Ιάσων Αποστολόπουλος. Ετών 38. Διασώστης προσφύγων στη Μεσόγειο. Έδρα: η Σικελία. Μέλος του πληρώματος του «Mare Ionio», ενός από τα επτά καράβια των ανθρωπιστικών οργανώσεων που ακόμη σώζουν ζωές στο αχανές υδάτινο νεκροταφείο. Οι διασώσεις γίνονται μόνο με την αυτοοργάνωση των πολιτών. Τα κράτη της Ε.Ε. παραιτήθηκαν. Το όραμά του; Να ξυπνήσει ένα πρωί και να είναι περιττός. Ανυπολόγιστος ο αριθμός των προσφύγων που έσωσε από το 2015 έως και σήμερα.
Τότε στη Μυτιλήνη με την «ομάδα του Πλάτανου» και σήμερα ανοιχτά της Λιβύης με το πλήρωμα του «Mare Ionio». Περισυνέλεξε νεκρούς, έσωσε ναυαγούς από την υποσαχάρια Αφρική με το όπλο του Λίβυου στρατιώτη στραμμένο άλλοτε πάνω του και άλλοτε στον πρόσφυγα, γλίτωσε από σφαίρες που έπεφταν βροχή μεσοπέλαγα, άκουσε ιστορίες από τους πρωταγωνιστές στα σκλαβοπάζαρα της Αφρικής, βλέπει πρόσωπα που ενώ βιώνουν τον θάνατο αποκτούν και πάλι ζωή, ακούει την κραυγή του θανάτου σε κάθε έκκληση για βοήθεια ναυαγού, ξαναγιεννιέται κάθε φορά που ένας πρόσφυγας σώζεται. Αθήνα, Μυτιλήνη, Ιταλία, Σουδάν, Σικελία.
Αυτοί είναι μέχρι τώρα οι σταθμοί της ζωής του Ιάσονα, που τους χαρακτηρίζει ο εθελοντισμός και η κοινωνική προσφορά. Είτε ως διασώστης προσφύγων είτε ως πολιτικός μηχανικός που έχτισε μαζί με τους «Γιατρούς Χωρίς Σύνορα» ένα νοσοκομείο στη σαβάνα του Ν. Σουδάν. Χαρακτηρίζει πολιτική επιλογή τον θάνατο των προσφύγων και εκτιμά ότι στα νησιά και στα σύνορά μας ξεπεράστηκε η βία του Σαλβίνι, καθώς η κυβέρνηση δημιουργεί ναυαγούς.
Τον συναντήσαμε στα δικαστήρια της Μυτιλήνης, ως μάρτυρα υπεράσπισης δύο Αφγανών προσφύγων που από ναυαγοί βαφτίστηκαν διακινητές. Αρτι αφιχθείς από τη Σικελία, όπου λόγω της κακοκαιρίας το «Μare Ionio» δεν μπορεί να βγει για διασώσεις. Το δελτίο καιρού θα αποφασίσει τον χρόνο επιστροφής στο καθήκον. Όμως και στα διαλείμματα βρίσκεται στο πλευρό των προσφύγων. Από τα δικαστήρια πηγαίνει στη Σκάλα Συκαμιάς, για τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ για το προσφυγικό. Εκεί βρέθηκε το 2015, όταν ξεκίνησε η προσφυγική κρίση. Μαζί με μια ομάδα νέων από τα Εξάρχεια έστησαν το camp τους κάτω από τον πλάτανο του χωριού. Πτυχιούχος πολιτικός μηχανικός, άνεργοςστα χρόνια των Μνημονίων. Όταν βλέπει τις εικόνες των προσφύγων, τον μικρό Αϊλάν, χωρίς καθυστέρηση πηγαίνει στη Λέσβο.
Ποιές εικόνες εντυπώθηκαν στο μυαλό σου από τη Σκάλα της Συκαμιάς τον Οκτώβριο του 2015;
Ήμασταν οι πρώτοι που φτάσαμε σε μια κατάσταση απόλυτου χάους. Καραβάνια ανθρώπων να περιφέρονται στους δρόμους. Δυο μέρες για να φτάσουν από τη Σκάλα στη Μυτιλήνη. Σοκ. Τόσοι πολλοί πρόσφυγες ταυτόχρονα να δραπετεύουν αναζητώντας ασφάλεια και ελευθερία. Όταν βγήκα στη στροφή με το λεωφορείο από Μυτιλήνη για Σκάλα, ανοίγεται μπροστά μου το Αιγαίο και βλέπω εκατοντάδες κουκίδες που ήταν άνθρωποι να επιχειρούν με φουσκωτά και με βάρκες να βγουν από τη θάλασσα στη στεριά. Όταν έφτασα στην παραλία, έβλεπα πάνω στις βάρκες όλη την οικογένεια. Όλο το χωριό σε μια βάρκα, για την απόδραση. Ασταμάτητο το προσφυγικό κύμα.
Πώς βρέθηκες με φουσκωτό να ασχολείσαι με τη διάσωση προσφύγων στη Λέσβο;
Πήγα για δύο βδομάδες και μένω τελικά εννιά μήνες. Αυτό που με καθόρισε και άλλαξε τη ζωή μου για πάντα ήταν το μεγάλο ναυάγιο στον Μόλυβο στις 28 Οκτωβρίου 2015, όπου 70 άνθρωποι πνίγηκαν. Ένα μεγάλο καΐκι με 300 πρόσφυγες πάνω του βυθίστηκε λίγα μίλια από την ακτή. Κι εμείς άπραγοι να τους παρακολουθούμε να πνίγονται. Στο νησί δεν υπήρχαν διασωστικά σκάφη. Μόνο οι ψαράδες τρέχανε πάνω-κάτω. Παντού ασθενοφόρα, νεκρά παιδιά, ανανήψεις. Εφιαλτικές εικόνες. Το ίδιο βράδυ κάναμε συνέλευση, τονίσαμε την ανάγκη διασωστικής ομάδας, αποφασίζω να επιστρέψω στην Αθήνα, να πάρω το φουσκωτό της οικογένειας, το οποίο επισκευάσαμε βάζοντας 2.500 από την τσέπη μας όλοι, και επιστροφή στη Λέσβο. Ξέρω τη θάλασσα από μικρός: Είμαι δύτης, ναυαγοσώστης και οδηγός φουσκωτού.
Από τότε ήμουν νύχτα - μέρα στη θάλασσα άυπνος για διασώσεις. Θυμάμαι πρόσφυγες να βγαίνουν στη στεριά και να φιλάνε το χώμα, να αγκαλιάζονται και να κλαίνε από τη χαρά τους που βγήκαν ζωντανοί. Ξαφνικά το πρόσωπο των προσφύγων έπαιρνε ζωή και τα μάτια γίνονται εκφραστικά. Είναι συγκλονιστικό πώς ο θάνατος και το απλανές βλέμμα γίνεται ζωή με την έκφραση στο πρόσωπο. Βλέπω μια βάρκα με 70 ανθρώπους να την παρασέρνουν τα κύματα και να απομακρύνεται χωρίς μηχανή. Οι πρόσφυγες κάνανε τα χέρια τους κουπιά και με τα παπούτσια τους αδειάζαν το νερό από τη βάρκα. Τους εντοπίσαμε από τις κραυγές.
Από τη Μυτιλήνη πώς βρίσκεσαι στην Ιταλία διασώστης στο νεκροταφείο της Μεσογείου;
Τον Ιούνιο του 2016 επιστρέφουμε στην Αθήνα γιατί 20 χιλιάδες πρόσφυγες ήταν εγκλωβισμένοι στην Ειδομένη. Υπεγράφη και η συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία. Μαθαίνω ότι τα επτά διασωστικά σκάφη στη Μεσόγειο ζητούν εθελοντές διασώστες. Υπέβαλα αίτηση στο "Aquarius" -καράβι της γαλλικής “SOS Mediterranee”- και με δέχτηκαν. Στη Μεσόγειο ήμασταν μόνοι μας πάνω σε ένα καράβι για περιπολίες: 10 γιατροί και μαίες, 10 διασώστες, 10 ναυτικοί και 4 δημοσιογράφοι. Σοκαριστική διαφορά με τη Λέσβο.
Στην αρχή το λιμενικό μας καλούσε για διασώσεις. Η πρώτη μου διάσωση ήταν ανοιχτά της Λιβύης, δύο μέρες απόσταση από τη Σικελία. Βλέπαμε βάρκες υπερφορτωμένες με Αφρικανούς σκλάβους που δραπέτευαν, γιατί όσοι φεύγουν από τη Λιβύη έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμούς και απαγωγές. Στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλο και με τα πόδια να κρέμονται έξω από τη βάρκα. 150 άνθρωποι. Μαζεύαμε νεκρούς από τη θάλασσα και τους βάζαμε σε πλαστικές σακούλες. Σκληρές εικόνες. Η Μεσόγειος είναι ένα τεράστιο νεκροταφείο. 5,5 χιλιάδες νεκροί μόνο το 2016. Κάναμε 10 διασώσεις την ημέρα. Σώζαμε 1.000 ανθρώπους καθημερινά. Τους ανεβάζαμε στο καράβι, Ιταλία και επιστροφή για διάσωση.
Πότε αρχίζει η ποινικοποίηση της διάσωσης στη Μεσόγειο; Κινδύνεψες από το Λιμενικό της Λιβύης;
Φεβρουάριος 2017. Αλλάζει το κλίμα γιατί υπογράφεται η συμφωνία τής Μάλτας. Το Λιμενικό αποχωρεί. Όταν υπάρχει ναυάγιο, δεν καλούν εμάς, αλλά το Λιμενικό της Λιβύης, που τους επαναπροωθεί στην Αφρική. Δηλαδή στα σκλαβοπάζαρα. Αρχίζει η σύγκρουση. Δεχόμασταν πυρά στις διασώσεις. Όσοι ήταν πάνω στο καράβι έπεφταν κάτω για να καλυφθούν. Μαζί τους και οι Λίβυοι πρόσφυγες που για να σωθούν πηδούσαν στην θάλασσα. Ήμουνα στο φουσκωτό και προσπαθούσα να καλύψω το σώμα μου. Χάος. Εμείς προσπαθούσαμε να σώσουμε τους πρόσφυγες και οι Λύβιοι να τους πάρουνε. Κατόρθωσαν και αιχμαλώτισαν μια βάρκα με 100 ανθρώπους. Δύο Λίβυοι λιμενικοί τούς απειλούσαν με τα καλάσνικοφ. Τους χτυπούσαν με λουριά. Ένας πρόσφυγας πηδάει από τη βάρκα και αρχίζει να κολυμπά προς το μέρος το δικό μας. Συναντιόμαστε οι δύο «αντίπαλοι στρατοί» πάνω από τον ναυαγό που πνίγεται. «Αφού πήδηξε θα πεθάνει» λέγανε. Κάναμε παζάρια πάνω από το κορμί του. Τον άρπαξα και τον τράβηξα στην βάρκα μας. Ο άνθρωπος αυτός μας αγκάλιασε και έκλαιγε γιατί δεν πίστευε πως είναι ζωντανός. Από τον Ιούνιο αρχίζει η δράση μας σταδιακά και γίνεται παράνομη. Αποσύρονται από τη διάσωση πολλά σκάφη.
Και από διασώστης στη Λιβύη πώς βρέθηκες εθελοντής πολιτικός μηχανικός στο Νότιο Σουδάν;
Με τους «Γιατρούς Χωρίς Σύνορα» βρίσκομαι για επτά μήνες στο Νότιο Σουδάν για το χτίσιμο ενός νοσοκομείου. Και εκεί πρόσφυγες πολέμου από εμφύλια διαμάχη. Μέσα στη ζούγκλα, χωρίς πόσιμο νερό, χωρίς ρεύμα, περιμένοντας την τροφή από τον ουρανό, γιατί τα αεροπλάνα του ΟΗΕ ρίχνουν τα δέματα. Τα πιτσιρίκια δεν είχανε ξαναδεί λευκό. Μου τρίβανε τα χέρια για να καθαρίσει η σκόνη -όπως πίστευαν- και να εμφανιστεί το μαύρο χρώμα. Ήμασταν σε περιοχή των ανταρτών. Δυο φορές χρειάστηκε να κρυφτούμε στο καταφύγιο γιατί μαίνονταν οι πολεμικές συγκρούσεις. Συντροφιά με κόμπρες, σκορπιούς, ελονοσία, διάρροιες. Ένας άλλος κόσμος.
Επιστροφή στη διάσωση με ένα πλοίο που χρηματοδοτήθηκε από Ιταλούς ακτιβιστές;
Οκτώβριο του 2018, ο Σαλβίνι κλείνει τα λιμάνια όλης της χώρας και χαρακτηρίζει παράνομη τη διάσωση. Τότε κατασκευάζεται το «Mare Ionio» της οργάνωσης “Mediterranea Savιng Humans”. Δεν είναι ΜΚΟ, αλλά δικτύωση ιταλικών αντιρατσιστικών ομάδων, η απάντηση του ιταλικού αντιφασιστικού κινήματος στον Σαλβίνι και στην πολιτική των σκόπιμων πνιγμών που επταπλασιάστηκαν στη Μεσόγειο. Η κοινωνία των πολιτών παίρνει ένα δάνειο 300 χιλιάδων ευρώ από μια «Ηθική Τράπεζα», συνδράμουν οι ευρωβουλευτές της Αριστεράς και αγοράζεται ένα παλιό σκάφος ρυμουλκό, μετατρέπεται σε διασωστικό, δουλεύουν οι ακτιβιστές παράνομα νύχτα στα ναυπηγεία για να μην τους δει η αστυνομία. Ξεκινάει η αποστολή διάσωσης με στόχο να σπάσουν τα μπλόκα. Αναζητείται εκπαιδευτής διασώστης και με επιλέγουν.
Και ποια ήταν η απάντηση του Σαλβίνι στην απόφασή σας να σπάσετε το μπλόκο;
«Συλλάβετέ τους». Έρχονται να μας μπλοκάρουν πολεμικά πλοία. Περνάμε το μπλόκο και φτάνουμε στο λιμάνι, όπου η υποδοχή ήταν απερίγραπτη. Ο καπετάνιος ελεύθερος, οι μετανάστες σώοι και ελεύθεροι, το πλοίο δεν είναι κατασχεμένο. Η απόλυτη νίκη. Ο αγώνας στη θάλασσα γέννησε και τον αγώνα στη στεριά. Ο ακτιβισμός στη θάλασσα έφερε το πρώτο χαστούκι στην πολιτική του Σαλβίνι και αναζωπύρωσε παλιές δικτυώσεις κινηματικών. Επειδή σπάγαμε τα μπλόκα και περνούσαμε, ο Σαλβίνι αποφάσισε να θεσμοθετήσει την απαγόρευση και την έκανε νόμο. Η πρώτη που έσπασε τον νόμο ήταν η καπετάνισσα Κάρλα Ράκετε. Στις 7 Ιουλίου, τον σπάμε και εμείς. Και έτσι εκείνο το καλοκαίρι πέφτει ο Σαλβίνι και το κίνημα νίκησε.
Σήμερα ποιοι διασώζουν στη Μεσόγειο;
Στην περιοχή επιχειρούν επτά διασωστικά σκάφη ανθρωπιστικών οργανώσεων. Είναι ο λεγόμενος πολιτικός στόλος διάσωσης. Είναι δικτύωση πολλών οργανώσεων, όπου συντονιζόμαστε προκειμένου να υπάρχει πάντα ένα καράβι στη Μεσόγειο. Η διάσωση ανήκει στην αυτοοργάνωση των πολιτών, δεν γίνεται από το Λιμενικό, δεν υπάρχει Frontex, δεν υπάρχουν Αρχές, δεν υπάρχουν πλοία, μόνο αεροπλάνα και drones που εντοπίζουν πρόσφυγες και φωνάζουν το Λιμενικό της Λιβύης. Τα κράτη έχουν παραιτηθεί από τις διασώσεις στη Μεσόγειο. Η ζωή των προσφύγων δεν μετράει στη Μεσόγειο.
Η πιο πρόσφατη διάσωση στη Μεσόγειο;
19 Ιανουαρίου 2022. Είμαστε περιπολία ανοιχτά της Λιβύης. Δεχόμαστε σήμα ότι μια ξύλινη βάρκα με 110 ανθρώπους έχει πάρει νερά και βουλιάζει. Είναι νύχτα. Τέσσερα κράτη γνωρίζουν το SOS (Ιταλία, Μάλτα, Λιβύη, Τυνησία) αλλά δεν πάει κανείς. Φτάνουμε εμείς και βρίσκουμε μια βάρκα σε κακό χάλι, όπου οι μισοί επιβαίνοντες είναι στοιβαγμένοι σε ένα ξύλινο αμπάρι κάτω από το κατάστρωμα, βουτηγμένοι στο νερό, λιπόθυμοι από τις αναθυμιάσεις της βενζίνης. Η βάρκα είχε μπατάρει. Όλοι να προσπαθούν να βγάλουν το νερό με τα παπούτσια τους. Εκτός ελέγχου η κατάσταση. Επικρατεί πανικός. Η διάσωση κράτησε δύο ώρες. Όμως ενώ δεν είχαμε ολοκληρώσει την επιβίβασή τους στο καράβι μας, δεχόμαστε δεύτερο μήνυμα για διάσωση επίσης ενός δίπατου ξύλινου σαπιοκάραβου. Συνεχίζουμε όλη τη νύχτα και τελικά σώσαμε περίπου 200 Αφρικανούς από την υποσαχάρια Αφρική και τους μεταφέραμε στην Ιταλία. Όσοι σώζονται ζουν τις πρώτες στιγμές ελευθερίας. Κανείς πια δεν θα τους βασανίσει. Μας λέγανε ότι τους δέρνουν και τους βασανίζουν για λύτρα. Όσοι δεν έχουν, τους πουλάνε σκλάβους στα σύγχρονα σκλαβοπάζαρα για να δουλεύουν στα χωράφια ή στην οικοδομή.
Ο θάνατος στη Μεσόγειο είναι πολιτική επιλογή
«Το όραμά μου είναι να είμαι περιττός στη διάσωση. Με σοκάρει η συνειδητοποίηση ότι ο θάνατος στη Μεσόγειο είναι πολιτική επιλογή. Γιατί δεν είναι λευκοί, γιατί είναι φτωχοί. Η αντίθεσή μου σε αυτό με ωθεί στη διάσωση. Η πολιτική της Ε.Ε. δεν στηρίζεται στη διάσωση της ανθρώπινης ζωής, αλλά στην αποτροπή και στην παρανομιμοποίση. Αυτές οι λέξεις ισοδυναμούν με χιλιάδες νεκρούς, βασανισμένους και κακοποιημένους. Στην Ελλάδα, η κυβερνητική πολιτική απέναντι στη διάσωση έχει περάσει σε άλλο επίπεδο αγριότητας. Η βία που ασκείται στα νησιά μας και τα σύνορα έχει ξεπεράσει και τον Σαλβίνι. Το Λιμενικό πιάνει πρόσφυγες που φτάνουν στα νησιά και ενώ περπατάνε στη στεριά τους πετάει στη θάλασσα σε πλωτές σχεδίες για να τους παρασύρουν τα κύματα και να πνιγούν. Δηλαδή από μια ασφαλή κατάσταση σε επισφαλή. Δημιουργούν ναυαγούς, αντί να τους σώζουν. Αυτές είναι κρατικές απαγωγές και εξαφανίσεις ανθρώπων.
