Στα 21 του χρόνια, ο Άλφι γνωρίζει αρκετά για τις συνθήκες εργασίας στα χαμηλότερα στρώματα της βρετανικής οικονομίας. Εχει εργαστεί σε εργοστάσια που παράγουν ζώνες αυτοκινήτων ή χαρτιά τουαλέτας και σε δημοφιλή αλυσίδα καφετεριών. Ποτέ του όμως δεν σκέφτηκε να γραφτεί σε κάποιο συνδικάτο πριν ξεσπάσει η πανδημία.
Ανησυχώντας για την πολιτική της καφετέριας απέναντι στον έλεγχο της μετάδοσης και τις αναρρωτικές άδειες, άρχισε μαζί με άλλα μέλη του προσωπικού να μοιράζεται ιστορίες στο Facebook. Ανέβασαν ένα ψήφισμά τους σε διαδικτυακή πλατφόρμα που συνδέει τους εργαζόμενους βοηθώντας τους να διεξάγουν καμπάνιες. Σήμερα το ψήφισμά τους έχει συγκεντρώσει 37.000 υπογραφές. Ο Άλφι έχει ενταχθεί στα συνδικάτα Bakers και Food and Allied Workers Union, που τον βοήθησαν με τις καμπάνιες αυτές.
“Χάρη στην πανδημία, νομίζω ότι θα υπάρξει μια δυναμική επιστροφή της ιδέας των συνδικάτων, επειδή τόσοι πολλοί άνθρωποι, ιδίως νέοι άνθρωποι, έχουν συνειδητοποιήσει πόσο ευάλωτοι είναι απέναντι στα καπρίτσια του εργοδότη τους” λέει. “Αισθάνονται ότι δεν έχουν την παραμικρή δύναμη”.
Εάν έχει δίκιο, αυτό θα σημαίνει την αντιστροφή μιας τάσης που διαρκεί ήδη για περισσότερο από 30 χρόνια έχοντας απλωθεί στο μεγαλύτερο μέρος του αναπτυγμένου κόσμου. Μετά το 1985, η συμμετοχή στα συνδικάτα μειώθηκε κατά το ήμισυ στις χώρες του ΟΑΣΕ, ενώ οι συλλογικές συμβάσεις που υπογράφονταν σε εθνικό, κλαδικό ή εταιρικό επίπεδο υποχώρησαν κατά ένα τρίτο.
Υπάρχει ακόμα μεγάλη απόκλιση ανάμεσα στις χώρες σε ό,τι αφορά τη σημασία και τη δημοτικότητα των συνδικάτων (4,7% των εργαζομένων της Εσθονίας είναι μέλη τους, ενώ η συμμετοχή στην Ισλανδία φτάνει το 93%). Στις περισσότερες χώρες όμως, η παρακμή είναι εμφανής. Και τίποτε δεν το αποδεικνύει περισσότερο από τη συμμετοχή των νέων. Το 1995, ένας στους πέντε εργαζόμενους ηλικίας 20 με 25 ετών στη Βρετανία ήταν μέλος συνδικάτου. Σήμερα είναι ο ένας στους δέκα.
Υπάρχουν σήμερα αρκετοί λόγοι για τους συνδικαλιστές να είναι αισιόδοξοι. Όταν ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον ζήτησε από τους πολίτες να επιστρέψουν στις δουλειές τους μετά το πρώτο lockdown, ο ιστότοπος που βοηθά άτομα να βρουν συνδικαλιστική εκπροσώπηση δέχτηκε περισσότερες επισκέψεις από ποτέ. To Organise, η διαδικτυακή πλατφόρμα που βοηθά να διεξαχθούν καμπάνιες, είχε πέρσι λιγότερα από 100.000 μέλη. Τώρα έχει περισσότερα από ένα εκατομμύριο.
Σε μια αποθήκη της Amazon στην Αλαμπάμα, στο μεταξύ, σχεδόν 6.000 εργαζόμενοι ψηφίζουν αυτό τον μήνα για το αν θα οργανωθούν συνδικαλιστικά. Η παρόρμησή τους οφείλεται λιγότερο σε μισθολογικούς λόγους και περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι αντικαθίστανται από ρομπότ και παρακολουθούνται από αλγόριθμους. Είναι μια εμβληματική μάχη για τα καταβεβλημένα αμερικανικά συνδικάτα, που θέλουν να δείξουν ότι έχουν ακόμη ρόλο τον 21ο αιώνα.
Η πολιτική έχει επίσης αλλάξει σε κάποιες χώρες. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν προειδοποίησε την Amazon να μην προσπαθήσει να εκφοβίσει τους εργαζομένους της στην Αλαμπάμα και έχει ήδη στρέψει θεσμούς όπως το Εθνικό Συμβούλιο Εργασιακών Σχέσεων σε μια κατεύθυνση περισσότερο φιλική προς τα συνδικάτα. Η Νέα Ζηλανδία, που απορρύθμισε και περιόρισε τον ρόλο των συνδικάτων στην αγορά εργασίας της τη δεκαετία του 1990, σχεδιάζει τώρα ένα σύστημα όπου οι εργάτες και οι υπάλληλοι θα διαπραγματεύονται για τους κατώτατους μισθούς και τις συνθήκες εργασίας σε πολλούς τομείς.
Αυτό αντανακλά μια σιωπηλή αλλαγή στην οικονομική ορθοδοξία. Όπως τονίζει ο Άλαν Μάνινγκ, καθηγητής Οικονομικών στο London School of Economics: “Είναι εξαιρετικά διαδεδομένο ανάμεσα στους νέους οικονομολόγους σήμερα να πιστεύουν ότι ο συσχετισμός δυνάμεων μεταξύ της εργασίας και του κεφαλαίου είναι υπερβολικά άνισος”.
Ο ΟΑΣΕ, ο οποίος δύσκολα μπορεί να χαρακτηριστεί άντρο σοσιαλιστών, υποστηρίζει ότι η συλλογική διαπραγμάτευση “θα πρέπει να ενεργοποιηθεί ώστε οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις να βοηθηθούν κατά τη μετάβαση και να διασφαλιστεί ένα εργασιακό μέλλον ευημερίας". Ο οργανισμός υποστηρίζει ότι, αν και σημαντικοί, οι νόμοι και οι κανονισμοί δεν ανταποκρίνονται τόσο άμεσα όσο οι βιομηχανικές σχέσεις, ιδίως σε ό,τι αφορά τον αυτοματισμό ή την ηλεκτρονική παρακολούθηση.
Το ερώτημα είναι αν τα ίδια τα συνδικάτα είναι προετοιμασμένα για το μέλλον. Ορισμένα έχουν προσαρμοστεί καλά στις μεταβαλλόμενες ανάγκες των εργαζομένων. H γερμανική IG Metall, για παράδειγμα, έχει ανοιχτεί στους αυτοαπασχολούμενους και συνεργάζεται με άλλες συνδικαλιστικές ενώσεις για να στήσει διαδικτυακές πλατφόρμες. Άλλα συνδικάτα όμως έχουν μείνει κολλημένα στο παρελθόν και κυριαρχούνται από δομές και πρακτικές της δεκαετίας του 1970.
Πλατφόρμες όπως το Organise και νέα συνδικάτα όπως το Independent Workers Union of Great Britain έχουν βρει τρόπους να προσεγγίζουν άτομα που τα παραδοσιακά συνδικάτα μοχθούσαν να στρατολογήσουν, κυρίως εργαζόμενους της οικονομίας προσωρινής απασχόλησης. Κάποια παραδοσιακά συνδικάτα επιδίωξαν να συνεργαστούν με τους νέους παράγοντες, άλλα όμως τους αντιμετωπίζουν με καχυποψία ή άρνηση. “Θα μας καταπιούν όπως το Netflix έφαγε τα βιντεοκλάμπ αν δεν ανασκουμπωθούμε” δηλώνει ένας συνδικαλιστής.
Η πανδημία ώθησε εργαζόμενους όπως ο Άλφι να υψώσουν τις φωνές τους. Αυτό σημαίνει ότι τα συνδικάτα έχουν την καλύτερη ευκαιρία εδώ και δεκαετίες να ανανεωθούν και να ανακτήσουν τη θέση τους στην οικονομία. Το αν θα το κάνουν ή όχι εξαρτάται από τα ίδια.
