Ναυαρίνου και Χαριλάου Τρικούπη. Το «Νέο Χημείο»: αφίσες, τραπεζάκια, συνθήματα. Στα αμφιθέατρά του γίνονται ακόμη κάποια μαθήματα σχολών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου. Όπως και στο παρελθόν.
Χαριλάου Τρικούπη και Σόλωνος. Το «Παλιό Χημείο»: χωρίς αφίσες, χωρίς συνθήματα, πεντακάθαρο. Οι μαρμάρινες σκάλες σε οδηγούν σε μια ταμπέλα που σε ενημερώνει ότι πρέπει να είσαι αθόρυβος επειδή εδώ είναι αναγνωστήριο και βιβλιοθήκη, δεν είναι αίθουσες διδασκαλίας. Μηχανικά τα βήματα και η μνήμη μου με οδηγούν στο μεγάλο αμφιθέατρο της ΦΜΣ. Σαν να μην πέρασε μια μέρα. Όμως μόνο τα ξύλινα έδρανα 350 θέσεων παραμένουν ίδια. Τίποτε άλλο.
Φρεσκοβαμμένο, χωρίς συνθήματα, χωρίς αφίσες, χωρίς σύμβολα στον πίνακα, χωρίς φοιτητές. Εμβληματική και ιστορική αίθουσα των συνελεύσεων όπου στοιβάζονταν σαν τα σταφύλια οι φοιτητές για να αντιπαρατεθούν για τον καπιταλισμό, τον σοσιαλισμό, αν θα είναι υπαρκτός ή με ανθρώπινο πρόσωπο, για την αλληλεγγύη στον Τρίτο Κόσμο, για το αν είναι αυταπάτη ο τρίτος δρόμος του ΠΑΣΟΚ προς τον σοσιαλισμό, για τις μορφές πάλης του φοιτητικού κινήματος, με τις ύβρεις να διαδέχονται τα συνθήματα, με τους οικοδόμους να περιφρουρούν συνελεύσεις για να μην μπουν... παρακρατικοί κ.λπ.
Φιλόξενο αμφιθέατρο για πολιτικές εκδηλώσεις συλλογικοτήτων και κομμάτων που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο. Εκεί κατηφόριζαν φοιτητές της Νομικής από τη Σόλωνος, εκεί ανηφόριζαν φοιτητές του Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Μαθήματα, συνδικαλισμός, διεθνοποίηση, ερωτικές συναντήσεις.
Η πρώτη αποκατάσταση
Όμως το κτήριο αυτό, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, με τη μεταφορά των σχολών της ΦΜΣ στην Πανεπιστημιούπολη του Ζωγράφου, άρχισε να καταρρέει. Κινητοποιήθηκαν καθηγητές όπως ο Μανώλης Κορρές, ο Μάνος Μπίρης, ο Θεοδόσης Τάσιος για να κηρυχθεί το κτήριο διατηρητέο και να διασωθεί ο μοναδικός τεχνικός εξοπλισμός του, που χρονολογείται από το 1850. Δεκαεπτά χρόνια κράτησε η ανακαίνιση, με τη διοίκηση του Πανεπιστημίου να έχει αποφασίσει να στεγάσει την πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη.
Η ιστορικότητα του κτηρίου οφείλεται στην αρχιτεκτονική του υπογραφή: Τσίλλερ, 1837. Σχεδιάστηκε από τον Ziller (Τσίλλερ) και χτίστηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα του Βερολινείου Χημείου Zastrau και την έγκριση του διάσημου χημικού Hofmann. Ένα σημαντικό μνημείο της πόλης των Αθηνών από την εποχή του Όθωνα.
Εδώ, στη συμβολή Σόλωνος και Χαριλάου Τρικούπη, στεγαζόταν και το Παλιό Χημείο. Ο αρχιτέκτων Τσίλλερ σχεδίασε το αρχικό κτήριο, το οποίο θεμελιώθηκε το 1887 και η επίσημη έναρξη των μαθημάτων έγινε το 1890. Το 1868 τα όρια της Αθήνας ήταν στην οδό Σταδίου.
Τότε ξεκίνησε η οικοδόμηση στη Νεάπολη των Εξαρχείων, που πήραν το όνομά τους από τον Ηπειρώτη Έξαρχο που είχε παντοπωλείο στη διασταύρωση Θεμιστοκλέους και Σολωμού. Ήταν κοντά στο Πανεπιστήμιο, στην Ακαδημία, και έτσι από τα μέσα του 19ου αιώνα ήταν φοιτητικό στέκι η γειτονιά.
Η διάσωση
Ο Τσίλλερ έβαλε μαρμάρινη πρόσοψη, σκάλα και κίονες δωρικού ρυθμού που στηρίζουν ένα τριγωνικό αέτωμα. Το κτήριο ήταν διώροφο αρχικά. Το 1911 κάηκε στο μεγαλύτερο μέρος του, αλλά ξαναχτίστηκε το 1918. Τότε προστέθηκαν το μεγάλο αμφιθέατρο και ο τρίτος όροφος, με απόλυτο σεβασμό στα υπάρχοντα αρχιτεκτονικά σχέδια, και επαναλειτούργησε. Δεν γνωρίζουμε τον αρχιτέκτονα της προσθήκης.
Εκείνη την περίοδο, στον ακάλυπτο του Χημείου (Χαριλάου Τρικούπη, Ναυαρίνου και Μαυρομιχάλη) χτίστηκε το Πανεπιστημιακό Γυμναστήριο. Γύρω - γύρω ήταν χαμόσπιτα και χωμάτινοι δρόμοι. Τη δεκαετία του 1960 προστέθηκαν οι κτηριακές εγκαταστάσεις που αποτελούν το «Νέο Χημείο». Στο «Παλιό Χημείο» στεγάστηκαν κατά περιόδους το Εθνικό Χημείο, το Γενικό Χημείο του Κράτους, το Εθνικό Γραφείο Μέτρων και Σταθμών, η Θαλασσογραφική Εταιρεία, το Βοτανικό Μουσείο.
Το χθές και το σήμερα του Χημείου
Σόλωνος και Χαριλάου Τρικούπη. Παλαιό Χημείο. Ανακαινισμένο, επιβλητικό, με τις μαρμάρινες σκάλες να καθοδηγούν τη μνήμη στα πρώτα χρόνια των φοιτητικών εξεγέρσεων, αρχές του Νοεμβρίου 1973. Και προχωρά η μνήμη στις καταλήψεις του 1979 ενάντια στον «815», τον νόμο που καταργούσε το πανεπιστημιακό άσυλο. Μετά η κατάληψη 17 Νοεμβρίου 1985, λίγο μετά τη δολοφονία του δεκαπεντάχρονου Μιχάλη Καλτεζά.
Το ανακαινισμένο «Παλαιό Χημείο» στεγάζει, εκτός από αυτές τις μνήμες, από το 2017 τη βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ και τα όνειρα των νέων δικηγόρων που δίνουν ραντεβού κάποια βράδια στο «Παλιό Χημείο» και συζητούν για το «Δίκαιο και την Τέχνη».
Το Χημείο και το φοιτητικό κίνημα στην δεκαετία του 80
του Γιώργου Κατρούγκαλου*
Το Χημείο, μαζί με τη Νομική και το Πολυτεχνείο, όριζαν το τρίγωνο της βασικής δραστηριότητας του φοιτητικού κινήματος μετά το 1975. Κάθε μία από τις κορυφές του τριγώνου αυτού είχε διαφορετικά χαρακτηριστικά: η Νομική ήταν η μαζικότερη σχολή, λόγω και της γειτνίασης της με την εξίσου πολυπληθή -και γυναικοκρατούμενη, όπως και σήμερα- Φιλοσοφική. Μετά την δεκαετία του 1980 γενικά σε όλες τις σχολές κυριαρχούσε η Πανσπουδαστική, η φοιτητική οργάνωση της ΚΝΕ.
Στο συγκρότημα όμως Νομικής-Φιλοσοφικής η κυριαρχία αυτή ήταν απόλυτη, γιατί ενισχυόταν με μία άτυπη συνεργασία με την ΠΑΣΠ, τη νεολαία του ΠΑΣΟΚ, η οποία κυρίως εκδηλωνόταν με συμφωνία για αμοιβαία υποστήριξη κατά τη συγκρότηση των Διοικητικών Συμβουλίων: στη Νομική υπερψηφιζόταν ως Πρόεδρος υποψήφιος της ΠΑΣΠ, στη Φιλοσοφική από την Πανσπουδαστική, με ανάλογες συμφωνίες για το Πολιτικό και το Οικονομικό της Νομικής. Ήταν η περίοδος κατά την οποία το φοιτητικό κίνημα, μετά την αποχουντοποίηση, προσανατολιζόταν σε θετικές προτάσεις για την αλλαγή του χαρακτήρα και του προγράμματος σπουδών, αξιοποιώντας και τη φοιτητική συμμετοχή που για πρώτη φορά καθιέρωσε ο νόμος πλαίσιο του ΠΑΣΟΚ το 1982,
Αντίθετα, στο Χημείο, και λόγω της γειτνίασης με τα Εξάρχεια και λόγω ισχυρής παράδοσης καταλήψεων, είχαν σημαντική επιρροή (χωρίς ποτέ να αποτελούν την κυρίαρχη δύναμη) οι φοιτητικές παρατάξεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς. Εγώ ήμουν φοιτητής το διάστημα 1980-1985 (και κεντρικός συνδικαλιστής της Πανσπουδαστικής για μεγάλο τμήμα αυτής της περιόδου). Άρα δεν είχα άμεση εμπειρία από καμία από τις τρεις μεγάλες καταλήψεις του Χημείου.
Η πρώτη από αυτές, στις 4 Δεκεμβρίου 1979, είχε ως κεντρικό αίτημα να καταργηθεί ο Νόμος 815/1979, που αναιρούσε το Άσυλο και ακύρωνε την αυτονομία των φοιτητικών παρατάξεων. Πυροδότησε πανελλαδικά σειρά καταλήψεων σε άλλες Πανεπιστημιακές Σχολές και ένα μαζικό κίνημα που οδήγησε στις 3 Ιανουαρίου 1980 στην απόσυρση του νόμου. Οι άλλες δύο έγιναν το Μάιο και το Νοέμβριο του 1985, ως αντίδραση σε αυθαιρεσίες της αστυνομίας.
Εκείνη την περίοδο το φοιτητικό κίνημα, μέσω ιδίως των οργανωμένων δυνάμεων της Πανσπουδαστικής και δευτερευόντως της ΠΑΣΠ, περιφρουρούσε δυναμικά το άσυλο, τόσο γενικότερα όσο και ειδικά την περίοδο της επετείου του Πολυτεχνείου. Τέτοιες μέρες εκατοντάδες από εμάς διανυκτέρευαν για μέρες στα κτίρια του Πολυτεχνείου για να εξασφαλίσουν την ομαλότητα του εορτασμού. Συχνές ήταν οι «εμφύλιες» συγκρούσεις με την εξωκοινοβουλευτική κυρίως αριστερά, όταν οι οργανώσεις της επιχειρούσαν καταλήψεις, είτε κατά την διάρκεια της εορτασμού της 17 Νοέμβρη ή και επ’ευκαιρία άλλων κινητοποιήσεων. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση παρόμοιας σύγκρουσης ήταν αυτή της νύχτας της 16ης Δεκεμβρίου του 1979 στο Χημείο, που αποθανατίστηκε από το Τζίμη Πανούση στο τραγούδι του «Πεντάγωνο καλεί Μόσχα».
Από το 1985 και μετά άρχισαν να μεταβάλλονται τα χαρακτηριστικά του κινήματος, με την σταδιακή ενίσχυση της ΔΑΠ, της φοιτητικής παράταξης της Νέας Δημοκρατίας. Αυτή όμως είναι μία άλλη ιστορία…
* βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ - καθηγητής Δημοσίου Δικαίου
Δίκαιο και Τέχνη
Στη βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής, που στεγάζεται από το 2016 στο Παλιό Χημείο και λειτουργεί τόσο ως αναγνωστήριο και ως βιβλιοθήκη αλλά και ως μουσείο, "φωλιάζει" και η πρωτοβουλία φοιτητών και καθηγητών της Νομικής Σχολής με τον τίτλο "Δίκαιο και Τέχνη" που από το 2011 "ψυχή" της είναι η Βασιλική Στραγκαντούντα.
"Μια παρέα φοιτητών που είχαν άριστη σχέση με την επιστήμη τους αισθάνθηκαν την ανάγκη να ξεστρατίσουν για λίγο από τον αυστηρό ακαδημαϊκό χαρακτήρα του Δικαίου και να βρουν δρόμους να συναντήσουν το Δίκαιο και τους νόμους στη ζωή μέσα από την Τέχνη. Τα ραντεβού ήταν αρχικά στο φοιτητικό σπουδαστήριο, στα αμφιθέατρα, στο αναγνωστήριο της Λέσχης, αλλά και στο booze Cooperativa. Με το πέρασμα του χρόνου άρχισαν οι 'αποδράσεις' σε θέατρα, στον κινηματογράφο Άστυ και σε μουσεία" θυμάται ο Γιάννης Κωνσταντίνου, ο οποίος ασκεί σήμερα τη δικηγορία και είναι από τα παλαιότερα μέλη της πρωτοβουλίας.
Η ομάδα αυτή τον βοήθησε να δει τη Νομική Επιστήμη με άλλα μάτια. Όταν μεταστεγάστηκε η βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής στο παλιό Χημείο, εκεί οδηγήθηκε και η Ομάδα "Δίκαιο και Τέχνη". "Περίπου 150 φοιτητές και 50 πανεπιστημιακοί δάσκαλοι στην τελευταία δεκαετία ένωσαν δυο κόσμους που φαίνονται αλλά δεν είναι διαφορετικοί. Τον κόσμο του Δικαίου και τον κόσμο της Τέχνης" επισημαίνει η Γεωργία Κυριακάτη, τελειόφοιτη της Νομικής και μέλος της Πρωτοβουλίας.
Το ραντεβού για την οργάνωση των δράσεων του χειμερινού εξαμήνου ήταν στην αίθουσα εκδηλώσεων του α' ορόφου την περασμένη Πέμπτη το βράδυ. 15 φοιτητές, αγόρια και κορίτσια, όχι μόνο της Νομικής, μαζί με 4 πανεπιστημιακούς δασκάλους της Νομικής, μέσα σε ένα τρίωρο διαμόρφωσαν τις φετινές δράσεις. Η Γεωργία, η Αντιόπη, η Παναγιώτα, ο Σταμάτης, ο Θοδωρής, ο Πάνος, νέοι και παλιοί γνώριμοι, γιατί η ομάδα ανανεώνεται συνεχώς, συστήνονται, μοιράζονται τους κοινούς τους προβληματισμούς για τη γέφυρα που θα στηθεί φέτος ανάμεσα στο Δίκαιο και την Τέχνη. Νά πού κατέληξαν: Πέντε εκδηλώσεις, κάθε Πέμπτη στις 6 μ.μ. μέχρι τον Ιανουάριο, στη Νέα Βιβλιοθήκη του Παλιού Χημείου, ανοιχτές στο κοινό. Ποιες είναι αυτές. "Ιστορία της βίας" του Εντουάρντ Λούι και ο ρόλος του θύματος στην ποινική διαδικασία.
Το βιβλίο "Εκεί που ζούμε" του Χρήστου Κυθρεώτη, για την καθημερινότητα του δικηγόρου. "Η ψηφιακή απόκτηση των έργων τέχνης", "Ιστορία και αρχιτεκτονική των δικαστικών κτηρίων" και το Δίκαιο στο συγγραφικό έργο του Ντοστογιέφσκι. Το σημαντικό αυτών των δράσεων είναι η συζήτηση και η ανταλλαγή απόψεων με καλεσμένους στη θεματική που ετέθη από όλους όσοι συμμετέχουν. Περισσότερες πληροφορίες στο dikaiokaitexni.wordpress.com.
Η Αντιόπη Ορφανοπούλου, τελειόφοιτη της Νομικής,συμμετέχει για πέμπτη χρόνια στην ομάδα και δεν προτίθεται να την εγκαταλείψει με το πέρας των σπουδών, καθώς η σκέψη της ωριμάζει και εμπλουτίζεται μέσα από τις συζητήσεις με τόσους άλλους.
Στο παρελθόν ποια ήταν η συγκολλητική ουσία Δικαίου και Τέχνης;
- Ένα λογοτεχνικό βιβλίο: "Η Χαμένη τιμή της Κατερίνας Μπλουμ" ή οι "Ανθρωποφύλακες" του Π. Κοροβέση, "Το χαμένο Νόμπελ" του Αρκουδέα, οι "Δίκαιοι" του Καμύ, το "Δεύτερο Φύλο" της Σιμόν Ντε Μποβουάρ, ο "Νόμος Περί Τέκνων" του Μακ Γιούαν και οι "Άθλιοι" του Βίκτορος Ουγκό.
- Μια κινηματογραφική ταινία: "Εις το όνομα του Πατρός", "Η Δίκη των 7 του Σικάγου", όπου αναλύθηκαν πτυχές της πολύκροτης δίκης ομάδας διαδηλωτών που ήταν αντίθετοι στον πόλεμο του Βιετνάμ και κατηγορήθηκαν για συνωμοσία κατά των ΗΠΑ. Η συναρπαστική ιστορία της "Δημοκρατίας της Νήσου των Ρόδων", που ενέπνευσε την ομώνυμη ταινία του 2020, συζητήθηκε από τους νέους επιστήμονες υπό το πρίσμα του συμβολισμού της για μια γενιά ανθρώπων που σημάδεψε τη μεταπολεμική Ευρώπη τις δεκαετίες του '60 και του '70. Η ταινία "Denial" για την άρνηση του Ολοκαυτώματος και το "Τhe Social Network" για την ελευθερία της έκφρασης, μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, "Η θάλασσα μέσα μου" για το θέμα της ευθανασίας.
- Επίσης οργανώθηκαν συζητήσεις για τη συγκρότηση των δικαστηρίων που καταδίκασαν τους δωσίλογους συνεργάτες των Ναζί στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αφορμή, το θεατρικό έργο του Δημήτρη Ψαθά "Φον Δημητράκης" που γράφτηκε το 1946 και μετά εξαφανίστηκε. Σήμερα, στους διαδρόμους της Βιβλιοθήκης στο παλιό Χημείο, νέοι επιστήμονες πολιτικοποιούνται και κοινωνικοποιούνται με άλλο τρόπο. Και η τέχνη είναι σωτήρια.
