Ολα τα εκπαιδευτικά συστήματα αναζητούν ευέλικτους τρόπους για να προσαρμοστούν στο μόνιμο πλέον φαινόμενο των ακραίων και απρόβλεπτων συνθηκών που εναλλάσσονται και συμπλέκονται: οικονομικές καταρρεύσεις, περιβαλλοντικές καταστροφές, υγειονομική ανασφάλεια, προσφυγικές ροές.
Οι γεωγραφικές και κοινωνικές διαφοροποιήσεις στην κατανομή της έντασης και της πυκνότητας αυτών των κρίσεων οδηγούν σε αναζήτηση και επινόηση αποκεντρωμένων υβριδικών μοντέλων διδασκαλίας και παιδαγωγικών πρακτικών, ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις από την σχολική ασυνέχεια: η μορφωτική αποθάρρυνση και ο εκπαιδευτικός αποκλεισμός.
Σε αυτή την κατεύθυνση τα ερευνητικά ινστιτούτα, τα πανεπιστημιακά εργαστήρια και οι διεθνείς οργανισμοί αξιοποιούν την εμπειρία των εκπαιδευτικών και μαθητικών κοινοτήτων και αναζητούν ευφυείς, αλληλεπιδραστικές και συμπληρωματικές συναντήσεις του σχολείου με την ψηφιακή πραγματικότητα. Η ποικιλία των δικτυακών εφαρμογών και της τεχνητής νοημοσύνης τους φαίνεται να δημιουργούν δυνατότητες πιο εύπλαστων συνθηκών μάθησης, πλαισίων συνεργασίας και τρόπων δημιουργικής έκφρασης.
Το δύσκολο εγχείρημα μιας αποκεντρωμένης -ενδεχομένως και ασυνεχούς- εκπαίδευσης, χωρίς να κινδυνεύει η μαθησιακή συνέχεια και η κοινωνική συνοχή, φαίνεται να μπορεί να προχωρήσει χάρη στη σύνδεση της παιδαγωγικής επαγρύπνησης με την δικτυακή οργανωσιακή νοημοσύνη.
Γνωστικά χάσματα
Η απότομη μετατόπιση σε εξ αποστάσεως πρακτικές στην πρώτη φάση της πανδημίας ανέπτυξε ήδη ερευνητικά αποτελέσματα για πειραματικές υβριδικές πρακτικές σε όλες τις βαθμίδες. Κατέγραψε όμως και γνωστικά χάσματα που μετατρέπονται σε μαθησιακά εμπόδια, καθώς και φαινόμενα περιθωριοποίησης που συνδέονται με έκρηξη μορφών βίας που διαχέεται πριν προλάβει να ερμηνευτεί.
Κοινή αναφορά και ερευνητική αγωνία στις κοινωνικά υπεύθυνες προσεγγίσεις, η μαθησιακή πορεία να αναγνωρίζεται στην αυθεντικότητα των χαρακτηριστικών του υποκειμένου και του περιβάλλοντός του, οπότε ο διδακτικός σχεδιασμός να περιλαμβάνει τις συναισθηματικές διαστάσεις και τους κοινωνικοποιητικούς μηχανισμούς της μάθησης και της συμπερίληψης στη σχολική κοινωνική οργάνωση.
Στην ελληνική κυβερνητική εκδοχή φαίνεται, δυστυχώς, πως όλα τα παραπάνω μπόρεσαν να γίνουν αντιληπτά αποκλειστικά σε βάθος παπαγαλίας. Κατανοήθηκαν ίσως ως λέξεις, αλλά όχι ως συλλογισμοί.
Η ηγεσία του υπουργείου δείχνει να σκέπτεται πλέον κατ’ εικόνα του εκπαιδευτικού μοντέλου που προωθεί. Αγνοεί τα πραγματικά ερωτήματα και ανασύρει τεχνητά ερωτήματα από την τράπεζα θεμάτων. Δεν αναζητάει αυθεντικούς τρόπους επίλυσης, αποστηθίζει κομμάτια από έτοιμες λύσεις, κυρίως από την τράπεζα καλών πρακτικών του ΟΟΣΑ.
Η «ελληνική Pisa»
Πρόσφατα επινόησε και προβάλει την «ελληνική Πίζα», ή «ελληνική Pisa» κατά τα δημοσιογραφικά ρεπορτάζ, που είτε δεν κατάλαβαν πώς προφέρεται για να εξελληνίσουν το αρκτικόλεξο του ερευνητικού προγράμματος του ΟΟΣΑ, είτε αντέγραψαν τα κείμενα των δελτίων Τύπου, συγκλίνουν πως είναι γένους θηλυκού, όπως η ομόηχη ονομασία της ιστορική ιταλικής πόλης της Πίζας.
Τι άραγε ήταν αυτό που οδήγησε στην επινόηση της «ελληνικής Πίζας», την ώρα που τα σχολεία υπολειτουργούν, οι οικογένειες ανησυχούν, οι μαθητικές κοινότητες αγωνιούν, οι εκπαιδευτικές ενώσεις ζητούν απεγνωσμένα κάποια συνεννόηση με τη διοίκηση;
Στον "Αρχοντοχωριάτη" του Μολιέρου, όταν ο δάσκαλος εξηγεί στον πρωταγωνιστή τον τρόπο της ποίησης και τον τρόπο της πρόζας, εκτυλίσσεται ο ακόλουθος απολαυστικός διάλογος:
Kύριος Jourdain: Tι; Όταν λέω «Nικόλ, φέρε μου τις παντόφλες μου και δωσ’ μου τον σκούφο μου για τη νύχτα», αυτό είναι η πρόζα;
Δάσκαλος της Φιλοσοφίας: Μάλιστα, κύριε.
Kύριος Jourdain: Mα την πίστη μου! Περισσότερα από σαράντα χρόνια τώρα μιλάω σε πρόζα χωρίς να το έχω καταλάβει.
Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τα επιτελικά στελέχη του υπουργείου Παιδείας τη στιγμή που ενημερώθηκαν ότι το ερευνητικό πρόγραμμα Programme for International Student Assessment του ΟΟΣΑ περιέχει και μια διαδικασία εξέτασης των μαθητών που συνδέεται με την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών δομών και συστημάτων.
Οι λέξεις εξέταση και αξιολόγηση θα διέγειραν τα ανακλαστικά του αυτοθαυμασμού τους. Όπως ο κύριος Jourdain του Μολιέρου, θα ανέκραξαν: Μα εμείς επί σαράντα χρόνια Πίζα κάνουμε στην Ελλάδα!
Τα ενδιαφέροντα και τα συμφέροντα...
Το ΙΕΠ και οι αρχές που σχεδιάζουν την ποιότητα της ελληνικής εκπαίδευσης σε κενό χώρου και χρόνου, διαγκωνίζονται ήδη για την ανάληψη του έργου και της αντίστοιχης χρηματοδότησης. Όχι όμως στο πλαίσιο μιας ουσιαστικής ερευνητικής σύνδεσης με το διεθνές πρόγραμμα PISA του ΟΟΣΑ.
Εξάλλου τόσα χρόνια η ελληνική αντιπροσωπεία μετέχει αποκλειστικά ως οργανωτής εξεταστικών διαδικασιών σε επιλεγμένα σχολεία. Ποτέ δεν αξιοποιήθηκε κάποια συνεκτική και συγκριτική μελέτη, έστω για λόγους ευγένειας ή αισθητικής. Δεν υπάρχει κεντρικό ενδιαφέρον, λένε όσες και όσοι κατά καιρούς έχουν ασχοληθεί.
Στο μοντέλο της τρέχουσας εκπαιδευτικής πολιτικής φαίνεται πως η ανάπτυξη συλλογισμού και αισθητικής δεν συνδυάζεται με τα ενδιαφέροντα, αλλά με τα συμφέροντα.
H ελληνική εκδοχή του PISA προβάλλεται ήδη ως μια κουτσουρεμένη εκδοχή, που εκ του κουτσουρέματος αντιφάσκει τόσο ως προς τους στόχους όσο και ως προς το περιεχόμενο του διεθνούς προγράμματος. Χωρίς τη διάσταση της διεπιστημονικής σκέψης, χωρίς τη διάσταση της κοινωνικής ένταξης της σχολικής μονάδας, χωρίς τη σύνδεση των προγραμμάτων σπουδών με τα οικουμενικά προβλήματα και τις τοπικές συνθήκες. Ένα κενό αρκτικόλεξο μεταγραμμένο στα ελληνικά, με εκτός ύλης εξετάσεις, με ελεγκτικό χαρακτήρα και διοικητική αξιολόγηση, με χρηματοδότηση και μπόλικο αρχοντοχωριατισμό.
Σε πείσμα των ακραίων συνθηκών, των εκπαιδευτικών ανισοτήτων που μεγεθύνονται και της ψηφιακής πραγματικότητας που αναπτύσσεται παράλληλα, το υπουργείο Παιδείας αρνείται να αφιερωθεί στην ενίσχυση της συνεργασίας ανάμεσα στην εκπαιδευτική κοινότητα, τις επιστημονικές ενώσεις και τα πανεπιστημιακά τμήματα.
Εμμένει να αποστηθίζει μέχρι διαστρέβλωσης αμφίβολες διεθνείς πρακτικές και τις προτάσσει εκτός τόπου και χρόνου, διασπείροντας τη σύγχυση και διογκώνοντας τον διοικητικό συγκεντρωτισμό και τον ελεγκτικό, εξεταστικοκεντρικό χαρακτήρα του σχολείου.
* O Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
