Ο Ελαιώνας είναι συνοικία της Αθήνας που βρίσκεται στα δυτικά του Δήμου Αθηναίων, κοντά στον κόμβο της λεωφόρου Κηφισού με την Ιερά Οδό.
Η περιοχή πήρε το όνομά της λόγω του ότι στην αρχαιότητα αποτελούσε κατάφυτη έκταση με ελαιόδεντρα. Η ελιά, έμβλημα της αθηναϊκής δημοκρατίας και έπαθλο των νικητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες, και το λάδι, πολύτιμο αγαθό και από τα λίγα αθηναϊκά προϊόντα που επιτρεπόταν η εξαγωγή τους, έδωσαν ώθηση στην ανάπτυξη του Ελαιώνα. Στην περιοχή αυτή βρισκόταν και η ελιά του Πλάτωνα, ενώ ο τόπος είχε ιερό χαρακτήρα.
Στα βυζαντινά και στα οθωμανικά χρόνια η περιοχή παρέμεινε αγροτική. Το 1830, όταν και υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους, ο Ελαιώνας βρισκόταν, όπως και η υπόλοιπη απελευθερωμένη Ελλάδα, σε κατάσταση εγκατάλειψης, με τη μεγαλύτερη έκτασή του καμένη και τις καλλιέργειες κατεστραμμένες. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως είχαν καεί 150.000 ελαιόδεντρα από τον Κιουταχή Πασά κατά την πολιορκία των Αθηνών.
Η περιοχή άλλαξε φυσιογνωμία χάρη στον νέο σχεδιασμό της Αθήνας από τους Σταμάτη Κλεάνθη και Λέο Φον Κλέντσε. Από το 1834 στον Ελαιώνα εγκαταστάθηκαν κάτοικοι με ετερόκλητες ασχολίες και ιδρύθηκαν πολλές βιοτεχνίες, όπως πλινθοποιεία και ασβεστοκάμινοι. Η παραγωγή ικανοποιούσε μέχρι και τη δεκαετία του 1950 τις ανάγκες του λεκανοπεδίου. Ωστόσο, η σταδιακή μετεγκατάσταση ελαιοτριβείων, σαπωνοποιείων και βυρσοδεψείων από το κέντρο της Αθήνας σε όλη την έκταση του Ελαιώνα, καθώς και οι ποικίλες δραστηριότητές τους υποβάθμισαν την ποιότητα ζωής και την αισθητική της συνοικίας.
Σήμερα ο Ελαιώνας είναι μια περιοχή 9.500 στρεμμάτων, άναρχης γενικά δόμησης, με πολλά εγκαταλειμμένα κτίρια βιοτεχνιών, ορισμένες εν ενεργεία ρυπογόνες επιχειρήσεις, κενές ή αναξιοποίητες εκτάσεις και ελάχιστους κατοίκους. Στα εργοστάσια του Ελαιώνα απασχολούνται ακόμα έως και 30.000 εργαζόμενοι.
Για την αναβάθμιση και την ανάπλασή του έχουν γίνει επανειλημμένως προτάσεις, οι κυριότερες από τις οποίες κάνουν λόγο για αποβιομηχάνιση και διάνοιξη νέων δρόμων που θα διευκολύνουν την εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων. Στην ευρύτερη περιοχή επίκειται η δημιουργία του γηπέδου του Παναθηναϊκού στον Βοτανικό, αλλά και ενός μητροπολιτικού πάρκου. Επίσης, φαίνεται ότι δρομολογείται η μεταφορά του Σταθμού Υπεραστικών Λεωφορείων Κηφισού σε νέο υπερσύγχρονο σταθμό στον Ελαιώνα.
Τα τελευταία χρόνια στην περιοχή λειτουργεί ανοιχτή δομή προσφύγων. Και ενώ οι εκεί εγκατεστημένοι πρόσφυγες είχαν βρει έναν ρυθμό ζωής στη γειτονιά, έγινε πρόσφατα προσπάθεια μεταφοράς τους σε άλλες δομές. Οι φορείς αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες όμως και οι σχετικές κινητοποιήσεις απέτρεψαν το νέο αυθαίρετο ξερίζωμα των ταλαιπωρημένων ανθρώπων.
