«Το Μίσθιο τελεί κατά καιρούς υπό κατάληψη από αυτοαποκαλούμενες ‘πολιτιστικές ομάδες’, οι οποίες το χρησιμοποιούν για εκδηλώσεις»: μία μόνο αράδα σε δέκα σελίδες, μία μόνο -απαξιωτική- αναφορά σε σχεδόν 11 χρόνια καλλιτεχνικής δημιουργίας. Όπου «Μίσθιο», το ιστορικό διατηρητέο κτήριο στο οποίο στεγάζεται το αυτοδιαχειριζόμενο θέατρο "Εμπρός", στου Ψυρρή. Έτσι περιγράφει τη λειτουργία του η σύμβαση παραχώρησης του θεάτρου από την Εταιρεία Ακινήτων του Δημοσίου (ΕΤΑΔ) στον Δήμο της Αθήνας, ο οποίος δεν προσδιορίζει ακόμα πώς θα το «αξιοποιήσει». Αλλά ποιες είναι οι αυτοαποκαλούμενες πολιτιστικές ομάδες (sic) που το «χρησιμοποιούν (κάθε πότε άραγε;) για εκδηλώσεις»;
«Ας κάνουμε έναν απλό πολλαπλασιασμό», προτρέπει ο θεατρικός σκηνοθέτης Τάσος Σαγρής: «Στο 'Εμπρός' οργανώνονται τα τελευταία 11 χρόνια μίνιμουμ τρεις δράσεις: το πρωί δωρεάν πρόβες, το απόγευμα μαθήματα και παράσταση ή/και μουσική εκδήλωση. Αυτό μας κάνει 12.000 δράσεις, στα 11 χρόνια. Δεν υπάρχει συγκεκριμένη ομάδα, είναι όλη η πόλη, είναι χιλιάδες άνθρωποι και καλλιτέχνες, αυτό το πρόγραμμα δεν μπορεί να το καλύψει κανένας οργανισμός, μόνο η αυτοοργάνωση. Δηλαδή η ίδια η πόλη των Αθηνών που πραγματώνει εκεί τα σχέδιά της. Λειτουργούμε με έναν απλό τρόπο: κάθε Κυριακή απόγευμα υπάρχει η ανοιχτή δημόσια συνέλευση στην οποία όποιος/α θέλει προτείνει ένα σχέδιο και βρίσκει φροντίδα και τεχνική υποστήριξη για να το υλοποιήσει. Δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι συγκεκριμένες ομάδες νέμονται τον χώρο».
Ο Τάσος Σαγρής (αυτοαποκαλούμενος καλλιτέχνης, κατά τον Δήμο Αθηναίων) ανεβάζει για τρίτη χρονιά στο θέατρο «Πόρτα» τη «Μεταμόρφωση» του Κάφκα. Συμμετέχει παράλληλα για 10η χρονιά ακτιβιστικά στο "Εμπρός" και εμπλέκεται στη διοργάνωση του International Video Poetry Festival, όπου λαμβάνουν μέρος δεκάδες video artists και ποιητές απ’ όλον τον κόσμο.
Την περασμένη Δευτέρα, λίγο πριν το κτήριο περάσει στη διαχείριση του Δήμου Αθηναίων έναντι υψηλατάτου μισθώματος (1.000 ευρώ τον μήνα για τα πρώτα τρία χρόνια και στη συνέχεια 4.000 ευρώ τον μήνα), δόθηκαν στον Τάσο Σαγρή δύο λεπτά στο Δημοτικό Συμβούλιο για να εξηγήσει τι είναι και τι κάνει το "Εμπρός". Δεν είχε προηγηθεί καμία διαβούλευση με τους ανθρώπους που αναζωογόνησαν έναν χώρο που ρήμαζε και τον κράτησαν ανοιχτό τόσα χρόνια.
Πριμοδοτεί τον Ρουβά, αγνοεί τον πολιτισμό της πόλης
«Η διοίκηση του δήμου μοιάζει να αγνοεί την παρακαταθήκη 11 ετών. Είτε είναι συνειδητή απαξίωση, είτε ελιτίστικη λογική. Πάντως ο δήμαρχος αγνοεί τι είναι το 'Εμπρός'. Όμως αυτό δεν επιτρέπεται, για έναν απλούστατο λόγο: ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Volksbühne (στο Βερολίνο), του σημαντικότερου πειραματικού θεάτρου στον κόσμο, έστειλε επιστολή τον Μάιο, κατά την προηγούμενη απόπειρα εκκένωσης, για να εκπέμψει SOS!».
Από το λογύδριο του δημάρχου Αθήνας κατά των καταλήψεων, στο εν λόγω Δημοτικό Συμβούλιο (αναζητήστε το βίντεο), φαίνεται ότι δεν θέλει καν να μάθει τι γίνεται στο "Εμπρός". Δεν χωράει στην αντίληψή του ότι μπορεί να είναι ευρέως αποδεκτή η αυτόνομη πολιτιστική δημιουργία.
Στήριξη συνεργάτη του Κασιδιάρη στον Μπακογιάννη
Όχι αποδεκτή από όλους: το δεξί χέρι του καταδικασμένου νεοναζί Κασιδιάρη, Αθανάσιος Αϊβατίδης, εμφανίστηκε (διαδικτυακά) ξαφνικά στο Δημοτικό Συμβούλιο μόνο για να δηλώσει ότι «συμβολικά υπερψηφίζει τη σύμβαση παραχώρησης». Συμπτωματικά, λίγες μέρες μετά το καθιερωμένο και πλούσιο σε εκδηλώσεις αντιφασιστικό φεστιβάλ παραστατικών τεχνών, από τις εμβληματικότερες πρωτοβουλίες της συνέλευσης του "Εμπρός".
«Για μένα είναι ψυχρή βία το να αλλοιωθεί ο χαρακτήρας του 'Εμπρός', να μπαζωθεί ξανά κάτι τόσο βαθιά καλλιτεχνικό και αλληλέγγυο. Δεν υπάρχει στο μυαλό σενάριο κλεισίματος, αν το ξανακλείσουν θα το ξανανοίξουμε, γιατί είναι πολύ δυνατός ο συμβολισμός», προειδοποιεί η Νεφέλη Μπένου, Μέλος της «Ανοιχτής Ορχήστρας» που έδωσε τον παλμό στη διαμαρτυρία έξω από το Δημοτικό Συμβούλιο. Όπως είχε κάνει και πριν από μερικούς μήνες, μπαίνοντας μπροστά κατά την επιχείρηση τσιμεντώματος.
«Εμείς έχουμε το καλλιτεχνικό background να αποδείξουμε ποιοι είμαστε. Αυτός που μένει να αποδείξει τη σχέση του με τον πολιτισμό είναι ο ίδιος ο κ. Μπακογιάννης, η πιο πρόσφατη επιλογή του οποίου ήταν ο Σάκης Ρουβάς, με τα 200 χιλιάδες ευρώ το 17λεπτο», απαντάει στη δημοτική αρχή μέσω της ΑΥΓΗΣ της Κυριακής ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Βασίλης Κουκαλάνι. «Η φήμη του Ρουβά φτάνει μέχρι τα σύνορα της Ελλάδας, ενώ το 'Εμπρός' έχει απήχηση στις κρατικές σχολές του Βερολίνου, στις Βρυξέλλες, στην Ιταλία. Υπάρχουν καλλιτεχνικές συλλογικότητες που παραδειγματίζονται από το εγχείρημά μας. Διότι στις αυτοδιαχειριζόμενες μορφές έκφρασης υπάρχει μια άλλη επικοινωνία του καλλιτέχνη με το κοινό, ένας διαφορετικός τρόπος καλλιτεχνικής ανταλλαγής μεταξύ σκηνής και πλατείας - είναι κάτι πρωτόγνωρο και αυθόρμητο, το οποίο η εμπορευματοποίηση έχει αποδιώξει, αποστειρώνοντας την καλλιτεχνική έκφραση».
Χώρος ανοιχτός σε όλους και στα χαμηλά στρώματα
Τον σεβασμό στην ανθρώπινη ποικιλομορφία επισημαίνει ο Αντώνης Ρέλλας. Μυρτώ Πανάγου: "Περιμένεις να ξεπηδήσει ο Μπαντής από τα καμαρίνια"
Ο Mοχάμεντ από το Ιράκ, όταν, το 2017, κατάφερε να φτάσει από την Τουρκία στο Καστελόριζο, έγινε κατά τύχη... αυτόπτης μάρτυρας ενός παραδοσιακού ελληνικού γάμου. «Δεν το είχα ξαναδεί. Από τότε κόλλησαν στο μυαλό μου οι κυκλωτικοί χοροί και το πώς οι άνθρωποι γλεντούν στην Ελλάδα. Μόλις άκουσα για τα μαθήματα στο 'Εμπρός', με ελεύθερη οικονομική συνεισφορά, έτρεξα να γραφτώ». Η ιδέα για τα μαθήματα παραδοσιακών χορών ήταν του Δημοσθένη Αλεξόπουλου: «Στην αρχή ήμουν επιφυλακτικός, νόμιζα ότι θα με γιουχάρουν όταν ακούσουν για παραδοσιακούς χορούς, ότι δεν έχουν θέση σε μια 'κατάληψη'. Με υποδέχτηκαν όμως με ανοιχτές αγκάλες, δεν με ρώτησαν πού ανήκω ή αν και τι ψηφίζω, πού μένω και τι κάνω. Και έχουμε φτάσει να έρχονται δεκάδες άνθρωποι στα μαθήματα, απολιτίκ, πολιτικοποιημένοι, φοιτητές Erasmus, μετανάστες και πρόσφυγες».
«Ο χώρος σέβεται την ανθρώπινη ποικιλομορφία, τον μετανάστη, την προσφύγισσα, το ΛΟΑΤΚΙ άτομο, τον ανάπηρο, αυτόν από τα χαμηλά στρώματα που δεν έχει τη δυνατότητα να πάει στα μεγάλα θέατρα», δίνει το διαχρονικό στίγμα του "Εμπρός" ο Αντώνης Ρέλλας, σκηνοθέτης και ανάπηρος ακτιβιστής. Η ανοιχτή συνέλευση υιοθέτησε από την πρώτη στιγμή τις θέσεις της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών και κατέστησε τον χώρο φιλικό σε θεατές και καλλιτέχνες με αναπηρία, πράγμα σπάνιο για θέατρα και χώρους πολιτισμού στη χώρα μας. «Η αλληλοβοήθεια αποτελεί καθοριστικό παράγοντα ώστε να πάει παρακάτω και να επιβιώσει ο άνθρωπος. Το γεγονός ότι εμείς μπορούμε να διαδράσουμε στο εγχείρημα του 'Εμπρός' μάς κάνει να στεκόμαστε απέναντι στην αδιανόητη απόφαση του Δήμου Αθηναίων», λέει ο Αντώνης Ρέλλας.
Εδώ έγιναν οι πρώτες συζητήσεις του αντιφασιστικού κινήματος
Υπενθυμίζει ότι στο "Εμπρός" οργανώθηκαν οι πρώτες συζητήσεις του αντιφασιστικού και αντιρατσιστικού κινήματος «για να φτάσουμε στη μεγάλη νίκη της καταδίκης της Χρυσής Αυγής ως εγκληματικής οργάνωσης. Η ελεύθερη διακίνηση ιδεών μάς ενδυναμώνει και μας κάνει περισσότερους και περισσότερες».
Η αντίληψη των ανθρώπων τού "Εμπρός" αποτυπώνεται και στον σεβασμό προς το ιστορικό κτήριο. «Όταν μπαίνεις μέσα νιώθεις ότι θα ξεπηδήσει από τα καμαρίνια ο Τάσος Μπαντής και θα κάνει παράσταση. Οι θέσεις είναι ίδιες, το μπαρ, ο χώρος πάνω επίσης, δεν έχει γίνει καμία αλλοίωση ή προσπάθεια αξιοποίησης», περιγράφει η Μυρτώ Πανάγου, απόφοιτη της δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου και θεατροπαιδαγωγός. Με την ομάδα αυτοσχεδιαστικού θεάτρου αποτελούν ακόμα ένα κομμάτι στο πολύχρωμο παζλ του χώρου.
Η προστασία και οι αναγκαίες εργασίες στο κτήριο αποτελούν το πρόσχημα για ενδεχόμενο προσωρινό (;) κλείσιμο του "Εμπρός". Οι άνθρωποί του, ωστόσο, θεωρούν ότι μπορεί να συνεχιστεί αδιατάρακτα η λειτουργία του.
«Αν κάποιος απειλεί τον χώρο, είναι οι εργολάβοι. Η Ράνια Οικονομίδου, πρώην ιδιοκτήτρια, μπήκε πρόσφατα για τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ και έκλαιγε, περιπλανώμενη μέσα στο 'Εμπρός', διότι είδε ότι δεν έχουμε πειράξει ούτε το σημείο στο οποίο ακούμπησε τα προγράμματα της τελευταίας παράστασης. Είναι όλα στη θέση τους, σαν να έχει σταματήσει ο χρόνος, και οι χιλιάδες άνθρωποι που έχουν περάσει από το 'Εμπρός' δείχνουν τον ίδιο σεβασμό. Οι μόνες παρεμβάσεις στην ταράτσα, για να μην μπαίνουν νερά στο κτήριο, έχουν γίνει σε συνεργασία με τους καθηγητές του Πολυτεχνείου και τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων», εξηγεί ο Τάσος Σαγρής. Αυτοδιαχείριση, βέβαια, σημαίνει αταξία και εγκατάλειψη, στο μυαλό του Κ. Μπακογιάννη και της πολιτικής του παράταξης.
«Θα του πρότεινα να έρθει σε μια συνέλευση για να δει πόση περισσότερη τάξη έχει και πόσο παραγωγική μπορεί να είναι. Όταν άνθρωποι σαν τον δήμαρχο Αθήνας λένε ότι θα βάλουν τάξη, τρομάζω. Η 'τάξη' τους δεν με εκφράζει, δεν τη θέλω» συμπυκνώνει τα αισθήματα όλων των καλλιτεχνών η Μυρτώ Πανάγου. Είναι διατεθειμένοι να ξαναγίνουν ασπίδα «για να μην εγκαταλειφθούν τα όνειρά τους στο σκοτάδι».
Κανένα σχέδιο χωρίς όσους κρατάνε ζωντανό το "Εμπρός"
Της Έφης Γιαννοπούλου*
Επί 10 και πλέον χρόνια το «Εμπρός» λειτουργεί παράγοντας τέχνη, πολιτισμό και, με τον τρόπο του, πολιτική στην καρδιά της Αθήνας. Αποτελεί ξεχωριστό πείραμα αυτοδιαχείρισης όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για την Ευρώπη. Η διαδρομή του, το πλήθος και η ποιότητα των εκδηλώσεων, οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι που έχουν φιλοξενηθεί σ’ αυτό, η ανταπόκριση του κοινού και η στήριξη που απολαμβάνει κάθε φορά που απειλείται, αποδεικνύουν πως το εγχείρημα είναι de facto νομιμοποιημένο στην καλλιτεχνική κοινότητα και στην κοινωνία γενικότερα. Ένας δήμος θα όφειλε να αναγνωρίσει αυτό τον πλούτο και να βρει τρόπους ώστε να εγγυηθεί τη συνέχειά του, διατηρώντας τον εναλλακτικό, μη εμπορευματοποιημένο, ανοιχτό χαρακτήρα του.
Σε μια χώρα που δεν έχει παράδοση στη θεσμική αποδοχή και τη νομιμοποίηση τέτοιων εγχειρημάτων, θα απαιτούνταν μεγάλη προσπάθεια και εξαντλητικός διάλογος τόσο εντός του Δημοτικού Συμβουλίου και των παρατάξεων όσο και, κυρίως, με τις συλλογικότητες που κρατούν ζωντανό τον χώρο, με τη γειτονιά, με την καλλιτεχνική κοινότητα.
Στον αντίποδα, η δημοτική αρχή επέλεξε τη γνωστή τακτική του αιφνιδιασμού, μια γενικόλογη περιγραφή των στόχων της και, κυρίως, την απαξίωση και του ίδιου του εγχειρήματος και όσων μέσα στη συνεδρίαση του συμβουλίου εξέφρασαν διαφορετικές απόψεις.
Ως Ανοιχτή Πόλη, έχουμε στηρίξει το «Εμπρός» σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του και κάθε φορά που βρισκόταν αντιμέτωπο με την απειλή σφράγισης ή εκκένωσης. Το ίδιο θα συνεχίσουμε να κάνουμε και τώρα, θεωρώντας αδιανόητο κάθε σχεδιασμό που δεν θα συμπεριλαμβάνει τους ανθρώπους που κρατάνε τον χώρο ζωντανό και δημιουργικό.
* Η Έφη Γιαννοπούλου είναι δημοτική σύμβουλος με την Ανοιχτή Πόλη
