Η έρευνα του Eteron καταλήγει προσπαθώντας να αποτυπώσει τις σκέψεις των ενοικιαστριών/στών ως προς τις αιτίες του προβλήματος και τους τρόπους αντιμετώπισής του. Από εκεί εξάγεται ένα επίσης καθαρό συμπέρασμα: από τη μία τοποθετούν το πρόβλημα στο ευρύτερο κάδρο ακρίβειας/χαμηλών εισοδημάτων που απασχολεί την ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα, από την άλλη αναγνωρίζουν συγκεκριμένους λόγους για το πρόβλημα και θα ήθελαν να δουν και αντίστοιχες λύσεις: έλεγχο στις τιμές των ενοικίων, φορολογικά κίνητρα στους ιδιοκτήτες/τριες προκειμένου να διαθέσουν τις ιδιοκτησίες τους σε προσιτές τιμές, επίδομα ενοικίου, προώθηση της κοινωνικής κατοικίας, ρύθμιση της αγοράς βραχυχρόνιων μισθώσεων, αξιοποίηση των κενών κτηρίων του Δημοσίου, έλεγχος των κερδοσκοπικών επενδύσεων στις κατοικίες.
Ζητούν δηλαδή μια φιλόδοξη και ουσιαστική παρέμβαση του Δημοσίου ώστε να μπει ένα πλαίσιο λειτουργίας στην αγορά ενοικιαζόμενης κατοικίας στην Ελλάδα ικανό να υπηρετήσει το δικαίωμα όλων σε μια οικονομικά προσιτή και ποιοτική στέγη και να θέσει τις βάσεις για την ανάπτυξη ενός κοινωνικού τομέα κατοικίας που αυτή τη στιγμή απουσιάζει τελείως από τη χώρα μας.
Αυτές τις ανάγκες, σε συνδυασμό με άλλες, θεμελιώνουμε στο «Κείμενο πολιτικής: Για το δικαίωμα στην οικονομικά προσιτή ενοικιαζόμενη κατοικία» που δημοσιεύσαμε στις 28 Ιουνίου 2022 στην ιστοσελίδα μας.
* Ο Άλκης Καφετζής είναι συντονιστής του project «Ενοίκια στα ύψη», Eteron-Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή
Το δικαίωμα στην οικονομικά προσιτή ενοικιαζόμενη κατοικία
Tων ΣΤΕΦΑΝΙΑΣ ΓΥΦΤΟΠΟΥΛΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗ, ΕΥΑΣ ΠΑΠΑΤΖΑΝΗ, ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΣΙΑΤΙΤΣΑ
Χρειάζεται παρέμβαση της Πολιτείας ώστε η ενοικιαζόμενη στέγη να είναι μια οικονομικά προσιτή, αξιοπρεπής και ασφαλής επιλογή, που δεν θα περιορίζεται σε αποσπασματικά μέτρα έκτακτης ανάγκης και για συγκεκριμένες μόνο ομάδες του πληθυσμού, αλλά μία συνολική και συνεκτική στεγαστική πολιτική, με το βλέμμα στραμμένο σε ευρύτατες πληθυσμιακές ομάδες. Απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση και σταθερή και γενναία χρηματοδότηση
Στο πλαίσιο του project «Ενοίκια στα ύψη - Η στεγαστική επισφάλεια σήμερα», που πραγματοποιείται από το Eteron - Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή, και σε συνδυασμό με την έρευνα «Ενοίκια στα ύψη: Ο λόγος στις ενοικιάστριες και τους ενοικιαστές», δημοσιεύτηκε και το «Κείμενο Πολιτικής: Για το δικαίωμα στην οικονομικά προσιτή ενοικιαζόμενη κατοικία». Για τη σύνταξη του Κειμένου πολιτικής, που είναι διαθέσιμο στην επίσημη ιστοσελίδα του Ινστιτούτου, εργάστηκαν ως ερευνητική ομάδα η Στεφανία Γυφτοπούλου (αρχιτέκτων-πολεοδόμος), ο Δημήτρης Μπαλαμπανίδης (δρ. πολεοδόμος-γεωγράφος, ερευνητής σε θέματα κατοικίας και μετανάστευσης), η Εύα Παπατζανή (υπ. δρ. και ερευνήτρια σε θέματα μετανάστευσης και μελέτης της πόλης) και η Δήμητρα Σιατίτσα (δρ. αρχιτεκτονικής-πολεοδομίας, ερευνήτρια σε θέματα κατοικίας και πόλης).
Το Κείμενο Πολιτικής πραγματεύεται το ζήτημα της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή ενοικιαζόμενη κατοικία στην Ελλάδα, που αναδύεται σήμερα ως ένα από τα πιο κεντρικά κοινωνικά ζητήματα που χρήζουν άμεσης παρέμβασης. Με δεδομένα την ανησυχητική αύξηση των ενοικίων και, συνολικότερα, της στεγαστικής επισφάλειας για όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού, κρίνεται επιτακτική η δημόσια παρέμβαση για τη μετατροπή του ενοικιαζόμενου τομέα σε μια οικονομικά προσιτή, αξιοπρεπή και ασφαλή εναλλακτική στεγαστική επιλογή.
Στο Κείμενο Πολιτικής διατυπώνονται προτάσεις για την ενοικιαζόμενη στέγη, άλλες πιο ώριμες, εύκολα εφαρμόσιμες και άμεσα αποτελεσματικές και άλλες που απαιτούν αναλυτικότερη επεξεργασία και εξειδίκευση, περισσότερο χρόνο και πόρους για να εφαρμοστούν, δεν μπορούν όμως να λείπουν από ένα συνολικότερο σχέδιο για την (ενοικιαζόμενη) κατοικία.
Αρχικά, η επιδότηση ενοικίου, ένα υφιστάμενο μέτρο στήριξης των ενοικιαστών/ριών, προτείνεται να αυξηθεί αλλά και να διευρυνθεί προκειμένου να υποστηρίζει μεγαλύτερο φάσμα δικαιούχων και να καλύπτει, πέρα από το ενοίκιο, ευρύτερες στεγαστικές δαπάνες. Μπορεί μάλιστα να εφαρμόζεται σε συνδυασμό με μέτρα ελέγχου και ρύθμισης των ενοικίων, μέτρα άμεσης εφαρμογής και χαμηλού κόστους. Ένα τέτοιο (έμμεσο) μέτρο αποτελεί η ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων, με τρόπους που ήδη προβλέπονται αλλά δεν έχουν ακόμα ενεργοποιηθεί, όπως η έκδοση ΚΥΑ που προβλέπεται από τον Νόμο 4472/2017 για τον αριθμητικό και γεωγραφικό περιορισμό των βραχυχρόνιων μισθώσεων. Συνολικότερα, προτείνονται και ο έλεγχος και η ρύθμιση των επενδύσεων στα ακίνητα και των τάσεων χρηματιστικοποίησης της κατοικίας, που δεν μπορεί να εξελίσσονται χωρίς όρους και προϋποθέσεις, χωρίς δημόσια παρέμβαση για τη διαφύλαξη του κοινού συμφέροντος.
Όσο για μέτρα που απαιτούν περισσότερο χρόνο, ευρεία αποδοχή κερδίζει η ιδέα της αξιοποίησης κενών και μισθωμένων κτηρίων και κατοικιών, δημόσιων και ιδιωτικών, ως κοινωνικής και οικονομικά προσιτής στέγης, μέσα από σειρά κινήτρων που είναι δυνατό να δοθούν στους ιδιοκτήτες τους. Επιπλέον, εισάγεται η πρόταση για τη διαμόρφωση ειδικού πλαισίου παραγωγής και διάθεσης κοινωνικών και οικονομικά προσιτών ενοικιαζόμενων κατοικιών από μη κερδοσκοπικούς φορείς του Δημοσίου και της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, έξω από τη σφαίρα του ανταγωνισμού της ελεύθερης αγοράς.
Για την εφαρμογή των παραπάνω προτάσεων, επισημαίνεται ως βασική προϋπόθεση η ισχυρή πολιτική βούληση και, μέσα από αυτήν, η δημιουργία των απαραίτητων διοικητικών δομών και ελεγκτικών μηχανισμών που θα λειτουργούν με διάρκεια και συνέχεια, σταθερή και γενναία χρηματοδότηση. Επισημαίνεται επίσης πως η δημόσια παρέμβαση για την οποία γίνεται λόγος στο Κείμενο Πολιτικής δεν είναι δυνατό να περιορίζεται σε αποσπασματικά μέτρα έκτακτης ανάγκης και για συγκεκριμένες μόνο ομάδες του πληθυσμού, δηλαδή τις πιο ακραία αποστερημένες, αλλά χρειάζεται να συγκροτεί μία συνολική και συνεκτική στεγαστική πολιτική, με το βλέμμα στραμμένο σε ευρύτατες πληθυσμιακές ομάδες.
